Θέματα

Δικτατορία : Νεκροί και Αντιδικτατορικός αγώνας

Στις 5 Σεπτεμβρίου 1967, τεσσεράμισι μόνο μήνες μετά την επιβολή της δικτατορίας, ο Γιάννης Χαλκίδης, ο πρώτος νεκρός του αντιδικτατορικού αγώνα στη Θεσσαλονίκη ξεψυχούσε χτυπημένος από τις σφαίρες της χούντας, στην αλάνα που βρισκόταν στην συμβολή των οδών Μαρτίου και Κωνσταντινουπόλεως.

 Χρονολόγιο 1967 - 1974

1967


Απρίλιος

Η επιβολή του πραξικοπήματος αντιμετωπίζεται με δυναμικές εκδηλώσεις σε δυο σημεία της Ελλάδας. Στα Γιάννενα, διαδήλωση φοιτητών καταλήγει σε "ανταρτοπόλεμο" με την αστυνομία και συλλήψεις. Στο Ηράκλειο της Κρήτης, μαζική διαδήλωση οργανωμένη από τοπικά στελέχη της ΕΔΗΝ και των Λαμπράκηδων καταλήγει σε συγκρούσεις με την αστυνομία και το στρατό, με έναν τουλάχιστον τραυματία από σφαίρα (Α.Τσαγκαράκης) και 30 συλλήψεις.
Πρώτα θύματα της δικτατορίας: η Μαρία Καλαβρού κι ο 15χρονος Βασίλης Πεσλής (21/4). Στις 25/4, σκοτώνεται εν ψυχρώ από αστυνομικό στον Ιππόδρομο του Φαλήρου, μπροστά στα μάτια εκατοντάδων συλληφθέντων συντρόφων του, ο πολιτικός κρατούμενος Παναγιώτης Ελλής.

Αντιδικτατορικό μήνυμα του Μ. Θεοδωράκη (23/4), συνέντευξη στην παρανομία του ΓΓ της Ομοσπονδίας Τύπου, Τ. Δήμου, προς τους ξένους δημοσιογράφους (25/4). Χωριστές συσκέψεις στελεχών του κεντρώου χώρου και αγωνιστών της αριστεράς που διέφυγαν τη σύλληψη καταλήγουν στην ίδρυση των πρώτων αντιστασιακών οργανώσεων. Στελέχη της ΕΚ και της ΕΔΗΝ συστήνουν (23-24/5) το "Εθνικό Κίνημα Δημοκρατικής Αντιστάσεως" (ΕΚΔΑ), κεντροαριστεροί διανοούμενοι του Ομίλου Παπαναστασίου" συγκροτούν στα τέλη του μήνα τη "Δημοκρατική Άμυνα" (ΔΑ), μια ομάδα Λαμπράκηδων (Μ. Θεοδωράκης, Α. Μανωλάκος, Χρ. Μίσσιος, Γ. Βότσης, Θ. Μπανούσης) ιδρύουν στις 30/4 το Πατριωτικό Μέτωπο (ΠΜ).

Μάιος
Επαφές ανάμεσα στον αρχικό πυρήνα του ΠΜ και στελέχη της ΔΝΛ και της ΕΔΑ που έχουν περάσει στην παρανομία (Μπ. Δρακόπουλος, Κ. Φιλίνης, Α. Μπριλλάκης) για τη συγκρότηση του αντιστασιακού μηχανισμού. Μετονομασία του ΠΜ σε "Πατριωτικό Αντιδικτατορικό Μέτωπο" (ΠΑΜ) και κυκλοφορία του πρώτου φύλλου της εφημερίδας του, "Νέα Ελλάδα". Ρίψη αντιδικτατορικών προκηρύξεων σε συνοικίες της Αθήνας και τα Χανιά.

Αρχίζουν οι καταδίκες για αντιδικτατορική δράση από τα Έκτακτα Στρατοδικεία, μέσα στην απόλυτη σιγή που διασφαλίζει η προληπτική λογοκρισία. Πληροφορίες για 13 καταδίκες φοιτητών στα Γιάννενα και 3 πολιτών στη Λαμία για "εξύβριση του Βασιλέως", 4 καταδίκες στη Δράμα και τις Σέρρες για αναγραφή συνθημάτων σε τοίχους, 11 στην Κοζάνη, 32 στη Θεσ/νίκη και 10 στην Αθήνα για διανομή προκηρύξεων. Στο χωριό Μεσσοράχη Σερρών, συλλαμβάνεται ο 12χρονος Αλ. Μουμτζής για αναγραφή της λέξης `ΕΔΑ' σε πινακίδα των ΤΕΑ - καθώς κι ο πατέρας του, σαν υπεύθυνος (13/5). Στις 24/5 ξεβράζεται στη Ρόδο το πτώμα του Νικηφόρου Μανδηλαρά, αγνοούμενου από τις 18/5.

Ιούνιος
Σύλληψη, στις αρχές του μήνα, 9 κατοίκων των χωριών Σέλλια και Σουρή του ν. Χανίων, "ενώ επραγματοποίουν παράνομον κομμουνιστικήν συγκέντρωσιν". Ρίψη προκηρύξεων στην Αθήνα απ' το ΕΚΔΑ καταλήγει επίσης σε αρκετές συλλήψεις (9-11/6).

Ιούλιος

Έκρηξη βόμβας των Δημοκρατικών Επιτροπών Αντιστάσεως (ΔΕΑ) στην πλατεία Συντάγματος (6/7), μετάδοση μηνυμάτων του ΠΑΜ από δύο μαγνητόφωνα τοποθετημένα σε μπαλκόνι της οδού Πανεπιστημίου 65 (27/7). Σύλληψη στη Θεσ/νίκη 5 κομμουνιστών νέων που έγραφαν στους τοίχους αντιδικτατορικά συνθήματα (7/7). Εξάρθρωση στα Χανιά ομάδας του ΠΑΜ (27/7) και καταδίκη της (27/7) από το Έκτακτο Στρατοδικείο: Π. Μπριλλάκης (8,5 χρόνια), Α. Αρχοντάκης (7), Α. Γκαζής (4,5), Ι. Ζερβουδάκης, Ν. Αγγελάκης, Μ. Καλατζαντωνάκης.

Οι αρχές φροντίζουν να εντείνουν την επαγρύπνησή τους. "Συνελήφθη ο Γ. Ράλλης εις την οικίαν του, όπου παρά την δοθείσαν ρητήν διαβεβαίωσιν προς τον Υπουργόν Δημοσίας Τάξεως ότι θα παραμείνει μακράν πάσης πολιτικής δραστηριότητος, συνεδρίαζε παρανόμως άνευ αδείας μετά 15 ακόμη προσώπων", διαβάζουμε στις εφημερίδες της 30ης Ιουλίου.

Αύγουστος

Μήνας έντονης δραστηριότητας του ΠΑΜ σε Αθήνα και Θεσ/νίκη. Πανό ξεδιπλώνεται απ' το ξενοδοχείο "Ομόνοια", αδειάζοντας στο δρόμο χιλιάδες αντιδικτατορικά τρικ (1/8). Φλογισμένη επιγραφή της ίδιας οργάνωσης στην Α. Τούμπα κοντά σε στρατιωτική δεξίωση (4/8). Μαγνητόφωνα μεταδίδουν συνθήματα στην πλατεία Συντάγματος και το Μαρούσι, αντιδικτατορικό πάνω κρεμιέται πίσω από τα γραφεία της Ολυμπιακής (23/8). Στις 19/8, μια δωδεκάδα νέοι του ΠΑΜ πραγματοποιούν διαδήλωση-αστραπή στην Ερμού, μοιράζοντας προκηρύξεις και φωνάζοντας συνθήματα. Κυκλοφορούν οι ιδρυτικές διακηρύξεις του Αντιδικτατορικού Εργατικού Μετώπου (ΑΕΜ) και της ΔΑ.

Εκρήξεις βομβών των ΔΕΑ: σε δοχείο απορριμμάτων μπροστά στο "Χίλτον" την ώρα επίσημης δεξίωσης για τον αρχιεπίσκοπο Αμερικής Ιάκωβο (3/8), σε πεζοδρόμια των οδών Πύθωνος (13/8) και Κότσικα (15/8) της Κυψέλης. Στις 5/8 ανακαλύπτεται στην οδό Αναγνωστοπούλου ωρολογιακός μηχανισμός που δεν είχε εκραγεί.

Σύλληψη του Μ. Θεοδωράκη (21/8), σηματοδοτεί το πρώτο χτύπημα κατά του ΠΑΜ στην Αθήνα. Δίκη 35 μελών του ΕΚΔΑ χωρίς την παρουσία δημοσιογράφων και καταδίκες: Σ. Πεπονής, Α. Λιβάνης & Π. Κατσικόπουλος (από 9 χρόνια), Κ. Ανδρουτσόπουλος & Π.Κρητικός (5), άλλοι 26 σε μικρότερες ποινές (23-25/8). Καταδίκη 14 μελών του ΠΑΜ στη Θεσ/νίκη στις 31 Αυγούστου. Με τη φόρα που έχουν πάρει, οι στρατοδίκες καταδικάζουν στις 16/8 τον Ευ. Αβέρωφ σε 5 χρόνια για "παράνομη συγκέντρωση" στο σπίτι του. Με προσωπική παρέμβαση του πρωθυπουργού Κόλλια, που σπεύδει την επομένη να διορθώσει την "παρεξήγηση", του απονέμεται χάρη στις 24/8.

Σεπτέμβριος

Δολοφονία από αστυνομικούς του Γιάννη Χαλκίδη, στελέχους του ΠΑΜ Νέων, στη Θεσ/νίκη -σε ανταλλαγή πυροβολισμών, σύμφωνα με την επίσημη εκδοχή- και σύλληψη των συντρόφων του, Γρ. Παντή και Φ. Χατζηγιάννη (5/9). Επτά διαδηλωτές της 21ης Απριλίου στο Ηράκλειο δικάζονται και καταδικάζονται από το Στρατοδικείο Χανίων σε ποινές 0,5-3 χρόνων (11/9). Εκρήξεις βομβών στο προαύλιο του Αρείου Πάγου, πίσω απ' τη Στρατ. Λέσχη και στον Εθνικό Κήπο (25/9), στον ΟΤΕ της Σταδίου και στον κήπο του Μουσείου (30/9). Για λόγους ασφαλείας, τα εναπομείναντα μέλη του ΕΚΔΑ μετονομάζουν την οργάνωσή τους σε ΔΕΚΑ (Δημοκρατικό Εθνικό Κίνημα Αντιστάσεως).

Οκτώβριος

Δηλώσεις Παττακού στους ξένους ανταποκριτές "σχετικώς με μεμονωμένας τινάς ενεργείας εις την πρωτεύουσαν και συγκεκριμένως εις τας εκρήξεις αυτοσχεδίων κροτίδων" (3/10): "Αι ενέργειαι αύται υποθάλπτονται από πράκτορας ξένων Δυνάμεων και οφείλονται εις την αναπτυσσομένην δραστηριότητα των Ελλήνων κομμουνιστών εις το εξωτερικόν. Η Ελλάς έχει φιλίαν με όλους και ουδένα ενοχλεί εις το εξωτερικόν. Εντούτοις, οι ξένοι συνεχώς επεμβαίνουν εις τα εσωτερικά μας και προσπαθούν να διατηρούν τον ελληνικόν Λαόν διηρημένον, ίνα ούτω παραμένη υπανάπτυκτος και συνεπώς εκμεταλλεύσιμος υπό τούτων. Πάντως, ουδείς πρόκειται να διαφύγη εκ των δρώντων αντεθνικώς, όλοι θα δώσουν δε λόγον των πράξεών των".

Εκρήξεις βομβών στο ΡΧ της Συγγρού (16/10), την Καραγεώργη Σερβίας (30/10), το Υπουργείο Οικονομικών. Βομβιστικές ενέργειες στην Κρήτη. Ανακάλυψη αυτοσχέδιων μηχανισμών που δεν είχαν εκραγεί στην πλατεία Κολωνακίου (20/10), πίσω από την Εθνική Βιβλιοθήκη (21/10), μέσα στο Αρσάκειο Δικαστικό Μέγαρο (23/10), μπροστά στο υποκατάστημα της Εθνικής στην Κυψέλη (25/10).

Σύλληψη των πρώτων μελών της ΔΑ: Κ. Σοφούλης, Γ. Νοταράς, Χ. Πρωτοπαππάς, Χ. Ντόλκας, Κ. Τσακαρέστος (23/10). Εξάρθρωση των ΔΕΚΑ, ύστερα από ανακάλυψη όπλων και πομπών στο σπίτι του Αγ. Κουτσόγιωργα. Μαζική δίκη 38 νέων στην Αθήνα με τον ν.509 κι εννιά καταδίκες: Π. Δημητρίου (20 χρόνια), Α. Χρυσικός (17), Γ. Γληνός (17), Α. Σωτηράκος (17), κά.

Νοέμβριος

Περίπου 200 συλλήψεις στην Κρήτη (6/11), εξαρθρώνουν την οργάνωση Δημοκρατική Αντίσταση Κρήτης (ΔΑΚ) που τοποθετούσε βόμβες. Άγριος βασανισμός του Φ.Ι ωαννίδη και παραπομπή 29 ατόμων στο Έκτακτο Στρατοδικείο.

Μεγάλες δίκες του ΠΑΜ σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, με 31 και 41 κατηγορούμενους αντίστοιχα. Εικοσιμία καταδίκες στην πρώτη (15-21/11): Κ. Φιλίνης και Ι. Λελούδας σε ισόβια, Ι. Παπαηλιόπουλος (15 χρ), Α. Παπανικόλα (12), Σ. Ακρίτα (10), Κ. Λειβαδίτης (5), Η. Μπεντζέλος (5), κά. Εικοσιτέσσερις στη δεύτερη ( 17-26/11): Χρ. Μόσχος και Κ. Βέρρος σε ισόβια, Γ. Παντής, Φ. Χατζηγιάννης και Κ. Κωσταντικάκης σε 20 χρόνια, Ε. Αλεπίδης (18), Ι. Λαζαρίδης (15), Γ. Κίσσας ( 15), Α. Σαπουντζή (14), Κ. Παπαδόπουλος (14), κά.

Πανό για τα 50 χρόνια της Οκτωβριανής Επανάστασης ξεδιπλώνεται στις 7/11 απέναντι από το Δημαρχείο της Αθήνας. 30 συλλήψεις νέων στους γύρω δρόμους. Πρώτη βόμβα της ΔΑ, στην οδό Αδμήτου (7/11). Εκρήξεις βομβών των ΔΕΑ σε δρόμους της Καλλιθέας (9,10 και 20/11) και μέσα στο Υπουργείο Βιομηχανίας (24/11), με υλικές ζημιές. Ανακάλυψη αυτοσχέδιων μηχανισμών που δεν είχαν εκραγεί στο Κολωνάκι (16/11) και το άγαλμα του Τρούμαν (18/11). Έκρηξη βόμβας στη στέγη κτιρίου του Υπουργείου Δικαιοσύνης στα Χαυτεία (30/11), έχει ως αποτέλεσμα το θάνατο της διερχόμενης Αικατερίνης Μυλωνά.

Δεκέμβριος

Επικήρυξη των Θ. Νίκα, Δ. Δαρειώτη και Σωτ. Αναστασιάδη με 100.000 δρχ. ως "ληστών-δυναμιτιστών" (4/12). Αντιδικτατορικά συνθήματα σε μαζική φοιτητική συγκέντρωση στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, χωρίς η αστυνομία να επέμβει. Ιδρυση της αντιδικτατορικής οργάνωσης "Ρήγας Φεραίος" (ΡΦ), που κυκλοφορεί την πρώτη της προκήρυξη στις 15/12, από φοιτητές του ΠΑΜ. Σύλληψη και κτηνώδης βασανισμός της φοιτήτριας Μ.Καλλέργη (16/11). Γενική αμνηστία με την ευκαιρία της αποτυχίας του βασιλικού κινήματος της 13ης Δεκεμβρίου, εξαιρεί τα μέλη των αριστερών αντιστασιακών ομάδων (23/12).
Εκρήξεις βομβών στο Κολωνάκι (14/12) και την Κυψέλη (25/12).

1968

Ιανουάριος

Αντιδικτατορικές εκδηλώσεις των φοιτητών στη Θεσσαλονίκη, στα τελευταία μαθήματα του καθηγητή Μάνεση που απολύεται από τη χούντα. Δίωρη στάση εργασίας των τυπογράφων της "Ακρόπολης", για μισθολογικά αιτήματα. Ίδρυση του Εθνικού Απελευθερωτικού Κινήματος Κρήτης (ΕΑΚΚ) από αγωνιστές του κεντρώου χώρου.

Εξάρθρωση του κλιμακίου της ΔΑ στους υπαξιωματικούς του Ναυτικού. 15 συλλήψεις μεταξύ 23/1 και 17/2. Ανακρίσεις με άγρια βασανιστήρια στο αντιτορπιλικό "Έλλη".

Φεβρουάριος

Δίκη των 29 της ΔΑΚ κεκλεισμένων των θυρών στο Στρατοδικείο Χανίων (1/2). Εικοσιτέσσερις καταδίκες: Φ. Ιωαννίδης (17 χρ), Θ. Σκουλάς (4), κά. Σύλληψη των αγωνιστών του ΡΦ Π. Κλαυδιανού και Τ. Κρανιά στην Αθήνα (29/2).

Πολιτικές εξελίξεις στο εξωτερικό: διάσπαση του ΚΚΕ (16-17/2), ίδρυση του Πανελλήνιου Αντιστασιακού Κινήματος (ΠΑΚ) από τον Α. Παπανδρέου (27/2).

Μάρτιος

Έκρηξη βόμβας στο Σύνταγμα (16/3).

Συμφωνία συνεργασίας ανάμεσα στο ΠΑΜ και τη ΔΑ. Πολλαπλασιασμός των ενεργειών του ΡΦ σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη: μαζική ρίψη προκηρύξεων (ιδιαίτερα στις παραμονές της 25ης Μαρτίου), πανό, μαγνητόφωνα με συνθήματα.

Απρίλιος

Ανεύρεση "εκρηκτικής ύλης" σε καρότσα φορτηγού της εταιρείας ΟΜΟ στο Βοτανικό (1/4). Έκρηξη στο Λυκαβηττό, με υλικές ζημιές (25/4). Ύψωση πανό και 7λεπτη μετάδοση μηνυμάτων του ΠΑΜ από μαγνητόφωνο στους Αγ. Θοδώρους (30/4).

Διαδοχικές συλλήψεις νέων του ΡΦ και του ΠΑΜ: Γ. Πετρόπουλος, Γ. Μποτσάκης ( I9/4), Ν. Γιανναδάκης, Γ. Γιούργος (10/4), Ν. Σταματάκης, Α. Σαββάκης (14/4), Φρ. Λιάππα (19/4), Δ. Καρυωτάκης (20/4), Μπ. Θεοδωρίδης (22/4), Θ. Αθανασίου ( 26/4), Ν. Κιάος, Α. Μαργαρίτης (27/4), κά. Σύλληψη των ταγματαρχών Χ. Χαραλαμπόπουλου και Ι. Ζερβόπουλου, που συνεργάζονταν με τη ΔΑ σε Γιάννενα και Θεσ/νίκη.

Μάιος

Πρωτομαγιάτικο πανό του ΡΦ και ρίψη προκηρύξεων στο κέντρο της Θεσ/νίκης. Πληροφορίες για στάση εργασίας κατά των απολύσεων στη "Βιαμάξ", παρά το στρατιωτικό νόμο.

Δεκάδες συλλήψεις μελών του ΠΑΜ και του ΚΚΕ εσ στον Πειραιά (10/5) και τη Θεσσαλονίκη (9-11/5). Φόνος του βουλευτή της ΕΔΑ Γιώργου Τσαρουχά με ξυλοδαρμό κατά τη διάρκεια της ανάκρισης (10/5).

Ιούνιος
Ανάρτηση αντιδικτατορικών πανό στην εθνική οδό Αθηνών-Θεσ/νίκης. Φωτεινό σήμα (1-1-4) στην οδό Αρδητού, στην Αθήνα. Διανομή προκηρύξεων σε τουρίστες στην Ακρόπολη, κατά της επίσκεψης στην Ελλάδα. Αναφέρεται στάση εργασίας στη μεταλλουργία "Θερμίς", για μισθολογικά αιτήματα. Καταδίκη του Χ. Γκότση απ' το Στρατοδικείο Αθηνών για "διανομή κομμουνιστικών προκηρύξεων" (2/6). Σύλληψη του Β. Φίλια (ΔΑ), που βρισκόταν στην παρανομία απ' τον Οκτώβριο (26/6).

Ιούλιος

Δίκη του πρώτου κλιμακίου της ΔΑ (3-8/7), με 12 κατηγορούμενους και ισάριθμες καταδίκες: Α. Πολίτης (10 χρ), Γ. Νοταράς (8), Κ. Σοφούλης (5), κά. Έκρηξη στην πλατεία Συντάγματος, χωρίς ζημιές (3/8).

Αύγουστος

Συμφωνία Παπανδρέου-Μπριλλάκη στη Ρώμη για συνεργασία ΠΑΜ-ΠΑΚ (1/8). Εκρήξεις βομβών στην πλατεία Κοτζιά (3/8), το Ζάππειο (13/8) και σε γιαπί δίπλα στο Σύνταγμα (16/8). Σκόρπισμα προκηρύξεων σε συνοικίες της Αθήνας κι αναγραφή συνθημάτων κατά του "δημοψηφίσματος" της 28ης Σεπτεμβρίου για το πρώτο χουντικό Σύνταγμα. Συνθήματα από μαγνητόφωνα στο Φάληρο, εναντίον της χούντας και της παρουσίας εκεί πλοίων του 6ου Στόλου.

Αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας του Παπαδόπουλου με βόμβα από τον Αλέκο Παναγούλη, που συλλαμβάνεται λίγο αργότερα (13/8). Εξάρθρωση της οργάνωσής του, "Ελληνική Αντίσταση", και περισυλλογή εκρηκτικών μηχανισμών της σε έξι σημεία της πρωτεύτουσας (14-15/8).

Δίκη και καταδίκη των Χ. Χαραλαμπόπουλου και Ι. Ζερβόπουλου (ΔΑ) σε 10 & 5 χρόνια κάθειρξη.

Σεπτέμβριος

Έκρηξη βόμβας της κεντροαριστερής οργάνωσης "Δημοκρατική Ένωση" (ΔΕ) έξω από διεύθυνση του Υπουργείου Εξωτερικών (Βαλαωρίτου 17), την ώρα που ο υπουργός Προεδρίας Παπαδόπουλος μιλούσε στους ξένους ανταποκριτές για το χουντικό "Σύνταγμα" (26/9).

Ρίψη χιλιάδων τρικ υπέρ του "όχι" στο χουντικό δημοψήφισμα από ταράτσες της Ομόνοιας, της πλατείας Λαυρίου και της Βερανζέρου (10/6). Μετάδοση αντιδικτατορικών συνθημάτων του ΠΑΜ επί 10λεπτο με μαγνητόφωνο στην Αιόλου (16/9). Φωτεινά "ΟΧΙ" ανάβουν στο λόφο της Καισαριανής και την πλατεία Καραϊσκάκη (26/9). Στο Καβούρι, ανεστραμμένο κανό πλέει για ώρα με μεγάλη επιγραφή "Κάτω η Χούντα. 1-1-4. Όχι στο φασιστικό Σύνταγμα".

Σύλληψη 270 ατόμων στην Κρήτη, στα πλαίσια ανακρίσεων για εξάρθρωση του ΕΑΚΚ. Καταδίκη των μελών του ΠΑΜ Χ. Παπαγιαννάκη (10 χρ), Λ. Κανέλη & Α. Παλάσκα.

Ίδρυση της ΚΝΕ από το ολιγομελές κλιμάκιο του ΚΚΕ στο εσωτερικό (15/9).

Οκτώβριος

Ταυτόχρονες εκρήξεις βομβών της ΔΕ στην είσοδο της Νομικής, στη Βαλαωρίτου και στην είσοδο του Ταμείου Παρακαταθηκών και Δανείων (24/10). Αφίσες του ΚΚΕ τοιχοκολλούνται στην Αθήνα για την 28η Οκτωβρίου και τα 50χρονα του κόμματος.

Καταδίκη των φοιτητών Α. Αλεξανδρή (5 χρ), Π. & Σ. Σαββινίδου (4) και της εργάτριας Τ. Σωτηριάδου (2) για συμμετοχή στο ΠΑΜ.

Νοέμβριος

Η δίκη του Γ. Παπανδρέου μετατρέπεται σε αντιδικτατορική διαδήλωση με συμμετοχή εκατοντάδων χιλιάδων λαού (3/11). Συλλήψεις και παραπομπή 41 ατόμων στο Έκτακτο Στρατοδικείο. 34 καταδίκες σε ποινές 1,5 με 4,5 χρόνων. Ορισμένες θα μειωθούν και 9 καταδικασμένοι θα αθωωθούν στο Αναθεωρητικό Στρατοδικείο (5/11/69).

Ανεύρεση εκρηκτικού μηχανισμού κοντά στο "Χίλτον" (13/11), κρέμασμα πανό του ΡΦ από τον κινηματογράφο "Σταρ" στην Ομόνοια (26/11).

Δίκη της "Ελληνικής Αντίστασης" (1-18/11). Καταδίκη του Αλ. Παναγούλη σε θάνατο κι άλλων 10 μελών της οργάνωσης: Λ. Βερυβάκης (ισόβια), Ι. Κλωνιζάκης (24 χρ), Ν. Λεκανίδης (23), Ν. Ζαμπέλης (18), Ν. Ελευθεριάδης (18), Γ. Αβράμης (16), Στ. Γιώτας (10), κά.

Δίκη του 2ου κλιμακίου της ΔΑ στο Στρατοδικείο Θεσ/νίκης (6-12/11). Καταδίκη των Σ. Νέστορα (16,5 χρ), Π. Ζάνα (10,5), Γ. Σιπιτάνου (7,5), Κ. Πύρζα, Σ. Δέδε & Α. Μαλτσίδη (από 5,5).

Πρώτη μεγάλη δίκη του "Ρήγα Φεραίου" στην ΑΘήνα (20-23/11), με 13 καταδίκες: Θ. Αθανασίου, Ν. Κιάος και Π. Κλαυδιανός (από 21 χρόνια), Κ. Καρυωτάκης, Γ. Γιούργος (16), Α. Μαργαρίτης, Α. Σαββάκης (14), Γ.Μποτζάκης, Α. Θεοδωρίδης (10), κά.

Σύλληψη στελεχών του ΚΚΕ (Γρ. Φαράκος, Γ. Μωραίτης, Ν. Πολίτης, Λ. Κυρίτσης) στην Αθήνα στα τέλη του μήνα.

Δεκέμβριος

Έκρηξη βόμβας της ΔΕ μέσα στον κινηματογράφο "Παλλάς" την ώρα προβολής των χουντικών επικαίρων, με αποτέλεσμα τον ελαφρό τραυματισμό ενός θεατή (14/12). Ταυτόχρονες εκρήξεις βομβών της ίδιας οργάνωσης στα γραφεία του ΣΕΒ, στο Σύνταγμα Χωροφυλακής Μακρυγιάννη και σε αυτοκίνητο επισήμου έξω απ' το κτίριο Μποδοσάκη στην Αμαλίας (22/12).

Προκήρυξη της φιλοβασιλικής οργάνωσης "Ελεύθεροι Έλληνες", καλεί τους αξιωματικούς ν' ανατρέψουν τη χούντα.

Δίκη της αριστερής οργάνωσης "29 Μάη" στη Θεσ/νίκη. Καταδικάζονται οι Ε. Οχούνος, Α. Γουλάς και Α. Φραντζής σε ποινές 4-16 χρόνων (20/12).


1969

Ιανουάριος

Δεύτερη δίκη του ΡΦ και του ΠΑΜ (22-23/1). Οι κατηγορούμενοι Χρ. Ρεκλείτης, Δ. Δαρειώτης, Σ. Αναστασιάδης και Μ. Καλλέργη αθωώνονται για τη θανατηφόρα έκρηξη της 30/11/67, καταδικάζονται όμως σε ποινές 16 χρόνων για την αντιδικτατορική τους δράση. Μικρότερες ποινές σε άλλους τέσσερις.

Φεβρουάριος

Αντιδικτατορικές εκδηλώσεις των φοιτητών στο τελευταίο μάθημα του καθηγητή Γ. Μαγκάκη στη Νομική Αθηνών. Περικύκλωση του κτιρίου απ' την αστυνομία, επεισόδια και σύλληψη του Γ. Φελουζή (3/2).

Δίκη 39 αγωνιστών του ΠΑΜ (ομάδα Τσαρουχά) στο Στρατοδικείο Θεσσαλονίκης. Επιβολή των ισοβίων σε 4 κατηγορούμενους. Καταδίκη 4 οπλιτών (Σ. Γιαννιτσόπουλος, Π. Ξηρογιάννης, Κ. Παπανικολάου, Θ.Παπουτσής) σε ποινές 4-22 χρόνων για "σύσταση ανατρεπτικής ομάδας".

Μάρτιος

Διαδοχικές εκρήξεις βομβών, κυρίως της ΔΑ: σε υπηρεσιακό αυτοκίνητο έξω απ' την Ασφάλεια (9/3), στην οδό Αναγνωστοπούλου (19/3), στην πλατεία Κολωνακίου (23/3), σε γραμματοκιβώτιο στην οδό Νίκης (27/3). Στο ΕΜΠ, πανό του ΡΦ με αντιχουντικά συνθήματα υψώνεται απ' το αλεξικέραυνο με αερόστατο.

Απρίλιος

Συγκρούσεις στα Μεγάλα Καλύβια Τρικάλων ανάμεσα στη χωροφυλακή και σε αγρότες που αντιτίθενται στον αναδασμό της γης τους. Δεκάδες τραυματίες κι από τις δυο πλευρές, 40 συλλήψεις (8/4). Ανάλογα επεισόδια τους επόμενους μήνες στα χωριά Καματερό και Πύλη.

Εκρήξεις βομβών της ΔΑ στην είσοδο της εφημερίδας "Εστία" (11/4), στην Αιόλου (19/4) και στην πλατεία Κολοκοτρώνη (21/4). Ανεύρεση αυτοσχέδιου μηχανισμού της ίδιας οργάνωσης στην οδό Πραξιτέλους (9/4). Μαγνητόφωνο του ΠΑΜ τοποθετημένο στο προαύλιο του ΕΜΠ μεταδίδει επί ώρα απαγορευμένα αντιστασιακά τραγούδια του Θεοδωράκη (22/4).

Στάση εργασίας των πιλότων της Ολυμπιακής.

Εξάρθρωση ομάδας του ΠΑΚ που συνεργαζόταν παράλληλα με τους ΕΕ (30/4). Ο επικεφαλής της, Δ.Παπανίκος, θα καταδικαστεί σε κάθειρξη 6 χρόνων.

Γιορτή για τα δίχρονα του καθεστώτος στο Στάδιο, με ομιλία του Παπαδόπουλου προς τους νέους, καταλήγει σε αυθόρμητο και παρατεταμένο γιουχάισμα του δικτάτορα από χιλιάδες συγκεντρωμένους μαθητές (21/4).

Μάιος

Εκρήξεις βομβών στο Ζάππειο (4/5), κατόπιν στο ΡΧ της Συγγρού (18/5) με ευθύνη του "Κινήματος Εθνικής Αντιστάσεως" (ΚΕΑ). Ταυτόχρονες βομβιστικές επιθέσεις της ΔΑ στα γραφεία της American Express (Ερμού 2) και έξω από το υποκατάστημα της Εθνικής Τράπεζας στην Καραγεώργη Σερβίας, με αποτέλεσμα τον τραυματισμό των περαστικών Α. Μπεκίρα και Μ. Βόττα (19/4). Νέα έκρηξη βόμβας της ΔΑ στο χολ του 8ου ορόφου του "Χίλτον" (22/5).

Δίκη κλιμακίου της ΔΑ στην Αθήνα. Καταδικάζονται οι Β. Φίλιας (18 χρ), Σ. Αγγελίδης (12), Σπ. Πλασκοβίτης (5), Λ. Δουκίδου & Τ. Ανδρέου (19-22/5).

Δίκη και καταδίκες 16 μελών και στελεχών του ΚΚΕ στο Στρατοδικείο Αθηνών (12-15/5). Ισόβια στο Γρ. Φαράκο, βαριές ποινές σε άλλους 8: Γ. Μωραίτης, Ν. Πολίτης, Γ. Νικολόπουλος (από 20), Μ. Τσιμέτης (18), Λ. Κυρίτσης (16), Δ. Κωστόπουλος, Ευ. Παυλόπουλος (15), Π. Κυρίτσης (12).

Μαζικές δίκες αγωνιστών του ΠΑΜ και του ΡΦ σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Λάρισα. Καταδικάζονται σε ισόβια οι Σ. Παπαδόπουλος, Θ. Τωμαδάκης, Π. Δούμας, Α. Μπάρας, σε 28 χρόνια η Ε. Δούμα, σε 20 οι Π. Τζαβέλας & Ν. Πανταζίδης, κλπ

Ιούνιος

Απόδραση του Αλ. Παναγούλη από το Μπογιάτι με τη βοήθεια του δεκανέα Γ. Μωράκη (5/6). Την επομένη επικηρύσσεται με 500.000 δρχ. και στις 9/6 συλλαμβάνεται, ύστερα από κατάδοση των Π. Περδικάρη και Δ. Πατίτσα. Καταδίκη του Γ. Μωράκη σε 16 χρόνια απ' το Διαρκές Στρατοδικείο (28/6).

Εκρήξεις βομβών της ΔΑ στην Ακαδημίας και του ΚΕΑ στο Π. Φάληρο (6/6). Βόμβα της ΔΑ στο θέατρο "Ορβο", στη Βουκουρεστίου, έχει ως αποτέλεσμα τον τραυματισμό των Αθ. Κουρτέλη, Ευ. Πανταλιού, Θ. Βελιαρούτη και Β. Τσάκωνα ( 11/6). Έκρηξη βόμβας του ΠΑΜ στο κέντρο της Θεσσαλονίκης (26/6) και ανεύρεση εκρηκτικού μηχανισμού της ΔΑ στην οδό Πανεπιστημίου (3/6).

Δίκη του 17μελούς "4ου κλιμακίου" της ΚΟΘ και του ΠΑΜ στη Θεσσαλονίκη (26/6). Δεκατέσσερις καταδίκες: Αλ. Ιωσηφίδης (ισόβια), Μ. Γλερίδης (18,5 χρ), Α. Καγκάρας (12), Α. Καρά (11,5), Θ. Κουρμανδά (7), Θ. Κουτσούρας, Σ. Νάσκος, Α. Δράγας (5), κά.

Ιούλιος

Έκρηξη βόμβας στα χέρια του καθηγητή Σάκη Καράγιωργα, τραυματίζει τον ίδιο κι οδηγεί στην εξάρθρωση της ΔΑ (14/7). Συλλαμβάνονται οι Ι. Σταράκης, Σπ. Πλασκοβίτης, Γ. Α. Μαγκάκης, Γ. Κομποτιάτης, Χ. Ροκόφυλος, Σπ. Λουκάς, Α. Μιχαλακέας, Γ. Ιορδανίδης, Β. Παπαζήσης, Χ. Πρωτόπαππας, Ν. Κωσταντόπουλος, κά. Διαφεύγουν οι Γ. Κουβελάκης, Ν. Οικονομίδης, Ε. Οικονομίδου, Ε. Δεβλέτογλου, Ν. Βερνίκος και ο Κ. Σημίτης, που προσχωρεί στη συνέχεια στο ΠΑΚ. Τις επόμενες εβδομάδες, οι εφημερίδες δημοσιεύουν έναν ορυμαγδό διατεταγμένων ψηφισμάτων μαζικών φορέων που εκφράζουν τη "βδελυγμία" και τον "αποτροπιασμό" τους για τις ενέργειες του Καράγιωργα.

Εκρήξεις βομβών της ΔΑ σε γραμματοκιβώτιο της οδού Νίκης (11/7) και σε γλάστρα έξω από το κέντρο "Διόνυσος" στο Σύνταγμα (26/7), η τελευταία με αποτέλεσμα τον ελαφρό τραυματισμό έξι περαστικών (Ξ. Βεργίνης, Γ. Πουλής, Ε. Καλαμποκλής, Κ. Μπακογιάννης, Ν. Λόμπαρτ, Κ. Εμπολας). Ανεύρεση αυτοσχέδιων μηχανισμών της ίδιας οργάνωσης δίπλα στο μηχανοστάσιο του "Ηχος και Φώς" (19/7), στην Αμερικάνικη Βιβλιοθήκη (23/7) και στο προαύλιο της Μονής Πετράκη (27/7). Έκρηξη βόμβας του ΚΕΑ στο Καλαμάκι (19/7). Βομβιστική ενέργεια κοντά στο Υπουργείο Β. Ελλάδος στη Θεσσαλονίκη.

Εξάρθρωση της οργάνωσης "Εθνικός Αντιδικτατορικός Στρατός" (ΕΑΣ), που αποτελείται από παλιούς Ελασίτες.

Αύγουστος

Κύμα βομβιστικών επιθέσεων του ΚΕΑ: στο 2ο όροφο του Υπουργείου Προεδρίας και στα γραφεία της ΑΔΕΔΥ (2/8), έξω απ' το κέντρο "Νεράιδα" στο Καλαμάκι και στον περίβολο της Αρχιεπισκοπής Αθηνών (10/8), έξω απ' το κέντρο "Παγκόσμιο" στο Καλαμάκι (16/8), στα γραφεία της ΕΣΣΟ- Πάππας στο Σύνταγμα και στο μέγαρο της Εμπορικής Τράπεζας στη Σοφοκλέους (28/8). Μεσημεριάτικη έκρηξη βόμβας της ΔΑ στα γραφεία της Ολυμπιακής στο Σύνταγμα με στόχο τον τουρισμό και 10 τραυματίες, 6 απ' τους οποίους Έλληνες και 4 αλλοδαποί (9/8). Σύλληψη στη Θεσσαλονίκη του Ρ. Βρανά, ύστερα από τη ρίψη μολότοφ στα εκεί γραφεία του ΝΑΤΟ (20/8).

Ο γενικός διευθυντής Τύπου Δ. Ζαφειρόπουλος ανακοινώνει ότι από τα τέλη Μαΐου έχουν συλληφθεί περίπου 50 μέλη της αντιδικτατορικής οργάνωσης "Ελεύθεροι Έλληνες", 35 από τα οποία απόστρατοι αξιωματικοί (30/8). Οι περισσότεροι έχουν εκτοπιστεί σε νησιά ή ορεινά χωριά.

Καταδίκη της συζύγου του Γ. Α. Μαγκάκη, Αγγελικής, σε 4 χρόνια για "διασπορά ψευδών ειδήσεων" περί βασανισμού του συζύγου της (27/8). Θα αθωωθεί στο δευτεροβάθμιο δικαστήριο, ύστερα από εξέταση του ίδιου του παθόντος (31/3/71).

Σεπτέμβριος

Καμπάνια των αντιστασιακών οργανώσεων νεολαίας -ιδίως του ΡΦ και της ΚΝΕ- κατά των Πανευρωπαϊκών αγώνων στίβου της Αθήνας.

Εκρήξεις βομβών του ΚΕΑ στα γραφεία της χουντικής εφημερίδας "Νέα Πολιτεία" (13/9), στο 2ο όροφο του Δημαρχείου και μέσα στο κεντρικό Ταχυδρομείο της Αθήνας (22/9). Ανατίναξη από το "Ελληνικό Δημοκρατικό Κίνημα" (ΕΔΚ), μετεξέλιξη της ΔΕ, δυο πυλώνων της ΔΕΗ στη βιομηχανική ζώνη Ελευσίνας, με σκοπό τη διακοπή του ρεύματος την ώρα της έναρξης των Πανευρωπαϊκών Αγώνων (16/9). Ανατίναξη από την ίδια οργάνωση πύργου της ΔΕΗ στη γραμμή Χαλκηδόνας - Αλιβερίου, με αποτέλεσμα διήμερη διακοπή της λειτουργίας της (21/9). Ανακάλυψη αυτοσχέδιων μηχανισμών στην αίθουσα "Γαλαξίας" του Χίλτον (9/9) κι έξω απ' το ΡΧ της Συγγρού (17/9).

Οκτώβριος

Ταυτόχρονες εκρήξεις βομβών του ΚΕΑ στο Δημαρχείο Καλλιθέας και σε ΙΧ στην ίδια περιοχή (7/10). Δυο εκρήξεις στη Λ. Αλεξάνδρας (9/10). Έκρηξη δυο ισχυρών βομβών του ΕΔΚ στο ξενοδοχείο "Γαλαξίας" της οδού Ακαδημίας, συνηθισμένο κατάλυμα αμερικανών αξιωματικών (12/10). Βόμβα του ΚΕΑ στα γραφεία της Πανελλήνιας Οργάνωσης Σιδηροδρομικών στη Χαλκοκονδύλη (13/10). Επτά ταυτόχρονες εκρήξεις βομβών του ΕΔΚ σε κεντρικά σημεία της Αθήνας, σε μετασχηματιστές των τρόλεϊ και σε φανάρια της Τροχαίας (18/10), προκαλούν κομφούζιο και τον ελαφρό τραυματισμό 6 περαστικών (Κ. Κήλης, Β. Τσούτσουρας, Α. Κορτέσης, Χ. Παππάς, Γ. Αναστασίου, Ι. Χρυσικός). Πρώτη εμφάνιση της οργάνωσης "Κίνημα 20ης Οκτώβρη" με βόμβα σε δοχείο απορριμμάτων στη Δεξαμενή (20/10). Ανεύρεση εκρηκτικών μηχανισμών στην είσοδο των γραφείων του νεοναζιστικού "Κόμματος της 4ης Αυγούστου" του Κ. Πλεύρη (27/10) και σε γιαπί στη Σόλωνος (28/10). Καταδίκη βομβιστών του ΠΑΚ (Α. Αρχάκης, Δ. Λέκκας) σε 16 & 10,5 χρόνια αντίστοιχα (21/10).

Εξάρθρωση του ΕΔΚ, με τη σύλληψη τριών μελών της οργάνωσης (Γ. Ανωμερίτης, Δ. Δώδος, Ι. Μυλωνάς) καθώς ετοιμάζονται να τοποθετήσουν 9 βόμβες σε ισάριθμες τράπεζες του κέντρου της Αθήνας (23/10). Ακολουθεί τις επόμενες ώρες η σύλληψη άλλων τεσσάρων "τρομοκρατών" (Δ. Παπαϊωάννου, Κ. Χουλιάρα, Β. Ραπάνος, Δ. Κατσαρός). Στις 31/10 καταδικάζονται σε 25 χρόνια οι 4 πρώτοι και σε 6-8 οι υπόλοιποι.

Νοέμβριος

Ο μήνας των δικών, που χάρη στην άρση της προληπτικής λογοκρισίας προσελκύουν πλέον το ενδιαφέρον των εφημερίδων. Στις 3/11, δίκη ομάδας του ΡΦ στην Αθήνα. Καταδικάζονται η Π. Τσεμπελίκου (17 χρ), η Μ. Γιαραλή (15) κι ο Ν. Βουλέλης (8). Ακολουθεί (3-5/11) η δίκη κλιμακίου του ΠΑΜ, με καταδίκες του Τ. Μπενά και του Λ. Κολοβού σε ισόβια και των Λ. Γιαννακόπουλου, Στ. Πανταζόπουλου & Π. Κοσοβίτσα σε μικρότερες ποινές. Την επομένη (6/11) έρχεται η σειρά κλιμακίου του ΑΕΜ -Α. Αρκάς (20), Τρ. Καραγεωργίου (17), Σ. Κυπριώτου & Γ. Αλεβιζάκης- και του τροτσκιστικού Κομμουνιστικού Διεθνιστικού Κόμματος, με κύριο κατηγορούμενο το Γ.Φελέκη (8). Διάφορες μεμονωμένες περιπτώσεις αγωνιστών του ΠΑΜ εκδικάζονται το ίδιο διήμερο (5-6/11), με συνοπτικές διαδικασίες: Ν. Αναγνωστόπουλος (20 χρόνια), Χ. Καλαντζής (15), Μ. Καραπιπέρης (7), Χ. Κοντογεώργος (20), Θ. Σιδέρης (16), κά. Στη Θεσσαλονίκη, καταδίκη του Ρ. Βρανά (18,5 χρ) για τη μολότοφ στα γραφεία του ΝΑΤΟ (4/11).

Το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Νοεμβρίου κρύβει μερικές εκπλήξεις. Κατηγορούμενοι (17-18/11) για σύσταση της φιλοβασιλικής οργάνωσης "Αόρατοι Αγωνισταί του Έθνους" και τη διανομή προκήρυξης που καλεί στο σαμποτάρισμα της παρέλασης με τη ρίψη πανιών μπροστά στα τανκς (!), οι Ν. Δούλγερ και Σ. Σαραντάκος αποκαλύπτουν ότι επί δεκαετίες έχουν πολεμήσει τον κομμουνισμό σαν στελέχη παρακρατικών οργανώσεων - ούτε οι ίδιοι ούτε οι 5 οπαδοί τους όμως γλιτώνουν τις ποινές (1-8,5 χρ). Ανάλογου περιεχομένου και η δίκη του λοχαγού Π. Μπούγα, αρχηγού (1964-68) της παρακρατικής "Αντικομμουνιστικής Οργανώσεως Ελλάδος", που καταδικάζεται σε 4 χρόνια για σύσταση μιας μη κατονομαζόμενης "παρανόμου οργανώσεως" (18/11).

Δεκέμβριος

Καταγγελία από το ΠΑΜ της δολοφονίας του συνδικαλιστή Χ. Τσίγκα. Έκρηξη βόμβας απέναντι απ' το "Ρεξ" στην Πανεπιστημίου (31/12).


1970

Ιανουάριος

Ανακάλυψη εκρηκτικού μηχανισμού του ΠΑΚ στις τουαλέτες του προξενείου των ΗΠΑ, στο κτίριο της αμερικανικής πρεσβείας στην Αθήνα (5/1).

Εντυπωσιακή δίκη της αριστερής οργάνωσης "Λαϊκή Πάλη" στη Θεσσαλονίκη, τόσο για τις απολογίες όσο και βαριές καταδίκες των μελών της: 4 (Σ. Κατσαρός, Αντ. Λιάκος, Τ. Δαρβέρης, Τ. Μηταφίδης) σε ισόβια, 3 (Η. Οικονόμου, Π. Καϊσίδης, Μ. Αραμπατζόγλου) σε κάθειρξη 10-18,5 χρόνων και 2 (Π. Ελκας, Λ. Καπώνης) σε φυλάκιση (29/1). Άλλες οκτώ καταδίκες στο Στρατοδικείο της Αθήνας (19/1).

Φεβρουάριος

Μαγνητόφωνο μεταδίδει επί 20' αντιδικτατορικά συνθήματα στη διασταύρωση Κοραή & Πανεπιστημίου.

Μάρτιος

Είκοσι συλλήψεις νέων για συμμετοχή στο ΡΦ (Μπ. Θεοδωρίδης, Μπ. Κοβάνης, Γ. Γιαννακάκης, Γ. Ζωγιόπουλος, κά). Στις 30/3, έκρηξη βόμβας του "Κινήματος 20ης Οκτώβρη" καταστρέφει στρατιωτικό όχημα έξω από τη Σχολή Ευελπίδων. Άλλοι δυο μηχανισμοί, που δεν εξερράγησαν, ανακαλύπτονται στο ίδιο μέρος και σε αστυνομικό όχημα στην Καλλιδρομίου.

Απρίλιος
Μεγάλη δίκη της "Δημοκρατικής Άμυνας" (27/3-12/4). Οι απολογίες των κατηγορουμένων δημοσιεύονται στον Τύπο και προκαλούν αίσθηση. 26 καταδίκες: Σ. Καράγιωργας (ισόβια), Γ. Α. Μαγκάκης (18 χρ), Σπ. Λουκάς (18), Ι. Σταράκης (18), Γ. Κομποτιάτης (15), Α. Μιχαλακέας (10), Κωτσάκης (10), Γ. Ιορδανίδης (8), Αθ. Φίλιας (8), Ν. Κωσταντόπουλος (8), Χ. Πρωτόπαπππας (8), Ι. Βασιλείου (8), κά.

Απόλυση του Μ. Θεοδωράκη από τον Ωρωπό και αναχώρησή του στη Γαλλία (13/4).

Μάιος

Έκρηξη βόμβας του "Κινήματος 20ης Οκτώβρη" στα γραφεία της ΓΣΕΕ (2/5). Μαζική αποδοκιμασία του Παττακού στο Στάδιο από μαθητές, σε συγκέντρωση για τα 3 χρόνια της χούντας (11/5). Στάση εργασίας των πιλότων της Ολυμπιακής.

Σύλληψη στην Αθήνα των ηγετικών στελεχών του ΚΚΕ Ν. Καλούδη, Ζ. Ζορζοβίλη και Γ. Γιάνναρη (8-9/5).

Ιούνιος

Έκρηξη βόμβας στο Γαλάτσι (7/6), αποτυχία κοινής συνάντησης ΠΑΜ-ΠΑΚ-ΔΑ στο εξωτερικό, συλλήψεις μελών του ΠΑΜ στην Αθήνα.

Ιούλιος

Σειρά δικών στο Έκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών (6-15/7):

* 35 μελών και στελεχών του ΚΚΕ. Δώδεκα καταδίκες: Ν. Καλούδης, Ζ. Ζορζοβίλης και Γ. Γιάνναρης σε ισόβια, Η. Μαχαιρόπουλοις και Π. Αϊβαλιώτης σε 20 χρόνια, Α. Μίχου και Π. Παπαντολέων σε 16, Κ. Κωνσταντινίδου σε 15, κά (6/7).

* του προσκείμενου στο ΠΑΜ "Αντιδικτατορικού Αγροτικού Μετώπου της Υπαίθρου" (ΑΑΜΥ). Καταδίκες των Κ. Νικολόπουλου (14 χρ), Ι. Ζωιόπουλου (10), Α. Αυγερίου (4), Ι. Γεωργάκη & Δ. Γιωτάκη (9/7).

* του τέταρτου κλιμακίου του ΡΦ Αθήνας. Καταδίκες: Ι. Καούνης (12 χρ), Μπ. Κοβάνης (5), Μπ. Γεωργούλας (4), Μ. Αγγελάκη (4).

* κλιμακίου του ΠΑΜ στην Αθήνα: Μπ. Θεοδωρίδης (20 χρ), Φ. Λαζάρου (18), Στ. Χατζηανδρέου (16), Γ. Τσέλιος (6), Ν. Γεωργακόπουλος (5).

* μεμονωμένων αγωνιστών των ΔΕΑ και του ΠΑΜ: Θ. Ψαραδέλης (13), Δ. Μαστροδήμος (8), Μ. Πανταχός (6) για κομμουνιστική προπαγάνδα κι εκρηκτικά.

Αύγουστος

Βόμβα στο σταθμό Θησείου προκαλεί διακοπή της κίνησης του Ηλεκτρικού επί ώρες (21/8).

Σεπτέμβριος

Απόπειρα ανατίναξης της αμερικανικής πρεσβείας με αυτοκίνητο-βόμβα της "Οργάνωσης Άρης" του ΠΑΜ καταλήγει στο θάνατο των βομβιστών - του κύπριου Γιώργου Τσικουρή και της ιταλίδας Μαρία-Έλενα Αντζελόνι (2/9). Επικήρυξη του φοιτητή Κ. Κωτσάκη ως συναυτουργού με 100.000 δρχ (5/9). Μετά από πολλές περιπέτειες, καταφέρνει να διαφύγει στο εξωτερικό. Κηδεία της Αντζελόνι στην Ιταλία με επίσημη συμμετοχή αντιπροσωπειών του ΚΚΙ, του Σοσιαλιστικού Κόμματος, του ΠΑΜ, του ΠΑΚ και της ΔΑ. Ο επικήδειος εκφωνείται απ'τη Μ.Μερκούρη.

Αυτοπυρπόληση του φοιτητή Κώστα Γεωργάκη στη Γένοβα, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τη στήριξη της χούντας από τις δυτικές χώρες (19/9).

Έκρηξη βόμβας στην οδό Κολοκυνθούς (29/9).

Οκτώβριος

Ισχυρή έκρηξη βόμβας του ΠΑΚ στον Εθνικό Κήπο, την ώρα των συνομιλιών της κυβέρνησης με τον αμερικανό υπουργό Άμυνας Μέλβιν Λέρντ (3/10). Σύλληψη επιτόπου του δικηγόρου Ι. Κορωναίου που την είχε τοποθετήσει. Ακολουθούν συλλήψεις των Γρ. Κασσιμάτη κι Α. Φραγκιά.

Έκρηξη βόμβας της οργάνωσης "Ελληνική Μαχητική Αντίσταση" (ΕΜΑ) σε φρεάτιο της Εταιρείας Υδάτων στην πλατεία Μητροπόλεως, ενώ αρχίζει η δοξολογία παρουσία του αντιβασιλέα Ζωιτάκη κι άλλων επισήμων (28/10). Έκρηξη βόμβας στη βίλα του εφοπλιστή Τσακίρογλου στο Ψυχικό.

Νοέμβριος

Έκρηξη βόμβας του "Κινήματος 20ης Οκτώβρη" στο άγαλμα του Τρούμαν, προκαλεί σοβαρές ζημιές με αποτέλεσμα τη μεταφορά του για επισκευή. Εντοπισμός δυο ακόμα εκρηκτικών μηχανισμών της οργάνωσης, κάτω από αυτοκίνητα του ΕΙΡΤ στο Ζάππειο (26/11).

Επεισόδια έξω απ' τον κινηματογράφο "Παλλάς", όταν η αστυνομία επιχειρεί να διαλύσει 1500 νέους που θέλουν να δουν την ταινία "Γούντστοκ". Σύλληψη 13 νέων, που αργότερα αφήνονται ελεύθεροι (29/11).

Στάση εργασίας στο υφαντουργείο "Γιούλα" της Κοκκινιάς, κερδίζει την επαναπρόσληψη απολυθέντων κι αυξήσεις.

Κύμα συλλήψεων προσωπικοτήτων του κεντρώου χώρου από την ΕΣΑ, με στόχο την εξάρθρωση του ΠΑΚ στο εσωτερικό της χώρας, διαρκεί από τις 28/11 μέχρι το Μάρτιο του '71. Μεταξύ άλλων συλλαμβάνονται οι δικηγόροι Ευ. Γιαννόπουλος και Φ. Κούτσικας, ο Χ. Σαρτζετάκης, ο Δ. Μαρωνίτης, οι Αγ. Κουτσόγιωργας, Ν. Ιντζές, Δ. Ραυτόπουλος κλπ - 73 άτομα συνολικά.

Σύλληψη του κεντρικού κλιμακίου του ΡΦ (Κ. Κωσταράκος, Φ. Προβατάς, Λ. Φλέσσας, κά). Ανακρίσεις με κτηνώδη βασανιστήρια.

Δεκέμβριος

Εκρήξεις βομβών της ΕΜΑ στα γραφεία του ΟΠΑΠ (8/12), στην αμερικανική Λέσχη της οδού Πανεπιστημίου και το ξενοδοχείο "Κογκό" της Γλυφάδας (31/12). Έκρηξη βόμβας σε κεντρικό σημείο της λεωφόρου Β. Γεωργίου στη Θεσ/νίκη ( 10/12), ανακάλυψη εκρηκτικών μηχανισμών μέσα στο χώρο της Σχολής Ευελπίδων, στον περίβολο του "Χίλτον" και στα γραφεία της Ολυμπιακής στη Συγγρού (14/12).

Συλλήψεις μελών και στελεχών του Πατριωτικού Μετώπου (Λ. Δάνος, Κ. Παπαϊωάννου, κά).

1971

Ιανουάριος

Ίδρυση στο Λονδίνο "Εθνικού Αντιστασιακού Συμβουλίου" από το ΠΑΜ, τη ΔΑ, και τις δεξιές αντιστασιακές οργανώσεις "Ελεύθεροι Έλληνες" και "Υπερασπιστές της Ελευθερίας".

Φεβρουάριος

Βόμβες της ΔΑ καταστρέφουν στο Ψυχικό τα αυτοκίνητα δυο αμερικανών στρατιωτικών κι ενός αυστραλού διπλωμάτη (8/2). Μαγνητόφωνα μεταδίδουν συνθήματα του ΠΑΜ σε τρεις κινηματογράφους της Αθήνας.

Μάρτιος
Εκρήξεις βομβών της οργάνωσης "Αντίστασις-Απελευθέρωσις-Ανεξαρτησία" (ΑΑΑ) στα γραφεία της λιβυκής πρεσβείας στην οδό Ηροδότου (7/3) και στο κατάστημα των -συμβούλων του Γ. Παπαδόπουλου- Αφών Παπαγιάννη στην Ερμού (23/3). Βομβιστικές επιθέσεις της ΕΜΑ στις εισόδους των γραφείων της "Εστίας" (11/3) και της ΕΣΣΟ-Πάππας (13/3).

Δίκη του "Ελληνικού Απελευθερωτικού Στρατού" στο Στρατοδικείο Αθηνών. Καταδικάζονται οι Π. Μηλιώτης (20 χρ), Α. Ζωγράφος (19), Ξ. Παπανικολάου & Π. Τσούντος (15/3). Ανακάλυψη παράνομου τυπογραφείου του ΡΦ και δέκα συλλήψεις (18/3).

Πρώτες κινητοποιήσεις στα Μέγαρα ενάντια στις απαλλοτριώσεις γης για βιομηχανική χρήση, προς όφελος των ομίλων Ωνάση, Νιάρχου και Ανδρεάδη. Μαζικές συνελεύσεις στις 17/3 κι 21/3.

Απρίλιος

Εκρήξεις βομβών στα γραφεία της παρεκκλησιαστικής οργάνωσης "Ζωή" (10/4), σε σταθμευμένο ΙΧ πίσω απ' τη μητρόπολη (20/4) κι έξω από τα γραφεία της τσιμεντοβιομηχανίας "Ηρακλής-Όλυμπος" του αντιπροέδρου της "Συμβουλευτικής" Τσάτσου (21/4). Ανακάλυψη εκρηκτικού μηχανισμού κάτω από αυτοκίνητο ξένης αποστολής στην Αλεξάνδρας (24/4). Εκρήξεις βομβών της οργάνωσης "Μακρυγιάννης" έξω από τα γραφεία της ΓΣΕΕ και τα ΡΧ της Συγγρού, με αποτέλεσμα τον τραυματισμό του εργαζόμενου στα τελευταία Σ. Αγγούρια. Ανακάλυψη μιας ακόμα βόμβας της ίδιας οργάνωσης δίπλα στην είσοδο της Διευθύνσεως Χωροφυλακής Προαστίων (26/4).

Μάιος

Έκρηξη βόμβας στο άγαλμα του Τρούμαν. Σκοτώνεται ο αστυφύλακας Αθ. Κωστάντακας, ο οποίος πλησίασε τη βόμβα κατά την ώρα που η αστυνομία περίμενε τους πυροτεχνουργούς (14/5).

Ανακοινώνεται η εξάρθρωση της ομάδας βομβιστών του ΠΑΚ μ' επικεφαλής το Σ. Βαλυράκη (12/5) και η σύλληψη κλιμακίου παλαίμαχων κομμουνιστών μ' επικεφαλής το Στ. Μπεβεράτο (30/5).

Ιούνιος

Απόδραση του Ν. Ζαμπέλη ("Ελληνική Αντίσταση") από τις φυλακές της Αίγινας (5/6). Θα διαφύγει λίγο αργότερα (20/7) στην Ιταλία.

Δίκη 5 μελών της Οργάνωσης Μαρξιστών-Λενινιστών (ΟΜΛΕ) στη Θεσσαλονίκη. Δυο καταδίκες σε ποινές 1 χρόνου, ενώ σε 3 χρόνια καταδικάζεται ο μάρτυρας υπεράσπισης Κ. Κυρτάζογλου για "προσβολή του δικαστηρίου" (23/6).

Δίκη της οργάνωσης ΔΟΠΑ στο Στρατοδικείο Χανίων, για αναγραφή συνθημάτων σε χωριά του ν. Ηρακλείου. Τέσσερις καταδίκες (1-4 χρ).

Ιούλιος

Βόμβες στο Ηράκλειο της Κρήτης καταστρέφουν αυτοκίνητο της εκεί αμερικανικής βάσης (3/7) και προκαλούν ζημιές στα γραφεία του τοπικού κλιμακίου της ΚΥΠ (31/7). Εκρήξεις βομβών στην είσοδο των οικονομικών υπηρεσιών του Υπουργείου Προεδρίας (6/7) και στις σιδηροτροχιές του ηλεκτρικού στο Θησείο από την "20η Οκτώβρη"(9/7). Η νεοεμφανιζόμενη "Λαϊκή Επαναστατική Αντίσταση" (ΛΕΑ) χτυπά κι αυτή με βόμβες βυτιοφόρο της ΕΣΣΟ-Πάππας (9/7) και την αίθουσα διαλέξεων της Ελληνοαμερικανικής Ένωσης (14/7)

Αύγουστος

Δίκη στελεχών του ΡΦ και της Οργάνωσης Αθήνας του ΚΚΕ εσ. στο Πενταμελές Εφετείο Αθηνών (2-6/8). Ποινές 2-3 χρ. στους Ν. Κουμουνδούρο, Κ. Κωσταράκο, Φ. Προβατά & Γ. Σπηλιώτη, μικρότερες σε άλλους 4.

Σεπτέμβριος

Έκρηξη βόμβας σε παράθυρο της Στρατ. Λέσχης στη Ρηγίλλης (4/9). Δίκη μελών της "Ελληνικής Αντίστασης" για συνέργεια σε απόπειρα απόδρασης του Αλ. Παναγούλη. Πέντε καταδίκες (1-1,5 χρ).

Κηδεία του ποιητή Γ. Σεφέρη, μετατρέπεται σε αντιδικτατορική διαδήλωση με συμμετοχή χιλιάδων λαού (22/9).

Οκτώβριος

Ισχυρή έκρηξη στο νέο κτίριο του ΟΛΠ στον Πειραιά.

Σύλληψη του γραμματέα του ΚΚΕ εσ., Μπ. Δρακόπουλου, του Μ. Παρτσαλίδη κι άλλων 31 στελεχών του ΠΑΜ και του ΚΚΕ εσ. (18/10). Είκοσι απ' αυτούς παραπέμπονται τελικά με τον ν.509.

Νοέμβριος

Απελευθέρωση του Χρ. Σαρτζετάκη κι άλλων 58 από τους συλληφθέντες στις ανακρίσεις για το ΠΑΚ. Καταγγελίες για άγρια βασανιστήρια.

Δεκέμβριος

Διανομή προκηρύξεων του ΑΕΜ Οικοδόμων σχετικά με τις συλλήψεις των ηγετών του ΚΚΕ εσ. (14/12). Ρίψη πρωτοχρονιάτικων αντιστασιακών τρικ του ΚΚΕ εσ. σε διάφορα σημεία της Αθήνας (31/12).


1972

Ιανουάριος

Πρώτη δίκη του ΠΑΚ στο Έκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών (21-22/1). Καταδικάζονται οι Σ. Βαλυράκης (7 χρ), Γ. Κυριαζής (9) κά πέντε.

Ανακάλυψη εκρηκτικού μηχανισμού στα γραφεία της ΔΕΗ (11/1) και βόμβας των ΑΑΑ στον περίβολο της γαλλικής πρεσβείας (26/1). Εκρήξεις βομβών των ΑΑΑ πίσω από το νέο κτίριο του ΥΠΕΞ και στην πλατεία Κολωνακίου (28/1).

Πρώτα δείγματα μαζικού φοιτητικού κινήματος. Έντονες αντιπαραθέσεις ανάμεσα στα διορισμένα ΔΣ των σχολών και πυρήνες που θα εξελιχθούν στις Φοιτητικές Επιτροπές Αγώνα (ΦΕΑ), κατά τη διάρκεια συνελεύσεων που συγκαλούνται σε τέσσερις σχολές από τους διορισμένους για απολογισμό των δραστηριοτήτων τους.

Φεβρουάριος

Δυο εκρήξεις βομβών της ΑΑΑ σε αυτοκίνητα ξένων αποστολών στην Κηφισιά και την Πολιτεία (17/2). Προκηρύξεις της οργάνωσης "Λαϊκή Αντίσταση" σε δρόμους της Αθήνας (8/2).

Καταδίκες 4 στελεχών του ΚΚΕ (Στ. Μπεβεράτος κά) σε ποινές 1-4 ετών (7/2), τριών αρχιτεκτόνων γι' αντιδικτατορική δράση (1-3 χρ) και δυο ξυλουργών για εκρηκτικά (2-2,5 χρ) (24/2). Δίκη 5 μελών του ΠΑΜ στο Πενταμελές Εφετείο Αθηνών. Καταδίκες: Γ. Χριστόδουλος (2,5 χρ), Λ. Δάνος (15 μήνες) κά (20/3).

Μάρτιος

Έκρηξη βόμβας σε αμερικανικό αυτοκίνητο στο Π. Ψυχικό (2/3). Βομβιστικές επιθέσεις της ΑΑΑ στην πλατεία Συντάγματος και την Αρχιεπισκοπή Αθηνών (7/3). Βόμβα στο Φάληρο κοντά σε προβλήτα του 6ου στόλου και διανομή αντιαμερικανικών προκηρύξεων (20/3).

Δεύτερη δίκη του ΠΑΚ, με 15 κατηγορούμενους για βομβιστικές ενέργειες μεταξύ Ιουνίου 1969 και Ιανουαρίου 1971 (17-21/3). Έντεκα καταδίκες: Ι. Κορωναίος (8 χρ), Ξ. Πελοποννήσιος (6), Α. Φραγκιάς (4,5), Γρ. Κασιμάτης (3), κά.

Προσφυγή φοιτητών στα Πρωτοδικεία, με αίτημα την εκλογή αιρετών διοικήσεων στους συλλόγους τους. Πρώτη νίκη του φοιτητικού κινήματος, με την εκλογή νέου ΔΣ στο Σύλλογο Κρητών Φοιτητών (19/3). Πρώτη μαζική κινητοποίηση στη Θεσσαλονίκη, από νέους που συγκεντρώθηκαν για να παρακολουθήσουν εκδήλωση της Ελληνοευρωπαϊκής Κίνησης Νέων (ΕΚΙΝ) με τη γνωστή αριστερή οικονομολόγο Τζόαν Ρόμπινσον, που τελικά απαγορεύτηκε από την αστυνομία.

Απρίλιος

Ανατίναξη προτομής του δικτάτορα Μεταξά στη Νίκαια από την ΑΑΑ (19/4). Δυο εκρήξεις βομβών κάτω από αυτοκίνητα στη Γλυφάδα (20/4).

Πρώτη φοιτητική συγκέντρωση σε ανοιχτό χώρο, στο προαύλιο του ΕΜΠ, ύστερα από άρνηση της διορισμένης διοικούσας επιτροπής των συλλόγων για δημόσια συνεδρίαση (1/4). Καθιστική εκδήλωση 100 περίπου φοιτητών στα Προπύλαια την επέτειο του πραξικοπήματος, επέμβαση της αστυνομίας κι 11 συλλήψεις (21/4). Νέα συγκέντρωση 200 φοιτητών στο Μουσείο, διαλύεται χωρίς συλλήψεις μόλις εμφανίζεται η αστυνομία (22/4). Αποχή διαρκείας των 1700 σπουδαστών υπομηχανικών σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη και 200 δευτεροετών του Βιολογικού Αθήνας, για κλαδικά τους αιτήματα (25/4). Σιωπηρή πορεία 500 φοιτητών της ΦΜΣ από τα Ιλίσια προς το κέντρο για πανεπιστημιακά αιτήματα (μεταφορές μαθημάτων), διαλύεται στο ύψος του Ευαγγελισμού απ' την αστυνομία. Πολλές συλλήψεις κι απαγγελία κατηγορίας σε 32 για "σύσταση και συμμορία", χωρίς να δοθεί συνέχεια (27/4).

Προσπάθεια πρωτομαγιάτικης διαδήλωσης στην πλατεία Κοτζιά. Σύλληψη 20 φοιτητών και του προέδρου της ΕΚΙΝ, Π.Κ ανελλάκη. Ανάρτηση πανό της ΚΝΕ σε κεντρικό σημείο της Λιβαδειάς (30/4).

Μάιος

Αυθόρμητη διαδήλωση μετά από συναυλία του Συλλόγου Κρητών Φοιτητών στο Σπόρτινγκ με το Γ. Μαρκόπουλο. Διάλυσή της απ' την αστυνομία κι 8 συλλήψεις (15/5). Διάλυση της ΕΚΙΝ με δικαστική απόφαση (22/5).

Ανακοίνωση της σύλληψης, ως βομβιστών της ΑΑΑ, του πτέραρχου Αν. Μήνη, του παιδίατρου Σ. Παντελάκη και του αρχιτέκτονα Αλ. Ζάννα (3/5). Ανακάλυψη εκρηκτικού μηχανισμού της ΑΑΑ στο Καλαμάκι (8/5).

Απεργία 30 αφρικανών εργαζομένων στο "Ξενία" του Βόλου για βελτίωση των συνθηκών εργασίας τους (1/5). Σύλληψη 5 εργατών στη Ν. Ιωνία, με την κατηγορία της αναγραφής κομμουνιστικών συνθημάτων στο εργοστάσιο που δουλεύουν (24/5).

Απόδραση του Σ. Βαλυράκη από τις φυλακές της Κέρκυρας ( 20/5). Περνά κολυμπώντας στην Αλβανία, όπου φυλακίζεται με την υποψία ότι πρόκειται για πράκτορα της ΚΥΠ.

Ιούνιος

Σύλληψη 4 μελών του "Κινήματος 20ης Οκτώβρη" (Ν. Μανιός, Γ. Σαγιάς, Ν. Χρυσανθόπουλος, Α. Μανωλάκης) (15/6).

Προκηρύξεις στα Γιάννενα καταγγέλλουν συλλήψεις και βασανιστήρια φοιτητών. Στάσεις εργασίας στο εργοστάσιο "Tide" για αυξήσεις και λήψη μέτρων ασφαλείας.

Ιούλιος

Σύλληψη 9 Ελλήνων και 4 Γερμανών για συμμετοχή στο "Κίνημα 20ης Οκτώβρη" (16/7).

Συλλήψεις φοιτητών που δραστηριοποιούνταν στο φοιτητικό κίνημα της Θεσσαλονίκης. Ίδρυση της Αντί-ΕΦΕΕ, σπουδαστικής παράταξης της ΚΝΕ.

Αύγουστος

Ανακάλυψη εκρηκτικού μηχανισμού κοντά στην εκκλησία του Λουμπαρδιάρη (25/8) Έκρηξη βόμβας στα γραφεία της Εμπορικής Τράπεζας στη Σοφοκλέους (26/8). Έκρηξη βόμβας της ΛΕΑ στο υπόγειο της αμερικανικής πρεσβείας (29/8).

Δίκη των 9 Ελλήνων που συνελήφθησαν μαζί με τους Γερμανούς της "20ής Οκτώβρη" (3/8). Καταδίκες: Χ. Ραμαντάνης (3,5 χρ), Γ. Μπουσιώτης (1,5) και 3 με αναστολή.

Σεπτέμβριος

Εκρήξεις βομβών της "Ομάδας Άρης" του ΡΦ στο προαύλιο της ΓΣΕΕ (3/9). Επίθεση της ίδιας ομάδας με χειροβομβίδες στο Ε' Αστυνομικό Τμήμα (5/9). Ανατίναξη πυλώνα της ΔΕΗ στην Κηφισιά από την "Ομάδα Αρης" (11/9). Ανάρτηση πανό του ΚΚΕ σε σημεία της Θεσσαλονίκης, τις παραμονές της Διεθνούς Εκθέσεως. Βόμβες των οργανώσεων ΔΑ και "Δημοκρατικός Απελευθερωτικός Στρατός" (ΔΑΣ) στα διυλιστήρια της ΕΣΣΟ-Πάππας και τα γραφεία της ΓΣΕΕ (25/9).

Οκτώβριος

Δίκη του "Κινήματος 20ης Οκτώβρη" (4-5/10). Καταδίκες: Γ. Σαγιάς (17 χρ), Ν. Μανιός (16), Ν. Χρυσανθόπουλος (13), Α. Μανωλάκης (6). Δίκη των 4 Γερμανών που συνεργάζονταν με την ίδια οργάνωση και ποινές 6-18 μηνών (18/10).

Συγκέντρωση κατοίκων των Σπάτων ενάντια στα σχέδια για δημιουργία εκεί νέου αεροδρομίου της πρωτεύουσας (17/10).

Επεισοδιακές γενικές συνελεύσεις σε πολλές σχολές της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, εν όψει των φοιτητικών εκλογών που έχουν εξαγγελθεί (10/10) ως τεστ μιας ελεγχόμενης από το καθεστώς φιλελευθεροποίησης. Εκλογή αντιπροσώπων από τις συνελεύσεις, σε αντιπαράθεση προς τα διορισμένα ΔΣ που έχουν αναλάβει τη διεξαγωγή των εκλογών. Νόθες φοιτητικές εκλογές στη Θεσσαλονίκη, με αποχή της πλειοψηφίας των φοιτητών. Διαδήλωση εκατοντάδων φοιτητών στο κέντρο της πόλης και συμπλοκές με την αστυνομία (30/10).

Νοέμβριος

Νόθες εκλογές στους φοιτητικούς συλλόγους της Αθήνας, της Πάτρας και των Ιωαννίνων με την ενεργό βοήθεια των καθηγητών. Έντονες διαμαρτυρίες των φοιτητών. Επέμβαση της αστυνομίας στη Νομική Αθηνών για να καταστείλει τις διαμαρτυρίες (20/11).

Βομβιστικές ενέργειες των οργανώσεων ΔΑ και "Ανεξάρτητη Αριστερά" στη Θεσσαλονίκη.

Δεκέμβριος

Αποχή διαρκείας των σπουδαστών Υπομηχανικών (6/12). Επεισόδια στην Καλαμάτα ύστερα από αναβολή των αρχαιρεσιών στο Σύλλογο Μεσσήνιων Σπουδαστών.

Έκρηξη βόμβας της δεξιάς αντιδικτατορικής οργάνωσης "Εθνική Αντίστασις Νέων" (ΕΑΝ) σε αυτοκίνητο ξένης αποστολής στο Καλαμάκι (7/12).

Σύλληψη του Λ. Τζεφρώνη, ηγετικού στελέχους του ΚΚΕ εσ (17/12).

1973

Ιανουάριος

Εκρήξεις βομβών της ΕΑΝ σε δυο αυτοκίνητα αξιωματικών της στρατιωτικής αποστολής των ΗΠΑ (7/1). Βόμβες των οργανώσεων ΔΑ και "Ανεξάρτητη Αριστερά" σε αμερικανικά οχήματα στην Κηφισιά (7/1).

Τρίτη δίκη της "Ελληνικής Αντίστασης", με 13 κατηγορούμενους, για σχεδιαζόμενη απόδραση του Αλ. Παναγούλη. Καταδικάζονται ο Στ. Παναγούλης (4,5 χρ) κι άλλοι δέκα σε μικρότερες ποινές (18-22/1).

Δίκη της ηγεσίας του ΚΚΕ εσ. στο Πενταμελές Εφετείο Αθηνών. Καταδικάζονται οι Μπ. Δρακόπουλος (12,5 χρ), Μ. Παρτσαλίδης (12), Α. Παπαθανασοπούλου (3) κι άλλοι πέντε (22-29/1).

Κλείσιμο του ΕΜΠ με απόφαση της Συγκλήτου, λόγω συνεχιζόμενης αποχής των φοιτητών. Διαδήλωση διαμαρτυρίας 1500 φοιτητών από το ΕΜΠ στη Νομική (26/1). Αναδίπλωση της Συγκλήτου κι επαναλειτουργία του Πολυτεχνείου (29/1). Δέκα φοιτητές της ΑΣΟΕΕ που εμποδίζουν ασφαλίτη να πάρει τα στοιχεία συναδέλφου τους διώκονται για τεντιμποϊσμό (31/1).

Φεβρουάριος

Καταδίκη δυο φοιτητών σε 7,5 μήνες για τα επεισόδια της ΑΣΟΕΕ (3/2). Συγκέντρωση 500 φοιτητών στο προαύλιο της ΑΣΟΕΕ σε ένδειξη αλληλεγγύης προς 12 συναδέλφους τους που έχουν παραπεμφθεί στο Πειθαρχικό επειδή συνέταξαν υπόμνημα μεταρρυθμίσεων για τη σχολή τους. Μικροσυμπλοκές με την αστυνομία (5/2). Αποχές στην Πάντειο (6/2) και το Γεωλογικό (9/2). Διαδήλωση φοιτητών στη Θεσ/νίκη με 5 συλλήψεις (13/2).

Δημοσίευση του ν.δ.1347, με το οποίο ο υπουργός Άμυνας μπορεί να ανακαλεί τις αναβολές φοιτητών που απέχουν από τα μαθήματά τους (12/2). Αστυνομική εισβολή στο ΕΜΠ εναντίον συγκέντρωσης 1500 φοιτητών κατά των στρατεύσεων. Άγριοι ξυλοδαρμοί, 100 συλλήψεις κι 11 παραπομπές (14/2). Δίκη των συλληφθέντων, 8 ελαφρές καταδίκες (17-19/2). Επιστράτευση 88 φοιτητών σε δυο δόσεις (15-16/2)

Πρώτη "δοκιμαστική" κατάληψη της Νομικής από 2500 φοιτητές, έξοδος υπό μορφήν πορείας και συμπλοκές με την αστυνομία και παρακρατικούς ΕΚΟΦίτες (16/2). Συγκέντρωση φοιτητών στην Ιατρική κατά του ν.1347 (17/2). Διήμερη κατάληψη της ΝΟμικής από 4000 φοιτητές (21-22/3). Έξοδος ύστερα από διαπραγματεύσεις, υπό την κάλυψη χιλιάδων συμπαραστατών που έχουν συγκεντρωθεί. Επιθέσεις αστυνομίας και ΕΚΟΦιτών, τραυματισμοί και συλλήψεις. Φοιτητική διαδήλωση στη Θεσ/νίκη χτυπιέται από την αστυνομία, με πολλές συλλήψεις (22/2). Αντιδικατορικές εκδηλώσεις φοιτητών και συλλήψεις στην κηδεία της Κ. Παξινού (23/2).

Δίκη της ΑΑΑ (19-20/2). Καταδίκη του Τ. Μήνη (10 χρ) και του Σ. Παντελάκη (8).

Βόμβες της ΕΑΝ σε αυτοκίνητα ξένων αποστολών στο Π. Φάληρο (20/2), το Καλαμάκι (21/2) και την οδό Ειρήνης Αθηναίας (25/2). Έκρηξη στο Πεδίο του Άρεως με αποτέλεσμα τον τραυματισμό 2 περαστικών (Α. Μανέτας, Μ. Αραπατσάκη) (22/2).

Μάρτιος

Φοιτητικές διαδηλώσεις σε Αθήνα (5,6,17/3), Θεσ/νίκη (5/3) και Πάτρα (17/3), με συλλήψεις φοιτητών. Κατάληψη της πανεπιστημιακής Λέσχης στην Πάτρα από 500 φοιτητές, εισβολή της αστυνομίας και δεκάδες συλλήψεις (16/3). Δεύτερη κατάληψη της Νομικής, με πρωτοβουλία της άκρας αριστεράς, καταλήγει σε εισβολή της αστυνομίας ύστερα από αίτηση της Συγκλήτου, δεκάδες τραυματίες και πάνω από 100 συλλήψεις (20/3). Αναδίπλωση του φοιτητικού κινήματος και τερματισμός της αποχής (27/3). Συλλήψεις δικηγόρων του φ.κ. (Π. Κανελλάκης, Α. Βγόντζας, Κ. Αλαβάνος, Δ. Μπουλούκος) από την ΕΣΑ και βασανισμός τους (13/3 κ.εξ).

Ανακάλυψη εκρηκτικού μηχανισμού της ΕΑΝ στο Καλαμάκι (25/3).

Απρίλιος

Νέες φοιτητικές κινητοποιήσεις στην Αθήνα, συλλήψεις κλπ (6-10/4). Ογκώδης φοιτητική διαδήλωση στην Πάτρα (13/4). Διαδήλωση στο Αγρίνιο κατά της ανάμιξης της αστυνομίας στις αρχαιρεσίες των συνδικάτων (16/4). Διαδήλωση εκατοντάδων φοιτητών στο κέντρο της Αθήνας με αντιδικτατορικά συνθήματα (21/4).

Επεισόδια ανάμεσα σε διαμαρτυρόμενους αλιεργάτες κι εκπροσώπους βιομηχανιών στην ιχθυόσκαλα της Καβάλας (3/4). Διώξιμο των συνεργείων ισοπέδωσης απαλλοτριωμένων κτημάτων από τους αγρότες στα Μέγαρα (14/4).

Εκρήξεις βομβών σε αυτοκίνητα ξένων αποστολών στην Αθήνα (7/4), το Καλαμάκι και το Κολωνάκι, με αποτέλεσμα στην τελευταία περίπτωση το σοβαρό τραυματισμό του περαστικού Μ. Ορφανίδη (21/4). Βομβιστικές επιθέσεις σε Τράπεζα και έξω από το σπίτι του προέδρου της χουντικής "Ενώσεως Νέων Επιστημόνων, Κ. Τσίτουρα, στον Πειραιά (20/4).

Μάιος

Συγκέντρωση φοιτητών στη Νομική με αίτημα την απελευθέρωση 60 περίπου φοιτητών που έχουν συλληφθεί από την ΕΣΑ. Αποκλεισμός του κτιρίου απ' την αστυνομία, μικροσυμπλοκές και συλλήψεις (11/5). Τελευταία μαζική φοιτητική εκδήλωση της ακαδημαϊκής χρονιάς, με παμφοιτητική συγκέντρωση που εκδίδει ψήφισμα απολογισμού των αγώνων (18/5).

Παραπομπή 6 φοιτητών της ΑΑΣΠΕ με το ν.509, προφυλάκιση των Γ. Κοτανίδη και Ε. Ρικούδη (24/5).

Εκρήξεις βομβών της ΕΑΝ στην πλατεία Ραγκαβή, τους Αμπελόκηπους (7/5), σε δυο αμερικανικά αυτοκίνητα (10/5), στο ΙΧ του χουντικού σκηνοθέτη Τζέιμς Πάρις (7/5) και στην Κυψέλη (13/5). Εξάρθρωση της οργάνωσης με σύλληψη του κτηνίατρου Ι. Σαββούρα, του λογιστή Ι. Ρούμπου (21/5) κι άλλων 8 ατόμων (23/5) κι αποκάλυψη οπλοστασίων σε Σπάτα και Π. Φάληρο (24/5).

Σύλληψη και βασανισμός του αξιωματικού Σπ. Μουστακλή στο ΕΑΤ-ΕΣΑ (22/5). Καταστολή αντιδικτατορικού κινήματος στο Ναυτικό (23-25/5). Ανταρσία στο αντιτορπιλικό "Βέλος", που βρισκόταν για άσκηση του ΝΑΤΟ στην Ιταλία. 36 μέλη του πληρώματος ζητούν πολιτικό άσυλο εκεί (25/5).

Ιούνιος

Διαδήλωση 1000 κατοίκους στους Αγ. Θεοδώρους κατά της ιδιοποίησης των νερών του χωριού τους από την εταιρεία Motor Oil (26/6).

Ιούλιος

Εικοσιτετράωρες απεργίες των τυπογράφων των αθηναϊκών εφημερίδων για αυξήσεις μισθών (2,5/7). Απεργία των τεχνικών εδάφους των εσωτερικών γραμμών της Ολυμπιακής (8/7). Απεργία των συντακτών στις εφημερίδες "Ακρόπολις", "Απογευματινή", "Βήμα", "Νέα" και "Βραδυνή" για αυξήσεις (17-20/7). Απεργία των αλιεργατών στην Καβάλα για τη σύναψη συλλογικής σύμβασης.

Ανακάλυψη εκρηκτικού μηχανισμού στην οδό Καρυάτιδων (23/7).

Αύγουστος
Δίκη των βομβιστών της ΕΑΝ (9-10/8). Έξι καταδίκες, με βαρύτερες αυτές των Ι. Σαββούρα (18 χρ.) και Ι. Ρούμπου (15). Έκρηξη βόμβας κοντά στο γραφείο του Γ. Παπαδόπουλου, στο κέντρο της Αθήνας (10/8).

Διαδήλωση φοιτητών στην Πάτρα υπέρ των συναδέλφων τους που δικάζονται για την κατάληψη της Λέσχης το Μάρτιο. Ξυλοδαρμοί και συλλήψεις (10/8). Ελαφρές καταδίκες σε 4 απ' τους κατηγορούμενους (11/8). Προφυλάκιση 3 φοιτητών στη Θεσ/νίκη, για διανομή προκηρύξεων του ΚΚΕ εσ. υπέρ του "όχι" στο δημοψήφισμα της 29ης Ιουλίου.

Νικηφόρα απεργία των πιλότων της Ολυμπιακής, καθηλώνει στο έδαφος όλα τα αεροσκάφη της εταιρείας (18-19/8). Απεργία στα τρόλεϊ με μεγάλη επιτυχία και νίκη των απεργών (27/8).

Γενική αμνηστία στους πολιτικούς κρατούμενους, απονομή χάριτος στον Αλ. Παναγούλη και άρση του στρατιωτικού νόμου. Παραγραφή, ταυτόχρονα, των "αδικημάτων που διέπραξαν ανακριτικά όργανα", δηλ. των βασανιστηρίων (20/8). Απόλυση 39 φοιτητών που κρατούνταν από την ΕΣΑ και άμεση στράτευσή τους.

Σεπτέμβριος

Διαδήλωση κατοίκων στους Αντιφιλίππους Καβάλας (4/9) και στην Ελευθερούπολη (17/9), ενάντια στις απαλλοτριώσεις των χωραφιών τους για να γίνουν ορυχεία. Συγκέντρωση κατοίκων της Ελευσίνας κατά της επέκτασης των διυλιστηρίων της "Πετρόλα" (22/9).

Απεργία του προσωπικού της Ολυμπιακής (19/9). Μαχητική συγκέντρωση των εμποροϋπαλλήλων για το ωράριο στην Αθήνα. Επεισόδια με την αστυνομία και συλλήψεις (19/9), κερδίζουν όμως ("προσωρινά") την ημιαργία της Τετάρτης (24/9). Απεργία των χειριστών της ΔΕΗ στο λιγνιτωρυχείο της Μεγαλόπολης (24/9).

Ανακάλυψη εκρηκτικών μηχανισμών σε πούλμαν της εταιρείας "Φανάκη" (20/9) και στη Middle East Airlines (21/9).

Διαδήλωση 1000 φοιτητών στο κέντρο της Αθήνας, ύστερα από απαγόρευση συγκέντρωσης κατά των στρατεύσεων από τη Σύγκλητο. Βίαιη διάλυσή της στο ύψος της Κλαυθμώνος και συλλήψεις (25/9)

Οκτώβριος

Συναυλία του Ξαρχάκου στον Παναθηναϊκό καταλήγει σε αυθόρμητη φοιτητική διαδήλωση στην Αλεξάνδρας, που διαλύεται απ' την αστυνομία (1/10). Διαδήλωση κατά της νεοσύστατης κυβέρνησης Μαρκεζίνη, διαλύεται επίσης (2/10). Αποχή φοιτητών της Γεωπονικής για ζητήματα της σχολής τους (18/10). Αντιαμερικανική διαδήλωση στα Προπύλαια, μετά από απαγόρευση φοιτητικής συγκέντρωσης στη Νομική (27/10).

Δίωρη γενική απεργία στα Μέγαρα, κατά των σχεδίων για εγκατάσταση εργοστασίου αλουμίνας και διυλιστηρίου στην πόλη (12/10). Συλλαλητήριο 12.000 κατοίκων της πόλης για την ίδια υπόθεση (14/10). 24ωρη απεργία του προσωπικού της ΔΕΗ στην πρωτεύουσα κατά του νέου κανονισμού εργασίας, με συμμετοχή 97% (29/10).

Ανακάλυψη εκρηκτικού μηχανισμού σε αποθήκη της Εθνικής Τράπεζας (25/10).

Νοέμβριος

Συγκέντρωση κατοίκων του Σκαραμαγκά εναντίον της εγκατάστασης εκεί διυλιστηρίου του ομίλου Ανδρεάδη (4/11). 48ωρη απεργία των εργαζομένων στη ΔΕΗ του λεκανοπεδίου, με συμμετοχή 99% (14-15/11).

Μνημόσυνο του Γ. Παπανδρέου. Απόπειρα πορείας 5000 ατόμων προς τον Άγνωστο Στρατιώτη καταλήγει σε συγκρούσεις με την αστυνομία, οδοφράγματα και πετροπόλεμο. Πυροβολισμοί, 37 συλλήψεις και παραπομπή 17 ατόμων στο αυτόφωρο (4/11). Δίκη των συλληφθέντων, αθώωση 12 και ελαφρές ποινές σε άλλους 5 (8-13/11).

Κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές (14/11). Συρροή κόσμου και μετατροπή της σε μαζική εξέγερση. Αιματηρές συγκρούσεις στο κέντρο της Αθήνας με δεκάδες νεκρούς κι εκατοντάδες τραυματίες (16/11). Κήρυξη του στρατιωτικού νόμου, κάθοδος των τανκς και εκκένωση του ΕΜΠ (17/11). Κατάληψη και εκκένωση της Πολυτεχνικής σχολής και στη Θεσ/νίκη (16-17/11). Άγρια καταστολή των εκδηλώσεων διαμαρτυρίας στο κέντρο της Αθήνας, με πολλούς νεκρούς (17-19/11).

Δεκέμβριος

Έκρηξη βόμβας των "Λαϊκών Απελευθερωτικών Ομάδων Σαμποτάζ" (ΛΑΟΣ) σε υποκατάστημα της Εμπορικής Τράπεζας στην οδό Αχιλλέως (3/12).

Απόπειρα σιωπηλής πορείας για κατάθεση λουλουδιών στο ΕΜΠ καταστέλλεται βίαια από την αστυνομία.

Απόλυση όλων των συλληφθέντων για το Πολυτεχνείο (31/12).

1974

Ιανουάριος

Αντίσταση 500 κατοίκων του Καματερού σε προσπάθεια κατεδάφισης των σπιτιών τους από συνεργεία του υπουργείου Δημ. Έργων (4-5/1).

Έκρηξη βόμβας στην είσοδο του εκδοτικού οίκου Παπαζήση (6/1). Εκρήξεις βομβών των ΛΑΟΣ σε αυτοκίνητα ξένων αποστολών στο κέντρο της Αθήνας (18/1).

Προκηρύξεις της ΑΑΣΠΕ στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας καλούν τους φοιτητές σε προετοιμασία για μακροχρόνιο αγώνα (14/1).

Φεβρουάριος

Εξάρθρωση κλιμακίων του ΚΚΕ, της ΚΝΕ και της Αντί-ΕΦΕΕ στην Αθήνα, με 35 συλλήψεις (Ν. Καλούδης, Α. Αμπατιέλος, Μ. Γιάννου, Ν. Κουτρούμπας, Κ. Κουκουβίτης, Δ. Γόντικας, Κ. Κάππος, Γ. Κοτρόκης, Ι. Παλαβός, Ι. Τζεβρένης, Σ. Τσικουδάκης, Χ. Παπαναστασίου, Β. Ντάρδας, Τ. Γουδέλης, Δ. Τσοπανίδης, Ι. Μακρή, Θ. Τζιαντζής, Σ. Τσιτλαίδης, Ε. Καραβίας, Ο. Βαλαβάνη, Π. Κοντογιάννης, Α. Σωτήρη, Λ. Σταθάκης, Κ. Τουρνάκη, Σ. Μανιατέας, Σ. Στυλιανίδης, Δ. Παντάκας, Σ. Μαντζούνη, Ν. Σπανέλης, Ν. Σταματογιαννοπούλου, Κ. Κατσικάκη, Χ. Καρβέης, Π. Κατσαβάρος, Μ. Τζεφρένη, Χ. Ράπτης).

Σύλληψη 3 ατόμων (Λ. & Ηλ. Ανανιάδης, Φ. Μαυρομάτης) που μετέφεραν αντιδικτατορικές προκηρύξεις του ΚΚΕ εσ. από τη Δυτ. Γερμανία (14/2). Σύλληψη του Τ. Δήμου (ΠΑΜ-ΚΚΕσ) και μελών του ΚΚΕ στην Πάτρα (22/2).

Έκρηξη 4 βομβών στο εργοστάσιο της Dow στο Λαύριο, σκοτώνει τους πυροτεχνουργούς Τρ. Αντωνίου και Κ .Γερούκη. Καταγγέλλεται σαν "προβοκάτσια των παρακρατικών Πλεύρη και Φαρμάκη" (23/2).

Μάρτιος

Σύλληψη (1/3) 15 μελών των τροτσκιστικών οργανώσεων Σοσιαλιστική Φοιτητική Πρωτοπορία (ΣΦΠ) και Εργατική Διεθνιστική Ένωση (ΕΔΕ) (Θ. Κουσούμπος, Κ. Κουρτέσης, Κ. & Ε. Ζακάκης, Α. Σταυροπούλου, Η. Λογοθέτης, κά). Σύλληψη 27 μελών της ΚΝΕ και της Αντί-ΕΦΕΕ στον Πειραιά και τη Θεσσαλονίκη (14/3). Σύλληψη 3 φοιτητών (Γ. Κορμουλάκης, Σ. Χρονοπούλου, Α. Μαλτέζου) στην Αθήνα ( 27/3).

Απρίλιος

Έκρηξη στην οδό Τερτίπη, έξω από το ΙΣτ αστυνομικό τμήμα (15/4)

Μάιος

Σύλληψη 36 μελών και στελεχών του ΕΚΚΕ και της ΑΑΣΠΕ (Π. Στάγκος, Χ. Μπίστης, Γ. Μήλιος, Δ. Κουμάνταρος, Α. Τσάρας, Ν. Παπαμιλτιάδης, Α. Αποστολίδης, Ν. Λιβέριος, Ε. Φαμελιάδου, Ι. Δημακόπουλος, Ν. Σκούφος, Ν. Μαστοράκης, Μ. Παπαδομανώλης, Μ. Καρατζάς, Γ. Καρατράτζης, Ι. Μαργαρίτης, Ι. Χαραλαμπίδης, Γ. Κοτανίδης, Ν. Κουτρέσης, Π. Παπαδομανώλη, Α. Παντελάκη, Ι. Κουβάρας, Σ. Σάλουστρος, Γ. Δραμουντάνης, Α. Κυνηγός, Π. Πιπέρης, Γ. Νίκαινας, Α. Μορδώχ, Δ. Αλεξάς, Α. Κουρτέσης, Σ. Λουκάτος, Α. Παπαντωνίου, Ε. Δραμουντάνης, Ε. Εφεντάκης, Δ. Τοπαλιάν, Α. Καπροδάκης) ( 4/5).

Ιούνιος

Ανακάλυψη εκρηκτικού μηχανισμού στο Καλαμάκι, κάτω από αυτοκίνητο ξένης αποστολής (2/6).

Ιούλιος

Καταδίκη 27 ατόμων από το Στρατοδικείο Ιωαννίνων σε ποινές μέχρι και 10 χρόνια, για συμμετοχή στην οργάνωση "Άρης Βελουχιώτης" (12/7).


Οι νεκροί της Χούντας 
  
Η επίσημη εκδοχή αναφέρει 88 νεκρούς

Πεσλής Βασίλης, Ελής Παναγιώτης, Μανδηλαράς Νικηφόρος, Καλαντζής Δημήτρης, Ρίζος Τάκης, Καλαβρού Μαρία, Παναγούλης Γιώργος, Τσαρουχάς Γιώργος, Θεοδωρίδης Γιώργος, Κατσικογιάννης, Τζαβαλάς Καρούσος, Γεωργάκης Κώστας, Αντωνίου Ζήσης, Τσιτσιρίγκος Φώτης, Κούλης Γεώργιος, Πετρόπουλος Παναγιώτης, Βασιλόπουλος Γιάννης, Κωνσταντίνου Γιώργος, Αλβάνογλου Θεόδωρος, Σινόπουλος Πέτρος, Κομνηνός Διομήδης, Παντελεάκης Κυριάκος, Βάρσος Ιωάννης, Εγκελμαν Ντόρις Μαριέτε, Γεριτσίδης Γιώργος, Γεωργαράς Μαρίνος - Σπύρος, Παπαϊωάννου Δημήτρης, Καραμανής Μάρκος, Φαμέλης Βασίλης, Μαρκούλης Νίκος, Σαμούρης Γιώργος, Μυρογιάννης Μιχάλης, Καραγεωργίου Στέλιος, Φιλίνης Γιάννης, Δικάλφα Καλλιόπη, Τζιάνος Λάμπρος, Σταυρέλης Γιάννης, Αργυροπούλου Αικατερίνη, Δασκάλου Στέλιος, Θεοδώρας Δημήτρης, Σίμος Γεώργιος, Κυριακόπουλος Σάκης, Καζέπης Κώστας, Καΐλης Γιάννης, Αναγνωστόπουλος, Αντάρογλου, Αντζελόνι Ελενα Μαρία, Αργυρίου, Βρυώνης, Βυθούλκας, Γαλάτης Νίκος, Γιαννόπουλος, Γρέλλος, Δημόπουλος, Διαμαντάκος, Ευαγγελινός, Ζησιμόπουλος, Ηλιόπουλος, Ιωαννίδης, Ιωάννου, Κούμπουλος, Κρητικάκη, Λαγαριώτης, Μαντζώρος, Μαυρογιάννης, Μέξης, Μικρώνης, Μιχαηλίδης, Μπονάτος Χρήστος, Μώμος, Νικολάου, Παπαγεωργίου, Παπαδόπουλος, Ρακιτζής Αλέξανδρος, Ράμμος Βασίλειος, Σαρμαλής, Σπαρτίδης, Σταυρόπουλος, Σχίζας, Σωτηρόπουλος Ιωάννης, Τορίλ - Τεκλέτ (Αίγυπτος), Τσιγκούνης, Τσικουρής, Φραγκόπουλος Θεόφιλος, Χαλκίδης Γιάννης, Χαραλαμπίδης Γιώργος, Χατζηβασιλείου, Κατής Κώστας.

 Μαρία Καλαβρού

Η πρώτη νεκρή της δικτατορίας

Τη Μαρία Καλαβρού, 24 χρονών στις 21 Απριλίου του 1967, τη γάζωσε το τανκ, επειδή «φασκέλωσε», σύμφωνα με τη μαρτυρία του δράστη-ανθυπίλαρχου, την παρελάβε ο γιαννιώτης γιατρός Διαμάντης Κασιούμης στο νοσοκομείο, 39 χρονών τότε.

''... Μια ασυνήθιστη εικόνα παγώνει αυτούς που βρίσκονται στην είσοδο του νοσοκομείου.Ένα στρατιωτικό καμιόνι σταματά μπροστά στα επείγοντα. Ανοίγουν ταυτόχρονα οι δύο πόρτες του οχήματος, βγαίνουν γρήγορα ο στρατιώτης οδηγός κι ένας άλλος με πολιτικά, πηγαίνουν πίσω και τραβούν έξω μια αναίσθητη αιμόφυρτη κοπέλα. Τους βοηθά προσεκτικά ένα κινούμενο ράκος, μια άλλη γυναίκα, μεγαλύτερης ηλικίας, που έχει ποτιστεί ολόκληρη από το αίμα της κοπέλας. Μιλάει ξέπνοα πιάνοντας απαλά το πρόσωπο της νεαρής στα χέρια της.
«Μαρία μου... αδελφούλα ξύπνα... ξύπνα και θα σου φτιάξω ρυζόγαλο που σ’ αρέσει... ξύπνα καρδιά μου... άνοιξε τα μάτια... άνοιξε τα μάτια κι εγώ ό,τι θες... Θεέ μου, ό,τι θες...»
Ο Κασιούμης βλέπει τη συγκλονιστική εικόνα. Τρέχει προς το μαρτυρικό σύμπλεγμα των ματωμένων σωμάτων που προσπαθούν μάταια να κρατήσουν μια ζωή.
Γι’ αυτόν, όπως και για κάθε γιατρό, είναι συνηθισμένη η αιμοβόρα πλευρά της ζωής. Είναι εξοικειωμένος με την αγριότητά της, αλλά παράλληλα πεπεισμένος για την ιερότητα του αίματος. Για τον Κασιούμη, που σέβεται το αίμα, σέβεται τους ιστούς, πασχίζει για την ακεραιότητα κάθε μέρους του ανθρώπινου σώματος, ακριβώς γιατί σέβεται και πονά τον άνθρωπο, εδώ τώρα έχει διαπραχθεί η μέγιστη ιεροσυλία, το μέγιστο έγκλημα. Ο φόνος. Ένας μεγάλος θυμός φουσκώνει μέσα του, καταλαβαίνει πολύ καλά τι έγινε, η στολή του φαντάρου, το καμιόνι στο βάθος μαρτυράνε πολλά, κι ακόμη περισσότερα τα λόγια της τραγικής αδελφής που λέει και ξαναλέει τα ίδια λόγια.
«Τα καθάρματα από το τανκ, τα καθάρματα... την πυροβόλησαν...»

Ο Κασιούμης μεταφέρει στο χειρουργείο την πυροβολημένη γυναίκα. Κάνει προσπάθεια ανάνηψης, διαπιστώνει πως η Μαρία Καλαβρού είναι νεκρή. Γι’ αυτόν όμως, το θέμα δεν τελειώνει εδώ. Γι’ αυτόν το νεκρό σώμα έχει την τιμή του, την ιερότητά του. Η διερεύνηση των ακριβών συνθηκών θανάτου ενός ανθρώπου είναι χρέος προς τη μνήμη του. Χρέος προς τη ζωή που έζησε μέχρι τότε, χρέος προς αυτούς που θα ζήσουν και θα τον θυμούνται. Ιδίως αν κάποιος πεθάνει βίαια. Εκείνος που τελείως ξαφνικά αποκόπτεται από την επόμενη στιγμή του, από τους λογαριασμούς με τον εαυτό, το παρελ θόν και το μέλλον του, δικαιούται περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον την απόλυτη αλήθεια. Αυτή η αλήθεια θα είναι η σύνδεσή του με τη ζωή. Η ζωή που του άρπαξαν, στερώντας έτσι απόλυτα
και ξαφνικά τη δική του τελευταία λέξη, αυτή η ζωή δε μπορεί να γυρίσει πίσω ποτέ, αλλά μέσω της αλήθειας θα βγει η τελευταία οργισμένη κραυγή του, αυτή που ούτε καν πρόλαβε να βγάλει. Το σώμα της Μαρίας άξιζε την καθαρότητα της αλήθειας. Ο γιατρός, κάνει αυτό που έκανε σε κάθε χειρουργείο του....''

Παναγιώτης Ελής
1922-1967

Ο Παναγιώτης Ελής, Θρακιώτης, στέλεχος της ΕΔΑ, ήταν ο πρώτος νεκρός της χούντας

Γεννήθηκε τον Μάϊο του 1922 στην Κομοτηνή. Με την κάθοδο των Βουλγάρων, οργανώνεται στην Αντίσταση. Συλλαμβάνεται το 1942 και στέλνεται όμηρος στη Βουλγαρία. Στις αρχές του 1943, μεταφέρεται μ' άλλους ομήρους στο Κουμάνοβο της Σερβίας σε καταναγκαστικά έργα. Ελευθερώνεται με τη λήξη του πολέμου. Στο τέλος του 1946, ως στρατιώτης, μετατίθεται στο Μεσολόγγι και από κει με άλλους συναδέλφους του, λόγω πολιτικών φρονημάτων, στη Μακρόνησο, το καλοκαίρι του 1947.Εκεί,  θα υποστεί τα πάνδεινα, ανάμεσα σε μυριάδες άλλους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης.
Ο Ελής οδηγήθηκε στο ΒΕΤΟ,Δεύτερο Ειδικό Τάγμα Οπλιτών, τάγμα με 38.000 περίπου έγκλειστους στρατιώτες, που ως χθες πολεμούσαν τους ξένους εισβολείς στο βουνό και στην πόλη και αντιμετώπισε πλάι τους με καρτερία, τους βασανιστές που φορούσαν τη στολή του Ελληνα στρατιώτη. Αυτοί οι "Ελληνες" συναγωνίστηκαν σε θηριωδία τα γερμανικά SS, μόλις δυο χρόνια μετά τη φυγή των μεραρχιών τους, από το ελληνικό έδαφος.

"Υπόγραψε Βούλγαρε!", ωρύονταν οι ροπαλοφόροι πάνω στα αιμόφυρτα, ποδοπατημένα και ετοιμοθάνατα κορμιά, τα κορμιά αυτά, που αντιστάθηκαν στους Γερμανούς και Ιταλούς.

Και ύστερα στο περιβόητο "Σύρμα", στην "Απομόνωση", πλάι στη χαράδρα, πίσω από τον πανύψηλο τοίχο, στο κάτεργο των κατέργων, στην κόλαση της κολάσεως, στο μαρτύριο των μαρτυρίων, όπου μεταφέρονταν όσοι δεν υπέκυπταν στον ανήκουστο παιδεμό και δεν υπέγραφαν "Δήλωση μετανοίας". Εκεί βασανίζεται ο Παναγιώτης Ελής, μαζί με τους συναγωνιστές του, νύχτα - μέρα, από πολυάριθμους αποκτηνωμένους αλφαμίτες υπό την επιστασία ανάξιων και εγκληματικών αξιωματικών - μερικοί απ' αυτούς θα πρωτοστατήσουν στο πραξικόπημα της 21ης Απριλίου.


Την 21η Απριλίου, μεταφέρθηκαν στον Ιππόδρομο του Φαλήρου 700 συλληφθέντες, κυρίως από το χώρο της Αριστεράς. Ανάμεσά τους ήταν ο Ηλίας Ηλιού, ο Γιάννης Ρίτσος κ.ά. Εκεί άρχισαν τα καψόνια και οι ξυλοδαρμοί. Κάθε βράδυ οι φρουροί με επικεφαλής τους αξιωματικούς εισέβαλαν στους θαλάμους, ξυλοκοπούσαν τους κρατούμενους και οργάνωναν εικονικές εκτελέσεις. 


“ ... Είχαμε πια συνηθίσει τους ήχους, τις κραυγές και τις βρισιές, όταν ξαφνικά φάνηκε δύο βήματα έξω απο την πόρτα του θαλάμου ένας αξιωματικός με ροδαλό πρόσωπο καλοταισμένου μπεμπέ να κυνηγά έναν κρατούμενο, κρατώντας στο χέρι του ένα στρατιωτικό περίστροφο με σιγαστήρα.
-Τροχάδην! του φώναξε.
Ο κρατούμενος Παναγιώτης Ελής, άνθρωπος περασμένα τα 40 χρόνια του, φορούσε στα πόδια του και παντόφλες, πράγμα που τον υποχρέωνε να περπατά σιγότερα απ' ό,τι αν φορούσε παπούτσια.
-Τροχάδην! του φώναξε και τον έσπρωχνε με την κάννη, αλλά ο Ελής εξακολουθούσε να βαδίζει κανονικά.
-Τρέξε, την Παναγία σου! του λέει μια στιγμή κι ο Ελής κάνει γρηγορότερα τα τελευταία βήματα.
-Τροχάδην το λένε αυτό στο χωριό σου; λυσσάει ο δεσμοφύλακας και έξαλλος καταφέρνει με την κάννη δυο απανωτά χτυπήματα στα πλευρά του Ελή.
Εκείνη τη στιγμή ακούστηκε ένας περίεργος διπλός κρότος, κατι σαν "φλοπ", "φλοπ", και μονομιάς ο Ελής σωριάστηκε στο κατώφλι της πόρτας. Και πριν καλά-καλά προφτάσουν να αντιληφθούν οι άλλοι κρατούμενοι τι συνέβη, ακούστηκαν τα ουρλιαχτά ενός αξιωματικού, που είχε τρέξει εκεί κίτρινος σαν λεμόνι...
... Πράγματι χαμηλά στα πλευρά βρήκαν την είσοδο δύο απανωτών βλημάτων που είχαν περάσει μέσα απο το θώρακα είχαν κόψει την αορτή στην περιοχή της καρδιάς και είχαν σταματήσει κάτω απο το δέρμα στην αριστερή μασχάλη του θύματος.
Δολοφόνος ο Ανθυπίλαρχος Κότσαρης Κωνσταντίνος... ”

Σε ερώτηση του αρχηγού της φρουράς, ο Κότσαρης ισχυρίστηκε ότι ο κρατούμενος πήγε να δραπετεύσει, κάτι που διαψεύδει η έκθεση του γιατρού Κωνσταντίνου Ζωγράφου, που εξέτασε το νεκρό λίγα λεπτά μετά και διαπίστωσε ότι ο πυροβολισμός έγινε " σχεδόν εξ επαφής ", καθώς ο νεκρός έφερε " κατάλοιπα πυρίτιδας στα ρούχα και το δέρμα ".

Ο έφεδρος τότε ανθυπίλαρχος Γρηγόριος Πανταζής ανέφερε ότι ένα μήνα αργότερα, παρουσία και άλλων αξιωματικών, ο Κότσαρης καυχήθηκε για το φόνο, λέγοντας ότι “ τώρα θα γίνω στρατηγός, γιατί έμαθα να πυροβολώ σε ζωντανό στόχο και όχι σε ανδρείκελα, όπως έκανα μέχρι τώρα ”. Ερωτώμενος γιατί το έκανε, απάντησε : “ Δε μου άρεσε το περπάτημά του και τον σκότωσα ”.

*****

  
'' Στις 22 ή 23 Απριλίου του 1967, όταν οι συνταγματάρχες διέπραξαν το πραξικόπημά τους, είχα την ατυχία να είμαι αυτόπτης και αυτήκοος μάρτυρας του φόνου του άτυχου Ελή, σε μια μεγάλη αίθουσα ή απλώς υπόστεγο του παλιού Ιπποδρόμου, στο Δέλτα του Φαλήρου. Είχαμε συλληφθεί από το πρωί της πρώτης μέρας του πραξικοπήματος, μερικοί από τα χαράματα. Μαζί με όλους και ο Ελής.
Φονιάς, ένας νεαρός ανθυπολοχαγός ή υπολοχαγός, ο οποίος μετά το 1974 καταδικάστηκε και έμεινε αρκετά χρόνια στη φυλακή. Ο χρόνος του φόνου: Προχωρημένο απριλιάτικο και βροχερό απόγευμα, δεν είχε ακόμη σουρουπώσει. Ακριβής τόπος: Ο Ελής, μαζί με άλλους κρατουμένους, ερχόταν βιαστικά, αν όχι τρέχοντας, από την αλάνα του Ιπποδρόμου, όπου μια μικρή ομάδα στρατιωτών, με προτεταμένες λόγχες και αυτόματα, τους συνόδευε για τις σωματικές τους ανάγκες. Επικεφαλής ο θερμοκέφαλος ανθυπολοχαγός, ο οποίος κραδαίνοντας περίστροφο εκραύγαζε τα γνωστά συνθήματα, «κομμούνια θα πεθάνετε» κ.λπ. Η όλη ατμόσφαιρα θύμιζε λίγο «καψόνι» νεοσυλλέκτων, που τουλάχιστον εκείνη την εποχή συνηθιζόταν στα στρατόπεδα εκπαίδευσης. Είχαν δυστυχώς τη γνώμη ότι με τον τρόπο αυτόν θα πετύχουν ταυτόχρονα σωματική άσκηση, διαμόφωση φρονήματος και αναγκαστική αποδοχή της πιο ανόητης πειθαρχίας. Πιστεύω ότι μέσα σ’ αυτήν την περίπλοκη διαδικασία, οι διωκόμενοι τρομοκρατούνται, αλλά οι διώκτες εξάπτονται (επιτέλους, μια ευκαιρία για να ασκήσουν εξουσία, κάποια εξουσία, και ήδη αισθάνονται την ηδονή της) και... τα όπλα εκπυρσοκροτούν από μόνα τους!
Ετσι, μόλις ο άτυχος Ελής πέρασε τη μεγάλη πόρτα του θαλάμου και δεν υπήρχε η παραμικρή πιθανότητα να... δραπετεύσει ή κατά άλλο τρόπο να απειθαρχήσει... το περίστροφο του ανθυπολοχαγού εκπυρσοκρότησε από μόνο του, μισό μέτρο πίσω από το κεφάλι του θύματος!
Καθόμασταν σε μια κουβέρτα στο δάπεδο του θαλάμου μαζί με τον μακαρίτη γιατρό Μανώλη Σιγανό και τον επίσης μακαρίτη Κυριάκο Τσακίρη. Ακούσαμε τον πυροβολισμό και είδαμε τον Ελή να πέφτει. Δίπλα από μας καθόταν ο Γιάννης Ρίτσος, άκουσε και αυτός και είδε και αμέσως, με απόγνωση και αποτροπιασμό, έκρυψε το πρόσωπό του στα χέρια του...'

Νικηφόρος Μανδηλαράς
 1928 - 1967

«…Ο άνθρωπος που θα αποφασίσει να αναμειχθεί στα κοινά, στην «πολιτική» με την καθιερωμένη ορολογία, έχει μπροστά του να διαλέξει δυο δρόμους: θα υπηρετήσει τα συμφέροντα ή των λίγων ή των ευρύτερων λαϊκών μαζών. Τα συμφέροντα αυτά είναι καθορισμένα και ενιαία, αφού η κοινωνία είναι ταξικά διαρθρωμένη. Οι πολιτικές του πράξεις είναι εκείνες που τον τοποθετούν στη μια ή την άλλη κατηγορία. Απλώς είμαι ένας δημοκράτης που ποθώ ειλικρινά αυτό που λέγεται Πολιτική και Κοινωνική Δημοκρατία. Πάνω από όλα είμαι ανεξάρτητος άνθρωπος, που θέλω το στόμα μου να’ ναι ελεύθερο να μιλά και το χέρι μου αδέσμευτο να γράφει. Ουδέποτε επηρεάστηκα από την οποιαδήποτε αγελαία πολιτική νοοτροπία. Δεν συμβιβάζεται με την ιδιοσυγκρασία μου και την όποια επιστημονική συγκρότηση διαθέτω, να έχω κανενός είδους αφεντικά…».


Γεννήθηκε στην Κόρωνο της Νάξου το 1928. Σπούδασε νομικά στην Αθήνα ενώ παράλληλα εργαζόταν. Αφού τελείωσε τις σπουδές του εργάστηκε στο δικηγορικό γραφείο του Γ.Β.Μαγκάκη και αργότερα άνοιξε δικό του γραφείο. Μαζί με τον Ευάγγελο Γιαννόπουλο και τον Σταύρο Κανελλόπουλο ίδρυσε την Ένωση Δημοκρατικών Δικηγόρων Ελλάδος. Υπερασπίστηκε πολλές φορές πολίτες που διώκονταν για την πολιτική τους δράση και στην υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ ανέλαβε την υπεράσπιση των κατηγορουμένων. Σχεδίαζε να πολιτευτεί με την Ένωση Κέντρου στις εκλογές που ήταν προγραμματισμένες να διεξαχθούν τον Μάιο του 1967 και οι οποίες τελικά δεν έγιναν εξ αιτίας της επιβολής της δικτατορίας.


Έξαλλος ο Γεώργιος Παπαδόπουλος, απευθυνόμενος στον Νικηφόρο Μανδηλαρά, κατά τη δίκη του ΑΣΠΙΔΑ, είπε:  "Εσύ, κάποτε θα πληρώσεις"!

Λόγω της ανάμειξής του στην υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ ως συνηγόρου υπεράσπισης και της πολιτικής του δράσης, ο Νικηφόρος Μανδηλαράς κινδύνευε μετά την επιβολή της δικτατορίας. Έτσι στις 17 Μαΐου του 1967 επιβιβάστηκε κρυφά στο πλοίο VITA-R με σκοπό να διαφύγει στην Κύπρο. Πέντε ημέρες αργότερα όμως λιμενικοί βρήκαν το πτώμα του στην παραλία Γενναδίου της Ρόδου.

Κατά την εκδοχή των αρχών, ο καπετάνιος του πλοίου Πέτρος Πόταγας έριξε τον Μανδηλαρά στη θάλασσα με ένα σωσίβιο προκειμένου ο τελευταίος να κολυμπήσει ως την ακτή και να αποφύγει τη σύλληψη. Όμως ο δικηγόρος πηδώντας από το πλοίο, τραυματίστηκε στο κεφάλι και στη συνέχεια πνίγηκε και το πτώμα του ξεβράστηκε στην ακτή.

Υποστηρίζεται ωστόσο με βάση στοιχεία που υπάρχουν ότι ο Νικηφόρος Μανδηλαράς πρέπει να βγήκε στην ακτή όπου συνελήφθη και δολοφονήθηκε. Πρώτον ο Μανδήλαρας με τη σωματική διάπλαση που είχε ήταν απίθανο να τραυματιστεί πηδώντας από το πλοίο και να μην καταφέρει να κολυμπήσει μέχρι τη στεριά. Επίσης από φωτογραφίες του νεκρού Μανδηλαρά φαίνεται πως είχε δεχτεί χτυπήματα στο κεφάλι και είχε μια τρύπα στο στήθος. Ακόμα όταν βρέθηκε το πτώμα του έτρεχε αίμα από το αυτί του, κάτι που δε θα μπορούσε να συμβεί αν είχε πνιγεί. Η δε έκθεση των γιατρών που εξέτασαν τη σορό του δεν υπεβλήθη άμεσα αλλά αφού έφτασε από το εξωτερικό, λίγες μέρες αργότερα, ο ιατροδικαστής Καψάσκης.

Επιπλέον υπάρχει η μαρτυρία του Ροδίτη δικηγόρου Γιώργου Χιωτάκη, φίλου του Μανδηλαρά, δημάρχου Ρόδου το 1964 και πολιτευτή της Ένωσης Κέντρου, σύμφωνα με την οποία στις 18 Μαΐου τον πλησίασε μέσα στο δικαστικό μέγαρο ένας χωρικός και του είπε πως μεταφέρει μήνυμα του Μανδηλαρά που κρύβεται στην παραλία της Λάρδου. Ο Χιωτάκης με τον ίδιο χωρικό έστειλε μήνυμα στον Μανδηλαρά ζητώντας του να ορίσει τόπο συνάντησης, καθώς όμως δεν έλαβε απάντηση αποφάσισε την επομένη να ψάξει να τον βρει μόνος του. Στη διαδρομή με το αυτοκίνητο τον παρακολουθούσαν άνδρες της ασφάλειας και έμαθε ότι οι αρχές αναζητούσαν ένα δραπέτη. Δύο μέρες αργότερα ο Χιωτάκης έμαθε από τις εφημερίδες ότι ξεβράστηκε το πτώμα ενός αγνώστου άνδρα στην παραλία Γενναδίου.

Στη δίκη που ακολούθησε ο καπετάνιος Πέτρος Πόταγας καταδικάστηκε σε δώδεκα μήνες φυλάκιση για ανθρωποκτονία εξ αμελείας. Αργότερα ο Πόταγας έφυγε οικογενειακώς για την Νότια Αφρική όπου σκοτώθηκε σε τροχαίο δυστύχημα. Παρ' όλες τις προσπάθειες που έγιναν μετά την πτώση τις δικτατορίας για να γίνει αναψηλάφηση της υπόθεσης δεν κατέστη δυνατή η επανάληψη της δίκης.

 Το χρονικό της δολοφονίας 

Ο Νικηφόρος Μανδηλαράς ήταν ένας σπουδαίος δικηγόρος και από τους πρωταγωνιστές στην περίφημη δίκη του ΑΣΠΙΔΑ. Μετά την επιβολή της δικτατορίας ο Νικηφόρος σχεδίασε την δραπέτευσή του στο εξωτερικό.

Επέλεξε να διαφύγει στην Κύπρο και αποκεί σε άλλη χώρα του εξωτερικού για να δραστηριοποιηθεί σε αντιστασιακές οργανώσεις. ΄Υστερα από συμφωνία που είχε με τον Πέτρο. Πόταγα πλοίαρχο του μικρού φορτηγού « ΡΊΤΑ V.” επιβιβάστηκε στο πλοίο από το λιμάνι του Πειραιά στις 17 Μαΐου 1967 με προορισμό την Κύπρο.

Και όταν –σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία –το πλοίο έπλεε κοντά στο Γεννάδι της Ρόδου (και αφού στο μεταξύ η χούντα έμαθε ότι επέβαινε στο «ΡΙΤΑ» ) ο Μανδηλαράς έπεσε στη θάλασσα για να βγει στη στεριά, όπως ισχυρίστηκε ο πλοίαρχος του.

Έκτοτε τα πράματα παίρνουν μια δραματική τροπή. Στις 22 Μαΐου στη θέση ʼγιος Γεώργιος του Γενναδιού και σε αρκετή απόσταση από το κύμα, ψαράδες βρίσκουν το πτώμα του Μανδηλαρά.

Το παραλαμβάνουν οι χουντικοί και προσπαθούν να κρύψουν την ταυτότητα του. Δυστυχώς, όμως, γιαυτούς κάποιοι ντόπιοι αναγνωρίζουν ότι το πτώμα ανήκει στον γνωστό δικηγόρο, δεδομένου ότι ο Νικηφόρος ήταν τακτικός επισκέπτης της Ρόδου λόγω του επαγγέλματος του και των δικαστικών υποθέσεων που ανελάμβανε.

Πώς έγινε γνωστό

Νωρίς το απόγευμα της 22 Μαΐου 1967 στο Μαντράκι με συναντά ο αείμνηστος φίλος μου Ανδρέας Παπαδόπουλος (ο γνωστός παλιός ποδοσφαιριστής με το όνομα Καγιάς)που εργαζόταν τότε ως λογιστής στο εργοστάσιο κεραμικής στο Γεννάδι ,που διηύθυνε ο Γιάννης Αλεξιάδης.

«Ξέρεις, μου λέει, στην παραλία του Γενναδιού βρέθηκε ένα πτώμα που ανήκει στον δικηγόρο Νικηφόρο Μανδηλαρά.» Ο Ανδρέας Παπαδόπουλος είναι ένας σοβαρός άνθρωπος και δεν χωρούσε καμιά αμφιβολία ότι αυτά που μου έλεγε ήταν αληθινά. Προσπάθησα να το επιβεβαιώσω. Αντιμετώπισα παντού ένα πέπλο μυστηρίου και πόρτες κλειστές.

Μπόρεσα μόνο να μάθω ότι ένα πλοίο που φύλαγαν με όπλα λιμενικοί στο εμπορικό είχε σχέση με την ανεύρεση του πτώματος στο Γεννάδι. Ακόμη και ο τότε λιμενάρχης Κηρύκος αρνήθηκε να μου δώσει οποιαδήποτε πληροφορία, αν και υποψιαζόμουνα ότι δεν ήταν φιλικός προς το στρατιωτικό καθεστώς.

Επικοινώνησα τότε τηλεφωνικά με την εφημερίδα «Τα Νέα» που εργαζόμουν ως ανταποκριτής και ζήτησα να μιλήσω με τον αείμνηστο φίλο μου αστυνομικό συντάκτη Δημήτρη Μαθιόπουλο, που γνώριζα και για τις σχέσεις που είχε με δημοκρατικούς δικηγόρους.

Με επιφυλακτικό τρόπο-και αφού αρχικά μιλήσαμε για διάφορα άσχετα θέματα- του είπα στη συνέχεια ότι «έμαθα πως σε μια παραλία της Ρόδου βρέθηκε ένα πτώμα που λένε πώς ανήκει στον δικηγόρο Νικηφόρο Μανδηλαρά.»

Ο Μαθιόπουλος –όπως έμαθα αργότερα- ενημέρωσε τους συναδέλφους του που ήταν στο ίδιο γραφείο Νίκο Μαράκη, Μανώλη Μαθιουδάκη και Δημήτρη Σαπρανίδη και αποφασίστηκε να δράσουν αμέσως. Ο αξέχαστος Μαθιόπουλος (που μετά την μεταπολίτευση εξελέγη πρόεδρος της ΕΣΗΕΑ, όπως και ο Μανώλης Μαθιουδάκης) έσπευσε να ειδοποιήσει τον δικηγόρο Βαγγέλη Γιαννόπουλο και τον επίσης δικηγόρο Γρηγόρη Κασιμάτη.
Οι δύο τελευταίοι πήγαν στο σπίτι της Ασπας Μανδηλαρά και την ενημέρωσαν για τα όσα είχα μεταφέρει στον δημοσιογράφο Μαθιόπουλο από τη Ρόδο. Ταυτόχρονα ο Μαθιόπουλος πήγε στα γραφεία του Γαλλικού Πρακτορείου Ειδήσεων στην Αθήνα και έδωσε ένα πλήρες ρεπορτάζ στην τότε διευθύντρια του Σούζυ Λαπάζ.
Το ίδιο βράδυ οι ξένοι ραδιοσταθμοί μετέδιδαν την είδηση για τον Μανδηλαρά και αυτό χάλασε όλα τα σχέδια της χούντας. Γιατί η χούντα στην πρώτη ανακοίνωση της ανέφερε για «πτώμα αγνώστου ανδρός που εξεβράσθη εις την παραλίαν ʼγιος Γεώργιος του Γενναδίου», ενώ αργότερα αναγκάστηκε να εκδόσει δεύτερη ανακοίνωση που αναφέρει ότι «εικάζεται ότι πρόκειται περί του δικηγόρου Αθηνών Νικηφόρου Μανδηλαρά.»

Ο δικηγόρος και πρώην βουλευτής Γιώργος Χιωτάκης αναφέρει ότι εκείνες τις ημέρες τον επισκέφτηκαν δύο άγνωστα του άτομα από κάποιο χωριό της Ρόδου και του είπαν ότι τον αναζητεί ο Μανδηλαράς, αλλά όταν ξεκίνησε (μαζί με τη σύζυγο του) κατευθυνόμενος με το αυτοκίνητο στη νότια Ρόδο, στο δρόμο τον σταμάτησαν οι αστυνομικοί και δεν του επέτρεψαν να συνεχίσει. Συμπεραίνεται ,λοιπόν, ότι ο Μανδηλαράς βγήκε ζωντανός στη στεριά και εκεί δολοφονήθηκε..

Τα όσα ακολούθησαν υπήρξαν δραματικά. Η οικογένεια Μανδηλαρά με τα χίλια ζόρια και αφού υπήρξαν πολλές παρεμβάσεις κατόρθωσε να ενημερωθεί από το υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας για τον Νικηφόρο. Και όταν την επομένη ημέρα η Ασπα ήρθε στη Ρόδο μαζί με τον αδελφό της δικηγόρο Γ. Καλοδίκη, ήταν πλέον πολύ αργά.

Η χούντα είχε φροντίσει να γίνει η ταφή του Μανδηλαρά χωρίς οι δικοί της να προλάβουν να ορίσουν ιατροδικαστή. Παρόντες στην κηδεία ήταν ο δικηγόρος Γιώργος Χιωτάκης και ο Μάριος Βιντζιλαίος ,εξάδελφος του Νικηφόρου.

Όλα έγιναν με απίστευτη ταχύτητα, ώστε κανένας να μη μάθει τι ακριβώς συνέβη. Πολλές μαρτυρίες ανθρώπων που είδαν το πτώμα στην παραλία του Γενναδίου είπαν ότι έφερε τραύματα από σφαίρες πάνω από τον αριστερό μαστό.

Οι ιατροδικαστικές εκθέσεις εξακολουθούν να αμφισβητούνται από την οικογένεια Μανδηλαρά, αλλά και κατά τη δίκη του πλοιάρχου του «ΡΙΤΑ» έγινε μεγάλη συζήτηση για το θέμα αυτό. Δυστυχώς , οι ιατροί-συντάκτες των εκθέσεων δεν βρίσκονται πλέον στη ζωή και έτσι δεν είναι να γίνει πλέον καμιά συζήτηση πάνω στο σοβαρό αυτό θέμα.

Η δίκη

Συγκλονιστική ήταν η δίκη για την υπόθεση Μανδηλαρά στο Τριμελές Πλημμελειοδικείο της Ρόδου. Εγινε στις 4 Οκτωβρίου 1967 με κατηγορούμενο τον πλοίαρχο του φορτηγού πλοίου « Ρίτα V.» Πέτρου Πόταγα, ο οποίος παραπέμφθηκε για ανθρωποκτονία από αμέλεια και καταδικάστηκε σε φυλάκιση δύο ετών και τριών μηνών, όπως επίσης και σε χρηματικό πρόστιμο 3.000 μεταλλικών δραχμών.
Η δίκη έγινε κάτω από ένα καθεστώς τρομοκρατίας και φυσικά οι εφημερίδες ζούσαν το καθημερινό δράμα της αυστηρής λογοκρισίας.Έτσι δεν ήταν δυνατόν να αναφερθούν πολλές λεπτομέρειες για όσα συνέβηκαν κατά τη διάρκεια της ακροαματικής διαδικασίας, όπως επίσης και του κλίματος που επικρατούσε μέσα και έξω από την αίθουσα.

Όμως ιδιαιτέρως αποκαλυπτική είναι μια απόρρητη έκθεση του τότε υπολιμενάρχη Ρόδου υποπλοίαρχου Λ.Σ. Α.Τζάνου που παρακολούθησε τη δίκη και υπέβαλε σχετική αναφορά στο 2ο Γραφείο του υπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας.

Ο τότε υπολιμενάρχης περιγράφει από τη δική του σκοπιά τη δίκη, ιδιαίτερα δε στέκεται στο θέμα της συμπεριφοράς του εισαγγελέα της έδρας Αλέξανδρου Φλώρου, που μερικούς μήνες αργότερα (Ιούνιος 1968) επαύθη από το δικαστικό σώμα και το στρατιωτικό καθεστώς τον έστειλε στην εξορία!..

Μια σημαντική μαρτυρία για την δολοφονία του Νικ. Μανδηλαρά

Μια σημαντική μαρτυρία φέρνει σήμερα στη δημοσιότητα “η Ροδιακή”. Πρόκειται για την μαρτυρία του Α’ μηχανικού του πλοίου “Ρίτα” (στο οποίο επέβαινε ο Νικηφόρος Μανδηλαράς) του κ. Ηλία Σακελλαράκη.

Ο συνταξιούχος πια ναυτικός έζησε από πρώτο χέρι την ιστορία και η μαρτυρία του είναι πράγματι σημαντική αφού έρχεται να φωτίσει ένα περιστατικό από τα πιο σκοτεινά της ελληνικής ιστορίας.

Οπως προκύπτει από την μαρτυρία του Α’ μηχανικού το πρόσωπο κλειδί στην ιστορία ήταν ο καπετάνιος του πλοίου Πέτρος Πόταγας. Αυτός ήξερε για τον Μανδηλαρά και κανένας άλλος. Γι’ αυτό προφανώς κάποιοι, φρόντισαν να του κλείσουν το στόμα.
Ο Ηλίας Σακελλαράκης θυμάται τα γεγονότα εκείνης της εποχής και αναφέρει:

«- Και εσείς ξέρατε από την αρχή ότι στο καράβι ήταν ο Μανδηλαράς;

Κοιτάξτε να δείτε, το καράβι αυτό ήταν έξι μήνες στα ναυπηγεία του Σκαραμαγκά και κάναμε γενική επισκευή στις μηχανές. Τελειώσανε οι επισκευές και ήρθε η ώρα για να φύγουμε.
Αυτό που έχω ακούσει και ξέρω, δεν τα είδα με τα μάτια μου, ότι την παραμονή το βράδυ ο Πέτρος ο Πόταγας και φίλος μου, είμαστε οι δύο αρχηγοί ας πούμε του καραβιού, λοιπόν με δύο λόγια: ουδείς είδε τον Μανδηλαρά. Αυτός τον έβαλε τη νύχτα μόνος του μέσα, στο δωμάτιο του, αλλά κανείς δεν το ήξερε. Τον είχε κλειδωμένο στο δωμάτιο του. Από εκεί και έπειτα ότι έγινε το ήξερε ο Πόταγας ο καπετάνιος και το πήρε μαζί του.
Όπως ταξιδεύαμε εγώ λόγω της δουλειάς μου και της επισκευής της μακροχρόνιας που είχα ήμουνα κλειδωμένος κάτω στο μηχανοστάσιο δεν είχα βγει καθόλου πάνω. Καταλάβατε, ήτανε και το καράβι αυτό δύσκολο, ήτανε πειραματικό δύο καράβια έγιναν τέτοια στον κόσμο, και το ένα μετά από έξι μήνες άλλαξε μηχανή, ήταν παθητική η μηχανή του.
Τέλος πάντως, κάπου κοντά στη Νάξο, με πήρε τηλέφωνο ο καπετάνιος και μου είπε «σταματήστε το καράβι.
Έχουμε εντολή από το Υπουργείο να ψάξουμε διότι μας λένε ότι μεταφέρουμε κάποιο λαθρεπιβάτη. Όντως έγινε έτσι σταματήσαμε και πέρασε περίπου μία ώρα, δεν θυμάμαι ακριβώς πόσο, και μετά ενημέρωσε και πάλι το Υπουργείο ότι ψάξανε και δεν βρήκαν τίποτα στο καράβι. Έπειτα συνεχίσαμε το ταξίδι.

Δεν θυμάμαι ακριβώς πόσος χρόνος πέρασε, μερικές ώρες και έρχεται στο πλοίο άλλος τηλέγραφος: Θα πλησιάσετε στη Ρόδο και θα περιμένετε έξω από το λιμάνι, μην επικοινωνήσετε με βάρκες, μην έρθει καμία βάρκα επάνω σας και θα μας περιμένετε εκεί. Όπως και έγινε.

Εν τω μεταξύ, όλα αυτά τα έλεγε στον Μανδηλαρά και είχε πια νυκτώσει και όπως πλησίασε κοντά στο Γεννάδι, τον εβοήθησε τον έριξε στη θάλασσα να βγει κολυμπώντας έξω.

Δηλαδή τον έδεσε με ένα σκοινάκι το πέρασε στο σίδερο, του έδωσε και τα παντελόνια του γιατί ο άνθρωπος είχε έρθει με κοστούμι, και παρακολούθησε αρκετή ώρα ενώ το καράβι πήγαινε ταξιδεύοντας. Στο μεταξύ είχα εντολή φεύγοντας λόγω της κατάστασης του πλοίου να ταξιδεύω με 7 μίλια την ώρα, όλο το ταξίδι. Λοιπόν ο Μανδηλαράς έπεσε στη θάλασσα για να βγει στη στεριά, από εκεί και πέρα, ο Θεός ξέρει τι έγινε. Υπάρχουνε πολλά σενάρια.

- Εσείς ή κάποιο μέλος του πληρώματος είχατε δει τη σκηνή;

Όλα αυτά συνέβησαν μεταξύ του Μανδηλαρά και του Πέτρου (του Πόταγα), ουδείς είχε καταλάβει κάτι.

- Ούτε τον είχατε δει μέσα στο πλοίο όταν τον φιλοξενούσατε;

Εκεί μπήκε μεσάνυκτα ο άνθρωπος, το πλήρωμα κοιμότανε. Πρωί πρωί ξεκινήσαμε να φύγουμε τότε, δεν είδαμε….

- Ούτε ο καπετάνιος σας είπε μετά…

Ακούστε.. τον καπετάνιο άρχισαν μετά να τον πιέζουν, εκείνος έλεγε ότι δεν ξέρει τίποτα.
Τον κακοποίησαν από ότι έλεγε. Εγώ τον είχα δει με βουλωμένα μαύρα μάτια. Μετά μερικές μέρες που βρέθηκε το πτώμα, βρέθηκε στην ακτή προς το Γεννάδι, τον πήρανε για να κάνει την αναγνώριση. Και είπε τότε πως είχε σιωπήσει ώστε να του δώσει την ευκαιρία να φύγει.

Όταν τον αναγνώρισε ήταν παραμορφωμένος ο Μανδηλαράς. Το κύμα τον είχε παρασύρει στην ακτή και τον είχε παραμορφώσει. Του λένε τότες οι διάφοροι άρχοντες του νησιού «ποιος θα μας επιβεβαιώσει ότι δεν ζει ο Μανδηλαράς». Τότε εκείνος απάντησε : « το παντελόνι που φορά του το έδωσα εγώ και η δεξιά τσέπη είναι τρύπια».

Και μετά είπε: «ουδείς από το πλήρωμα μου γνωρίζει κάτι. Είμαι υπεύθυνος εγώ, όλα τα έκανα μόνος μου».
Η εταιρεία που εργαζόταν ο καπετάνιος ήταν Ισραηλίτικη, το καράβι το είχε κάποιος Ισαχάρ μεγαλοδικηγόρος και είχε πολλούς δικηγόρους ήταν ο Δούκας, ο Μπουλούκος, ο Μανδηλαράς.

Όταν πήγε ο Πόταγας για να ετοιμαστεί για να φύγουμε, τον παρακάλεσαν να πάρει και τον Μανδηλαρά και να τον πάει στη Κύπρο.
Μάλιστα η Κύπρος ήταν το αρχικό σχέδιο.
Αυτά ελέγχθηκαν μετά.
Αυτό που ο Πόταγας είπε και στο δικαστήριο μετά ήταν πως ο Μανδηλαράς έφυγε ζωντανός από το πλοίο.

Όταν έγινε η αναγνώριση από τον καπετάνιο, λέει πράγματι αυτός είναι ο Μανδηλαράς και εξήγησε αυτά όλα που σας είπα τώρα, όμως μετέπειτα. Στο μεταξύ όλοι περάσαμε από το Λιμεναρχείο όπου ο υπολιμενάρχης εκεί μας έκανε Ένορκη Κατάθεση και εγώ του είπα αυτά που σας αφηγήθηκα. Δηλαδή ότι δεν κατάλαβα τίποτα αφού λόγω της δουλειάς μου δεν ανέβηκα καθόλου πάνω στο καράβι, ήμουν στο μηχανοστάσιο.

Αφού ολοκληρώθηκαν όλες οι διαδικασίες, μας είπαν να βγούμε στο λιμάνι, στην προβλήτα δηλαδή, κάτσαμε 15 μέρες εκεί και μετά πήραν τον υποπλοίαρχο τον γυρίσανε στον Πειραιά, μας πήραν μετά από κάμποσο διάστημα όλο το πλήρωμα από μέσα, να μην ξέρει κανείς τίποτα, φέρανε καινούργιο πλήρωμα, εν τω μεταξύ επειδή το καράβι ήτανε και δύσκολο, εγώ παράδωσα σε άλλον μηχανικό βέβαια, το καράβι πήγε κάτω στο Ισραήλ και εκεί βρήκανε μπέρδεμα και δεν μπορούσανε να το βάλουνε μπροστά ενώ φορτώνανε και ήρθε από την Αγγλία κάποιος Πετρόπουλος αρχιμηχανικός και με βρήκε στο σπίτι μου να με πάρει να πάμε εκεί κάτω να το βάλουμε μπροστά και να το φέρουμε στην Ελλάδα.

Εν τω μεταξύ πήγαμε να βγάλουμε βίζα για το ταξίδι και μόλις είδανε Σακελλαράκης το όνομα μου λέει αυτός απαγορεύεται να πάει στο καράβι αυτό. Τελικά το πλοίο γύρισε με ρυμουλκό από το Ισραήλ στον Πειραιά και μετά από λίγο καιρό κάηκε.

- Ο Πόταγας δεν ήταν που σκοτώθηκε σε ένα περίεργο ατύχημα στην Αφρική;

Δεν τον ξαναείδα όμως έμαθα πολλά. Έμαθα ότι έμεινε κάμποσες μέρες φυλακή στη Ρόδο και πλήρωσε κάτι παραπάνω και δεν έκανε όλη την ποινή. Επειδή η γυναίκα του κατάγονταν από την Νότια Αφρική ο πεθερός του έκανε τροφοδοσίες στα καράβια, έφυγε και πήγε εκεί. Όμως μετά από μερικούς μήνες χάθηκε περίεργα. Υπάρχουν πολλά σενάρια.
ʼλλοι λένε ότι καθόταν σε ένα καφενείο πέρασε ένα φορτηγό και τον σκότωσε. ʼλλοι λένε ότι με δικό του αυτοκίνητο επιστρέφοντας σπίτι από τη δουλειά πέρασε ένα φορτηγό και τον σκότωσε. Για να φύγει κάποιος από τη ζωή υπάρχουν πολλοί τρόποι.

Πριν από επτά χρόνια είχα έρθει στη Ρόδο, έχω τα παιδιά μου εκεί. Και μια μέρα έφυγα από το σπίτι τους με τα πόδια για να κάνω μία βόλτα κάτω στο Ενυδρείο και σε κάποια στιγμή βλέπω μία πινακίδα που έγραφε: οδός Νικηφόρου Μανδηλαρά 1926- 1973 και λέω κάτσε, άρχισε να δουλεύει το μυαλό μου: αυτόν τον Νικηφόρο τον ξέρω, είναι η ιστορία που σας είπα, όμως αυτό έγινε το 1967 τι δουλειά έχει το ’73;

- Από τα άλλα μέλη του πληρώματος πόσα άτομα ήσασταν;

Δεν θυμάμαι, καμιά εικοσιπενταριά, μόνο στο μηχανοστάσιο ήμασταν 15!
Στο σύλλογο των καπετάνιων στον Πειραιά υπάρχει η εντύπωση ότι τον Μανδηλαρά τον σκότωσαν.

Η πρώτη ανακοίνωση

ΕΧΕΙ μεγάλο ενδιαφέρον η πρώτη επίσημη ανακοίνωση του υπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας σχετικά με την υπόθεση Μανδηλαρά. Εκδόθηκε στις 25 Μαΐου 1967 και εκεί υποστηρίζεται ότι …υπεύθυνος για τον θάνατο του δικηγόρου είναι ο πλοίαρχος του φορτηγού πλοίου «ΡΙΤΑ», ο οποίος μάλιστα εμφανίζεται και ως λαθρέμπορος και έχων βεβαρημένο παρελθόν!

Το υπουργείο ακόμη υποστηρίζει ότι αρχικά ο πλοίαρχος Πέτρος Πόταγας ηρνείτο τα πάντα, αλλά αργότερα ομολόγησε ότι μετέφερε από τον Πειραιά στην Κύπρο τον δικηγόρο Νικηφόρο Μανδηλαρά. Μάλιστα υπήρξαν πληροφορίες ότι ο πλοίαρχος του φορτηγού ξυλοκοπήθηκε άγρια στο Λιμεναρχείο της Ρόδου μέχρις ότου ομολογήσει ότι μετέφερε τον Μανδηλαρά.

Η υπόθεση του ξυλοδαρμού και της κακοποίησης του πλοιάρχου έγινε αντικείμενο έρευνας και μετά την μεταπολίτευση, αλλά χωρίς αποτέλεσμα.

Γιάννης Χαλκίδης 
1940-1967

 Ο Γιάννης Χαλκίδης γεννήθηκε στο Σφενδάμι Πιερίας το 1940 και πέθανε στη Θεσσαλονίκη το 1967. Κατοικούσε στο Επτάλοφο Θεσσαλονίκης και ή ταν στέλεχος της Νεολαίας Λαμπράκη και της ΕΔΑ και μέλος της αντιστασιακής οργάνωσης Πατριωτικό Μέτωπο.
Ήταν οργανωμένος στο ΚΚΕ και διετέλεσε γραμματέας των Λαμπράκηδων της περιοχής του. Η πολιτική του δράση στα πλαίσια της ΕΔΑ ήταν γνωστή στην Ασφάλεια Θεσσαλονίκης και πριν από τη Χούντα. 
Αμέσως μετά την εκδήλωση του πραξικοπήματος ο Γιάννης Χαλκίδης, όπως και άλλοι σύντροφοί του, πέρασε στην παρανομία. Εντάχθηκε στο ΠΑΜ και όργωνε κυριολεκτικά τις συνοικίες της Θεσσαλονίκης προσπαθώντας να οργανώσει αντιστασιακές ομάδες κατά του καθεστώτος. Οι συνθήκες, κάτω από τις οποίες ενεργούσε, ήταν ιδιαίτερα δύσκολες και επικίνδυνες.
Νοίκιασε κι ένα μικρό διαμέρισμα με το ψευδώνυμο Οδυσσέας, στην ανατολική Θεσσαλονίκη, στην οδό Φιλελλήνων 55, όπου διέμενε. Το διαμέρισμα αυτό χρησιμοποιείτο και ως γιάφκα του ΠΑΜ, με ιδιαίτερες προφυλάξεις για να μην επισημανθεί από την Ασφάλεια και την ΚΥΠ.
  
Τα χαράματα της 5ης Σεπτεμβρίου 1967 περίπου 100 ένοπλοι άνδρες από Ασφάλεια, Αστυνομία και ΚΥΠ περικυκλώνουν όλο το οικοδομικό τετράγωνο, που βρισκόταν το διαμέρισμα του Χαλκίδη, στην οδό Φιλελλήνων. Προφανώς είχαν πληροφορίες από τους χαφιέδες του καθεστώτος. Οι ένοπλοι ορμούν με κραυγές, ύβρεις και πυροβολισμούς στον αέρα, στη γιάφκα του ΠΑΜ, αναστατώνοντας και τρομοκρατώντας τους κατοίκους της περιοχής.
Ο Χαλκίδης επιχείρησε να διαφύγει από το παράθυρο του διαμερίσματος, αλλά τραυματίστηκε από ριπή πολυβόλου. Ακολούθησαν πυκνοί πυροβολισμοί από τα μπαλκόνια και τις ταράτσες των γύρω πολυκατοικιών, που ήταν ακροβολισμένοι άνδρες των διωκτικών αρχών, κατά του διαμερίσματος, όπου εκτός από τον ίδιο υπήρχαν και άλλοι σύντροφοί του, όλοι άοπλοι.
Ο Χαλκίδης, αν και αιμορραγούσε από το τραύμα, πήδηξε από το μπαλκόνι του διαμερίσματός του στον ακάλυπτο χώρο της πολυκατοικίας. Πέρασε με μεγάλη δυσκολία τα πίσω κιγκλιδώματα και τις μάντρες των γύρω οικοδομών και κατευθύνθηκε τρικλίζοντας προς μια μικρή αλάνα, που οδηγούσε στην οδό Κωνσταντινουπόλεως, για να σωθεί. Εκεί έπεσε στο έδαφος εξαντλημένος από την αιμορραγία του τραύματός του και την υπερπροσπάθεια να διαφύγει. Τον ακολουθούσε ένας ένοπλος αστυνομικός κι εκεί που τον βρήκε πεσμένο τον εκτέλεσε από απόσταση ενός μέτρου, αδειάζοντας πάνω του τις σφαίρες του περιστρόφου του.

Οι περισσότεροι από τους συντρόφους του Γ. Χαλκίδη συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν στην Υποδιεύθυνση Εθνικής Ασφαλείας στον Βαρδάρη. Εκεί, με την παρουσία του διοικητή της ΚΥΠ Θεσσαλονίκης, Στ. Καραμπέρη, βασανίστηκαν άγρια για να αποκαλύψουν ονόματα συνεργατών τους και μελών του ΠΑΜ Θεσσαλονίκης, χωρίς όμως αποτέλεσμα.

Οι συλληφθέντες στο σπίτι του Χαλκίδη μαζί με άλλους αντιστασιακούς δικάστηκαν, την 16 Νοεμβρίου 1967, στο Έκτακτο Στρατοδικείο Θεσσαλονίκης, στη γνωστή δίκη των 41. Δύο καταδικάστηκαν σε ισόβια, 22 σε ποινές από 20 έως 5 χρόνια κάθειρξη και 17 αθωώθηκαν.

Η υπ’ αριθ. 1894/5.9.1967 ιατροδικαστική έκθεση του ιατροδικαστή Κ. Ροβύθη αναφέρει ότι ο νεκρός Χαλκίδης έφερε, εκτός των άλλων, και δύο τυφλά τραύματα: στο ένα η σφαίρα μπήκε από τον αριστερό γλουτό στην κοιλιακή χώρα και στο άλλο η σφαίρα μπήκε από την αριστερή ωμοπλάτη στον θώρακα και τρύπησε τον πνεύμονα. Ήταν, προφανώς, τα θανάσιμα τραύματα που προκλήθηκαν από το περίστροφο του αστυνομικού, όταν ο Χαλκίδης εξαντλημένος ήταν πεσμένος στο έδαφος.
Το φέρετρο με το νεκρό στάλθηκε σφραγισμένο στους δικούς τους για να τον θάψουν. Το συνόδευαν αστυνομικοί, που απαγόρευαν σε συγγενείς και φίλους να πλησιάσουν. Τα αδέλφια του, όμως, βρήκαν το θάρρος και παρά την απαγόρευση άνοιξαν το φέρετρο. Τότε διαπίστωσαν ότι ο Γιάννης Χαλκιδης έφερε πολλαπλά τραύματα από τα πυροβόλα όπλα των διωκτών του.

Λίγους μήνες μετά την επιβολή της δικτατορίας, η στρατιωτική Χούντα και η Αστυνομία, που συνεργαζόταν μαζί της, αποκάλυψαν στη Θεσσαλονίκη το φρικτό πρόσωπο του τυραννικού καθεστώτος με τη δολοφονία του Χαλκίδη.

Παρά τη λογοκρισία και την τρομοκρατία που επικρατούσε, η δολοφονία του Χαλκίδη μαθεύτηκε και αναστάτωσε τους πολίτες.Η αναστάτωση αυτή ανάγκασε τον στρατιωτικό διοικητή Θεσσαλονίκης Δημ. Τασόπουλο να κινηθεί αυτεπάγγελτα εναντίον των αστυνομικών οργάνων, που είχαν πάρει μέρος στην επιχείρηση, για παράβαση καθήκοντος, χωρίς να υπάρξει συνέχεια. Αντίθετα, ένα χρόνο αργότερα, οι δράστες τιμήθηκαν με ειδικές διακρίσεις ως επίσημη αναγνώριση των υπηρεσιών τους.

Στο υπ’ αρίθ. 298/1968 φύλλο της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως δημοσιεύεται:

«Δια Β. Δ. δημοσιευθέντος εις την Εφημερίδα της Κυβερνήσεως απονέμεται το μετάλλιον ανδραγαθίας εις τους: αντισυνταγματάρχην Δ. Σταματόπουλον, υπομοίραρχον Ν. Τετραδάκον, υπομοίραρχον Τ. Δίπλαν, ανθυπασπιστήν Β. Καραμήτσον, ενωματάρχην Β. Σταματελόπουλον και χωροφύλακας: Α. Οικονόμου, Π. Τσιαραμίδη, Γ. Ζάχαρη. Τα μετάλλια απονέμονται δια τον λόγον ότι ούτοι εις συμπλοκήν μετ’ αναρχοκομμουνιστών εν Θεσσαλονίκη την 4ην Σεπτεμβρίου 1967 εξέθεσαν την ζωήν των εις σοβαρόν κίνδυνον. Έπίσης εις τον ανθυπασπιστήν Δ. Μητρομάραν απονέμεται το μετάλλιον αξίας».

Ο Δ. Σταματόπουλος ήταν διοικητής της Εθνικής Ασφαλείας Θεσσαλονίκης και ο Ν. Τετραδάκος ήταν διοικητής του Παραρτήματος Ασφαλείας του Γ’ Αστυνομικού Τμήματος Θεσσαλονίκης. Θα ξανασυναντήσουμε τον Δ. Σταματόπουλο να εμπλέκεται ενεργά στη δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ Γιώργου Τσαρουχά την 9 Μαΐου 1968.

Λίγες μέρες μετά τη δολοφονία του Γιάννη Χαλκίδη έγιναν τα εγκαίνια της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης. Στις τελετές των εγκαινίων, που είχε δοθεί πανηγυρικό εθνοσωτήριο χρώμα, παρευρίσκονταν όλα τα στελέχη του δικτατορικού καθεστώτος.

Την ημέρα των εγκαινίων, μέλη του ΠΑΜ Θεσσαλονίκης ανατίναξαν με βόμβα τον υποσταθμό της ΔΕΗ στο συνοικισμό Δόξα, κοντά στο Καυταντζόγλειο Στάδιο. Αποτέλεσμα ήταν να διακοπεί για λίγα λεπτά η ηλεκτροδότηση. Μεγάλη αναστάτωση και ανησυχία, όμως, προκλήθηκε στους απριλιανούς πραξικοπηματίες, που πίστευαν ότι ελέγχουν απόλυτα την κατάσταση. 
Τα μέλη του ΠΑΜ που πήραν μέρος στην αντιστασιακή πράξη της ανατίναξης του υποσταθμού της ΔΕΗ ήταν: Αλέκος Ιωσηφίδης, Θεόδωρος Καζέλης, Αργύρης Μπάρας, Αλέκος Παπαλεξίου, Νάντης Χατζηγιάννης, Έλλη Στεφανίδου, Γρηγόρης Παντής κ.ά. Οι Χατζηγιάννης και Παντής ήταν συγκάτοικοι του Γιάννη Χαλκίδη και είχαν τραυματιστεί από τους χουντικούς την 5 Σεπτεμβρίου 1967, που δολοφονήθηκε ο Χαλκίδης.
Η ενέργεια αυτή των μελών του ΠΑΜ έγινε γνωστή από στόμα σε στόμα και δημιούργησε ελπίδες στους κατοίκους της Θεσσαλονίκης για λίγο φως στο σκοτάδι της δικτατορίας.

Η αφήγηση της αδελφής

"Το βράδυ που έγινε το πραξικόπημα ο αδελφός μου ήταν στο σπίτι και τον ειδοποίησα εγώ. Είδα τον κόσμο και έρχομαι και του λέω "Γιάννη δεν ξέρεις τι γίνεται έξω" , "Τι γίνεται;" μου λέει ο αδελφός μου. "Στρατό έχει γεμίσει έξω" του λέω."Οι κερατάδες το καταφέρανε;" μου λέει και ντύθηκε και έφυγε από δω από τη γειτονιά μας. Επειτα δεν τον είδαμε καθόλου , δεν ξέραμε που ήτανε. Απ την αρχή ο αδελφός μου ήταν με τους με τη νεολαία Λαμπράκη. Από κει φυσικά ξεκίνησε και τον είχαν στο μάτι".

Για κάμποσο καιρό δεν τον βλέπανε τον Γιάννη. "Πήγαινε ο γιος μου τον έβρισκε αλλά δεν μας το λεγε" λέει και συνεχίζει: "Υστερα μια μέρα μας ειδοποίησε, πήγαμε κι εμείς ένα βράδυ, τον είδαμε σε ένα συγγενικό μας σπίτι. Του λέω "Γιάννη αγόρι μου κοίταξε δεν βλέπεις τι γίνεται να πας να παραδοθείς". Μου λέει "Από σένα τέτοιο πράγμα δεν περίμενα αδελφή". Εφυγε. Φύγαμε εμείς ήρθαμε στο σπίτι. Μετά από δυό μέρες με πήρε η ξαδέλφη μου τηλέφωνο, σ' αυτής το σπίτι πήγαινε. "Ελα να σου πω κάτι" μου λέει. "Τι να μου πεις" της απαντώ. "Ο Γιάννης είναι καλά" μου λέει. "Ποιός Γιάννης είναι καλά, το Γιάννη τον σκοτώσανε" της λέω, γιατί ένας κουμπάρος μας ή συγγενής μας το είχε πει ότι τον αδελφό μου τον σκότωσαν. Η μάνα μου κι ο μπαμπάς μου λείπανε στο χωριό. Ειδοποιηθήκανε και ήρθανε εδώ. Ο μπαμπάς μου λιποθύμησε κάτω. Εγινε ιστορία μεγάλη. Τον σκοτώσανε και μας τον δώσανε 5 Σεπτεμβρίου και τον κηδέψαμε 7".

"Τον σκοτώσανε, τον σκότωσαν τον αδελφό μου. Την ημέρα που κάναμε μνημόσυνο αυτοί παίρνανε προαγωγή"

Τα όργανα της χούντα πυροβόλησαν και τραυμάτισαν τον Γιάννη , ενώ προσπαθούσε να ξεφύγει από τον φωταγωγό και τον αποτελείωσαν . Ηταν οκτώ άτομα που μετείχαν στην επιχείρηση της δολοφονίας του. Τον σκότωσαν, τον σκότωσαν τον αδελφό μου. Τον τραυμάτισαν, είχε πολλαπλά τραύματα στην κοιλιακή χώρα και στο θώρακα όπως είχε πει ο ιατροδικαστής και μετά στα μνήματα τα αλλοιώσανε και είπαν ότι ήτανε λίγα τα τραύματα. Τον σκοτώσανε και τον αποτελειώσανε πυροβολώντας με το πιστόλι στο κεφάλι. Μπροστά στα μάτια του Χατζηγιάννη σκότωσαν τον αδελφό μου και τον αποτελείωσαν. Και δεν άφησαν να 'ρθει στην κηδεία κανένας. Πρέπει να σας πω ότι την ημέρα που εμείς κάναμε το μνημόσυνο για τα σαράντα του Γιάννη αυτοί που τον σκότωσαν παίρνανε προαγωγή. Κάναμε μήνυση. Τους δικάσανε μετά από χρόνια. Ο Τετραδάκος πήρε τα βάρη πάνω του κι αυτόν καταδικάσανε σε δέκα χρόνια για βασανιστήρια σε κάτι άλλους και για τον αδελφό μου τίποτα . Οι άλλοι όλοι ξεφύγανε".

Η αφήγηση του Νάντη

Ο αγωνιστής της αριστεράς Νάντης Χατζηγιάννης με το άκουσμα ότι κυκλοφορούν τανκ στη Θεσσαλονίκη την 21η Απρίλη του 1967 βγήκε στους δρόμους για να δει πως είναι η κατάσταση.

"Ηρθα σε επαφή με διάφορους. Συναντήθηκα με τον Γρηγόρη τον Παντή, τον Γιάννη Χαλκίδη, τον Θόδωρο τον Καζέλη και στην πορεία με άλλους φοιτητές της Θεσσαλονίκης και την Μεγάλη Εβδομάδα του 1967 προσπαθήσαμε να πετάξουμε προκηρύξεις αφού είχαμε αντιγράψει τη διακήρυξη προς τον ελληνικό λαό που είχε κάνει ο Μίκης ο Θεοδωράκης. Πετούσαμε σε όλο αυτό το διάστημα προκηρύξεις γράφαμε συνθήματα στη πόλη " αφηγείται Νάντης Χατζηγιάννης.

Το Σεπτέμβριο του 1967 η Κομματική Οργάνωση αποφασίζει να γίνει μία βομβιστική ενέργεια κατά τη διάρκεια των εγκαινίων της Διεθνούς Εκθεσης Θεσσαλονίκης όπου εκτός από τους πρωτεργάτες της χούντας θα ήταν παρόντες εκπρόσωποι και πρέσβεις ξένων χωρών. Η επιδίωξη ήταν να βυθιστεί η Εκθεση στο σκοτάδι και να πάρουν οι ξένοι το μήνυμα ότι υπάρχει αντίσταση κατά του καθεστώτος. Στις 3 Σεπτεμβρίου ο Γιάννης Χαλκίδης μαζί με τον Αργύρη Μπάρα τοποθετούν δυναμίτες σε μία κολόνα της ΔΕΗ κοντά στο Καυταντζόγλειο και φεύγουν με το αυτοκίνητο που οδηγούσε ο Χατζηγιάννης και στο οποίο επέβαινε και ο Θόδωρος Καζέλης. Η έκρηξη έγινε και σβήσαν για 5-10 λεπτά τα φώτα κατά τη διάρκεια των εγκαινίων και η πολιτική χροιά της πράξης έγινε γνωστή σε όλο τον κόσμο.

Την άλλη μέρα ο Χατζηγιάννης πηγαίνει στη γιάφκα της οδού Φιλελλήνων που κρυβόταν ο Χαλκίδης με τον Παντή. Ο Χατζηγιάννης συνεχίζει την αφήγηση : "Καθίσαμε ώς αργά το βράδυ και εν συνεχεία πέσαμε να κοιμηθούμε. Τα χαράματα , ήταν Δευτέρα γύρω στις 4 με 4.30 η ώρα, άκουσα το θόρυβο στην πόρτα του διαμερίσματος που μέναμε. Σηκώθηκα και κάθισα στο κρεβάτι. Τη ίδια στιγμή είχε πεταχτεί ο Γιάννης ο Χαλκίδης απ' το διπλανό το δωμάτιο. Πηγαίνει προς τη πόρτα, την ανοίγει απότομα, βλέπει ότι στο βάθος του διαδρόμου είναι αστυνομικοί. Κλείνει αμέσως τη πόρτα και λέει σηκωθείτε αστυνομία. Ξυπνάω τον Παντή και πηγαίνουμε προς το παράθυρο εγώ με τον Χαλκίδη. Κουβεντιάζοντας τι θα κάναμε από που θα φύγουμε μία ομάδα αστυνομικών ακούσανε τον ψίθυρο στο παράθυρο και μας πυροβόλησαν χωρίς καμιά προειδοποίηση. Οι σφαίρες ήρθανε διαγώνια από τον φωταγωγό και βρήκαν κάπου στο στήθος τον Γιάννη τον Χαλκίδη. Εκανε ένα "ωχ" διπλώθηκε στα δύο".

Μετά από αυτό ο Χαλκίδης πηδά από το παράθυρο και φεύγει ενώ το ακολουθούν ο Χατζηγιάννης και ο Παντής. " Σε όλη αυτή τη διάρκεια χιλιάδες πυροβολισμοί πέφτανε από τη ταράτσα, από το φωταγωγό" αφηγείται ο Χατζηγιάννης και συνεχίζει: "Το τελευταίο κάγκελο που πήγε να πηδήσει ο Χαλκίδης ήταν αρκετά ψηλό γύρω στα δύο μέτρα, πήδηξε και άρχισε να τρέχει διαγώνια προς τη οδό Κωνσταντινουπόλεως. Ταυτόχρονα σε κλάσματα του δευτερολέπτου πετάγεται ένα- ενάμισι μέτρο δίπλα στη γωνία, εκεί που τελείωνε το κάγκελο, κάποιος αστυνομικός με προτεταμένο το περίστροφο και πυροβολούσε πισώπλατα τον Χαλκίδη ώσπου την τελευταία σφαίρα την έριξε από απόσταση μερικών εκατοστών, σχεδόν εξ επαφής".

Λίγα λεπτά αργότερα ο Χατζηγιάννης συλλαμβάνεται. Εχει πια αρχίσει να ξημερώνει. Ο Χαλκίδης κείτονταν στο κράσπεδο της οδού Κωνσταντινουπόλεως. "Διέταξε κάποιος αστυνομικός αξιωματικός και τον φέρανε σέρνοντας τον παραμάσχαλα και τον βάλανε δίπλα μου. Ενώ ο Χαλκίδης ψυχορραγούσε δίπλα μου περάσανε πάνω από 50 με 60 αστυνομικοί μεταξύ αυτών ο Κουρκουλάκος, ο Οικονόμου, ο Τετραδάκος, ο Δίπλας, ο Λεπενιώτης. Το πιο ανατριχιαστικό είναι ότι όσο ψυχορραγούσε δίπλα μου ο Χαλκίδης, ήρθε ο αστυνομικός που τον πυροβόλησε και τον ποδοπάτησε. Εγώ έβλεπα μια τρύπα στη δεξιά πλευρά, αν θυμάμαι καλά προς το χώρο της μέσης, και αιμορραγούσε και άκουγα τον επιθανάτιο ρόγχο του Χαλκίδη. Τον ποδοπάτησε στην πλάτη του και εν συνεχεία τον γύρισε με το πόδι ανάσκελα, τον ποδοπάτησε πάλι στο στήθος και στην κοιλιά και όταν ρώτησε ποιος είναι αυτός και όταν του είπαν "ο Χαλκίδης" είπε : "Α! το πουλάκι μου" και τον ξαναγύρισε πάλι μπρούμυτα με το πόδι" προσθέτει ο Χατζηγιάννης.

"Με τέτοια φρικιαστική συμπεριφορά αυτοί οι άνθρωποι δεν δώσανε λόγο. Εγώ στο δικαστήριο κατονόμαζα το δολοφόνο που αποτελείωσε το Χαλκίδη και η ασφάλεια τον κάλυψε με όλες τις καταθέσεις των αξιωματικών, υπαξιωματικών και του ίδιου του διοικητή ότι ο αστυνομικός αυτός δεν έλαβε μέρος στη δολοφονία του Χαλκίδη, αλλά βρισκότανε σε υπηρεσία δήθεν κάπου στην Καλαμαριά. Ομως θέλω να σας τονίσω και κάτι άλλο ότι ειπώθηκε από δικαστικούς κύκλους, ότι τον Χαλκίδη τον δολοφόνησε η ελληνική δικαιοσύνη για δεύτερη φορά διότι στην υπόθεση της δολοφονίας του Χαλκίδη κάθισε στο σκαμνί μόνο ο Τετραδάκος, ο Τσιραπίδης, ο Δίπλας και ο Ζαχαρής ενώ έπρεπε να καθίσει ο Καραμπέρης, ο Κουρκουλάκος , ο Καραμήτσος, ο Σταματελόπουλος , ο Σταματόπουλος. Ολοι αυτοί που παρευρέθηκαν εκείνη την ημέρα στην εκτέλεση του Χαλκίδη, στο χτύπημα της γιάφκας στην οδό Φιλελλήνων. Δυστυχώς βρέθηκαν δικαστικοί πρόεδροι εφετών οι οποίοι απάλλαξαν διά βουλεύματος όλους αυτούς . Αλλά για τον εκτελεστή που τον αποτέλειωσε και τον κατονόμαζα σε όλα τα δικαστήρια κανένας δικαστής δεν δέχτηκε τη δική μου τη μαρτυρία σαν πραγματική και απάλλαξαν και τον Λεπενιώτη και όλους τους αξιωματικούς, τους προϊσταμένους των απλών δολοφόνων, που καταδικάστηκαν τελικά σε πολύ μικρές ποινές και μετά από την έφεση μείνανε δυόμισι με τρία χρόνια στη φυλακή και βρίσκονται σήμερα ελεύθεροι και αυτοί στην κοινωνία" καταλήγει ο Χατζηγιάννης. 

Γιώργος Τσαρουχάς
1912 -  1968

Γεννήθηκε το 1912 στην περιοχή της Αδριανούπολης και το 1924, μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στο χωριό Δρυινοχώρι, κοντά στην Καρπερή Σερρών.
Γράφτηκε στην Νομική Σχολή Θεσσαλονίκης, από όπου όμως αποβλήθηκε κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Μεταξά, για ένα χρόνο, εξαιτίας της συνδικαλιστικής του δράσης και για τη συμμέτοχη του στο ΚΚΕ. Μετά την λήξη της αποβολής του, πήρε μεταγραφή στην Νομική Αθηνών, από όπου αποφοίτησε.
Πήρε μέρος στον πόλεμο του '40 ως εθελοντής, κατά τη διάρκεια της κατοχής έγινε γραμματέας του ΕΑΜ Ανατολικής Μακεδονίας και μετά την απελευθέρωση διορίστηκε νομάρχης Καβάλας.

Κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου συνελήφθη, καταδικάστηκε σε 12 χρόνια φυλάκιση από τα Έκτακτα Στρατοδικεία της εποχής και εξορίστηκε στη Γυάρο. Αφέθηκε ελεύθερος το 1951, συνελήφθη όμως ξανά δύο χρόνια αργότερα και εξορίστηκε εκ νέου, αυτή τη φορά στον Αη Στράτη. Τελικά αφέθηκε ελεύθερος το 1961 και αφού μετέβη στη Μόσχα για να υποβληθεί σε θεραπεία στο μάτι, όπου είχε μόνιμο πρόβλημα, επέστρεψε στην Ελλάδα

Στις εκλογές του 1961 εκλέχτηκε βουλευτής με την ΕΔΑ. Στις 27 Μαΐου του 1963, το βράδυ της δολοφονίας του Γρηγόρη Λαμπράκη, ο Γιώργος Τσαρουχάς δέχτηκε και αυτός επίθεση, ενώ κατευθυνόταν στην αίθουσα που θα μιλούσε ο Λαμπράκης, με αποτέλεσμα να τραυματιστεί στο κεφάλι και να μεταφερθεί αιμόφυρτος στο νοσοκομείο όπου νοσηλεύτηκε 29 ημέρες. Ήταν δε βασικός μάρτυρας κατηγορίας στη δίκη των δολοφόνων του Λαμπράκη.

Μετά την επιβολή της δικτατορίας το 1967, ανέλαβε επικεφαλής της αντιδικτατορικής οργάνωσης Πατριωτικό Αντιδικτατορικό Μέτωπο (ΠΑΜ) Θεσσαλονίκης και της παράνομης κομματικής οργάνωσης του ΚΚΕ στη Θεσσαλονίκη. Τάχθηκε δε με το μέρος του γραφείου εσωτερικού του κόμματος και εναντίον της 12ης Ολομέλειας του ΚΚΕ που έγινε το 1968 και όπου οι διαφωνούντες θεώρησαν ότι εγκαταλείφθηκε ο επαναστατικός χαρακτήρας του κόμματος.

Ο Γ. Τσαρουχάς ήταν, το 1968, γραμματέας της Κομματικής Οργάνωσης Θεσσαλονίκης (ΚΟΘ) του ΚΚΕ και ηγετικό στέλεχος του ΠΑΜ Μακεδονίας. Παρά την άσχημη κατάσταση της υγείας του είχε κατορθώσει να αποφύγει τη σύλληψη την 21η Απριλίου 1967 και τον καταζητούσαν αστυνομικές και στρατιωτικές υπηρεσίες της Θεσσαλονίκης.

Το βράδυ της 8ης Μαΐου 1968, αποφασίζει να φύγει στην Αθήνα από τη Θεσσαλονίκη, όπου βρισκόταν. Η μετακίνηση γινόταν οδικώς και ο Τσαρουχάς συνοδευόταν από τρία φιλικά του πρόσωπα, που κι αυτά διέφευγαν τη σύλληψη και καταζητούνταν από τη Χούντα. Το αυτοκίνητο ήταν ένα λευκό Φολκσβάγκεν με αριθμό κυκλοφορίας 285303. Οδηγός ήταν ο Κώστας Μελέτης και συνεπιβάτες, εκτός από τον Τσαρουχά, η μνηστή του Σοφία Παγκοπούλου και ο Βασίλης Μάστορας.

Οι Τσαρουχάς και Μάστορας είχαν σοβαρό πρόβλημα με την καρδιά τους. Πήγαιναν, λοιπόν, στην Αθήνα να βρουν γιατρό χωρίς να αποκαλυφθεί η ταυτότητά τους και προσπαθούσαν να μη γίνουν αντιληπτοί από τις διωκτικές Αρχές.

Ο Τσαρουχάς είχε και ένα ακόμη λόγο: μετέφερε, τυλιγμένη σε σελοφάν για ασφάλεια, την απόφαση της Κομματικής Οργάνωσης Θεσσαλονίκης (ΚΟΘ) του ΚΚΕ, που ως γραμματέας είχε γράψει ο ίδιος, για τα πεπραγμένα της 12ης Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ στο Βουκουρέστι, που είχε επέλθει η διάσπαση του Κόμματος.

Η απόφαση είχε παρθεί σε μυστική παράνομη συνάντηση, που έγινε σε διαμέρισμα της οδού Κασσάνδρου των μελών της ΚΟΘ και του ΠΑΜ με συντονιστή τον Τσαρουχά. Ήταν ένα ντοκουμέντο μεγάλης σημασίας αφού περιλάμβανε της θέσεις της ΚΟΘ για τις αποφάσεις της 12ης Ολομέλειας και τις προτάσεις για αντίσταση στη Χούντα. Η απόφαση αυτή, που έφερε τα ονόματα και τις υπογραφές των μελών της ΚΟΘ αναφέρει:

«Το Γραφείο της ΚΟΘ του ΚΚΕ σε συνεδρίασή του αποφασίζει ομόφωνα: εγκρίνει ανεπιφύλακτα την απόφαση του Γραφείου της ΚΕ του ΚΚΕ για το Εσωτερικό, με την οποία αρνείται την εγκυρότητα των αποφάσεων της 12ης Ολομέλειας (καθαίρεση μελών του ΠΓ κτλ.), καθώς επίσης και την εγκυρότητα της λεγόμενης “Ενωτικής Κεντρικής Επιτροπής”, που κατέληξαν στη διάσπαση της ηγεσίας του κόμματος. Εγκρίνει επίσης τα προτεινόμενα μέτρα για την υπερνίκηση της κρίσης και την αποκατάσταση της ενότητας με τη σύγκλιση ενός νέου αντιπροσωπευτικού σώματος, που θα αναδείξει νέο καθοδηγητικό όργανο του ΚΚΕ.

Καλεί όλα τα μέλη και τα στελέχη της οργάνωσης να συσπειρωθούν γύρω από τις οργανώσεις τους και το γραφείο της ΚΟΘ για τη διαφύλαξη της ενότητας των γραμμών με πρώτο και κύριο στόχο την ένταση της αντιδικτατορικής πάλης.

Απευθύνει έκκληση προς τα μέλη της ΚΕ στις κρίσιμες τούτες στιγμές που περνάει ο λαός και η πατρίδα μας να θέσουν πάνω απ’ όλα το συμφέρον του λαού και του Κόμματος.

Θεσσαλονίκη Απρίλης 1968».

Ξεκίνησαν για την Αθήνα τα μεσάνυχτα της 8 Μαΐου 1968 και δεν υπήρξαν προβλήματα στην εθνική οδό Θεσσαλονίκης – Αθήνας, μέχρι τα διόδια της Λεπτοκαρυάς Πιερίας. Το μυστικό, όμως, του ταξιδιού τους είχε διαρρεύσει, και στα διόδια είχε στηθεί μπλόκο από άνδρες της Αστυνομίας Θεσσαλονίκης και της ΚΥΠ, με επικεφαλής τον αρχηγό της ΚΥΠ Θεσσαλονίκης, Στέφανο Καραμπέρη, για τη σύλληψη τους.

Οκτώ συνολικά αυτοκίνητα, περιπολικά και συμβατικά οχήματα της ΚΥΠ, καταδίωξαν για λίγο το μικρό αυτοκίνητο και του έκλεισαν το δρόμο. Αμέσως ένοπλοι άνδρες κινήθηκαν εναντίον των επιβατών του. Τους έβγαλαν βίαια από το αυτοκίνητο, τους γρονθοκόπησαν, τους ξάπλωσαν στο έδαφος και άρχισαν να τους κλωστούν αδιακρίτως. Στη συνέχεια τους έβαλαν στα αστυνομικά αυτοκίνητα με προορισμό τη Θεσσαλονίκη.

Στη διάρκεια της διαδρομής τους υπέβαλαν σε μια ιδιότυπη ανάκριση, με την ανάλογη κακοποίησή τους, για να μάθουν τα ονόματα των μελών της ΚΟΘ και του ΠΑΜ και τα μυστικά της οργάνωσης. Ο Τσαρουχάς είχε βρει τον τρόπο να καταπιεί το χαρτί με την απόφαση και τα ονόματα.

Την επομένη της σύλληψης των Τσαρουχά, Μάστορα, Μελέτη και Παγκοπούλου, η Υποδιεύθυνση Εθνικής Ασφαλείας Θεσσαλονίκης, με διοικητή τότε τον Δημ. Σταματόπουλο, έβγαλε την παρακάτω ανακοίνωση:

«Η Υποδιεύθυνσις Εθνικής Ασφαλείας Θεσσαλονίκης εσημείωσε μίαν νέαν επιτυχίαν με την σύλληψιν κλιμακίου παρανόμως δρώντος μηχανισμού του ΚΚΕ, καθ’ ον χρόνον ταύτα επιβαίνοντα Ι.Χ. επιβατικού αυτοκινήτου μετέβαινον εις Αθήνας προς λήψιν εντολών δια περαιτέρω αναρχικήν δράσιν.

Υπό της Διευθύνσεως Αστυνομίας Θεσσαλονίκης ανακοινούται ότι κατόπιν θετικών πληροφοριών της Υποδιευθύνσεως Εθνικής Ασφαλείας Θεσσαλονίκης, ηγετικά στελέχη του ενταύθα δρώντος κλιμακίου του παράνομου μηχανισμού του ΚΚΕ επρόκειτο την παρελθούσαν νύκτα να μεταβώσιν εις Αθήνας προς σύνδεσιν και λήψιν εντολών περαιτέρω αναρχικής δράσεως, ελήφθησαν τα κατάλληλα μέτρα με αποτέλεσμα την 9ην Μαΐου και ώραν 2.30’ να επιτευχθή εκ μέρους αστυνομικών οργάνων της ανωτέρω Υπηρεσίας, επί της δημοσίας οδού Αθηνών – Θεσσαλονίκης και εγγύς του χωρίου Λεπτοκαρυά, η συλληψις κομμουνιστικών στελεχών επιβαινόντων του υπ’ αριθ. Ι.Χ. 285-303 επιβατηγού αυτοκινήτου.

Μεταξύ των συλληφθέντων ήτο και ο Γεώργιος Τσαρουχάς, του Νικολάου, ηγετικό στέλεχος του ενταύθα παράνομου μηχανισμού του ΚΚΕ και καταζητούμενος από μακρού, όστις μεταγόμενος εις Θεσσαλονίκην απεβίωσεν καθ’ οδόν πλησίον του χωρίου Άγιος Αθανάσιος

Το πτώμα τούτου διεκομίσθη εις το νεκροτομείον του ιατροδικαστικού εργαστηρίου του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Κατά την ενεργηθείσαν εν συνεχεία νεκροψίαν και νεκροτομήν, διεπιστώθη ότι ο θάνατος τούτου επήλθε συνεπεία εμφράγματος αριστεράς κοιλίας της καρδίας, λόγω βαρυτάτης αρτηριοσκληρώσεως των στεφανιαίων αρτηριών της καρδίας, μετ’ αποφράξεως του αυλού αυτών».

Αυτά έλεγε η ανακοίνωση της Υποδιεύθυνσης Εθνικής Ασφάλειας Θεσσαλονίκης. Η αλήθεια, όμως, ήταν διαφορετική και μαθεύτηκε μετά την πτώση της Χούντας. Ο Γ. Τσαρουχάς, μετά τη σύλληψή του κοντά στα διόδια της Λεπτοκαρυάς όπως περιγράφεται πιο πάνω, οδηγήθηκε, περί ώρα 4 ή 4.30’ το πρωί, στο γραφείο του αρχηγού της ΚΥΠ Θεσσαλονίκης Στ. Καραμπέρη και τον υπέβαλαν σε μια πρώτη εξέταση.

Από την πρώτη αυτή επίσημη ανάκριση δεν προέκυψε τίποτα, γι’ αυτό στη συνέχεια τον οδήγησαν στο ανακριτικό γραφείο της ΚΥΠ στο Γ’ Σώμα Στρατού. Εκεί ανακρίθηκε με βίαιο τρόπο, βασανιζόμενος και κακοποιούμενος από τους ανακριτές-βασανιστές του, παρόλο που γνώριζαν ότι έπασχε από την καρδιά του. Αποτέλεσμα αυτής της ταλαιπωρίας ήταν ο Τσαρουχάς να πεθάνει στο χώρο της ανάκρισης περί την 6 ή 6.30’ ώρα το πρωί της 9ης Μαΐου 1968, χωρίς μάλιστα να του παρασχεθεί καμιά ιατρικά βοήθεια.

Ο Τσαρουχάς μεταφέρθηκε νεκρός στο νεκροτομείο του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Ο ιατροδικαστής Εμμανουήλ Νόνας, που επρόσκειτο στο δικτατορικό καθεστώς και πραγματοποίησε νεκροψία και νεκροτομή στο νεκρό Γ. Τσαρουχά, χαρακτήρισε τα 17 σοβαρά τραύματά του ως ελαφρές σωματικές κακώσεις και ότι ο θάνατός του προήλθε όχι από εξωγενή αίτια αλλά από καρδιακή προσβολή.

Η Αρχές μετέφεραν το σώμα του Τσαρουχά από το νεκροτομείο κατευθείαν στο νεκροστάσιο των Δημοτικών Κοιμητηρίων της Ευαγγελίστριας και τοποθέτησαν ισχυρή φρουρά στο χώρο, που επέτρεψε μόνο στα μέλη της οικογένειας του νεκρού να μπουν για λίγο στο νεκροστάσιο και να δουν το νεκρό.

Η ταφή του Τσαρουχά έγινε την ίδια μέρα του θανάτου του χωρίς να προηγηθεί εξώδειος ακολουθία. Μόνο αργά το βράδυ έφεραν άρον-άρον ένα παπά για ψάλει τον ήδη θαμμένο νεκρό…

Ο Χριστόφορος Τζανακάκης υπηρετούσε ως εισαγγελέας στη Θεσσαλονίκη το 1968. Χειρίστηκε τότε την υπόθεση Τσαρουχά. Τότε, βέβαια, είχε στα χέρια του τις καταθέσεις και τα στοιχεία που η Χούντα και η Αστυνομία επέβαλαν στους εμπλεκόμενους να καταθέσουν. Το 1974 μετά την πτώση της Χούντας, ο Χριστ. Τζανακάκης αποκάλυψε την αλήθεια:

Είχε μεταβεί, τότε, στο νεκροτομείο όπου είχαν μεταφέρει νεκρό τον Γ. Τσαρουχά και διαπίστωσε φανερά ίχνη ραβδισμού στο πρόσωπο, τραύματα στο τριχωτο της κεφαλής, χτυπήματα από γροθιές, κακώσεις στο μάτι και τα μάγουλα, πολλαπλά τραύματα στους γλουτούς και στην πλάτη. Ακόμα διαπίστωσε κακώσεις στα γεννητικά όργανα, εγκαύματα από ηλεκτροσόκ, διάσπαρτες κακώσεις στα πόδια και στις πατούσες, προφανώς από φάλαγγα.

Βεβαίωσε, ακόμα, ότι οι αστυνομικοί του παρουσίασαν, τότε, ένα μικρό σημείωμα τυλιγμένο σε σελοφάν, αυτό που κατάπιε ο Τσαρουχάς κατά τη σύλληψή του, για να μην περιέλθει στα χέρια των διωκτικών αρχών. Ήταν η απόφαση της ΚΟΘ του ΚΚΕ που αναφερόταν στη 12η Ολομέλεια και την αντίσταση κατά της Χούντας. Κατέληξε δε ότι: «Ο Τσαρουχάς πέθανε βασανιζόμενος» και αποφάνθηκε το 1974 ότι ο θάνατος του Τσαρουχά επήλθε από θανατηφόρες σωματικές βλάβες που υπέστη κατά την ανάκριση και συνιστά κακούργημα.

Τη δικογραφία που είχε σχηματιστεί, το 1968, στην Εισαγγελία Θεσσαλονίκης μετά το θάνατο του Τσαρουχά την άρπαξαν στην κυριολεξία ο Φωκ. Καραπάνος, διευθυντής Δικαστικού του Γ’ Σώματος Στρατού και πρόεδρος του Έκτακτου Στρατοδικείου Θεσσαλονίκης και ο Δημ. Τασόπουλος, στρατιωτικός διοικητής της 87ης Στρατιωτικής Διοίκησης Θεσσαλονίκης.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι στη διάρκεια της θητείας του Καραπάνου ως προέδρου του Έκτακτου Στρατοδικείου Θεσσαλονίκης πολλοί αντιστασιακοί της πόλης καταδικάστηκαν, φυλακίστηκαν και εξορίστηκαν. Η δικογραφία κατέληξε στην ΚΥΠ και με απόφαση του Καραπάνου μπήκε στο αρχείο με αποτέλεσμα να σταματήσει κάθε δίωξη των υπαιτίων για το έγκλημα.

Μια άλλη μαρτυρία-καταγγελία, που έγινε μετά την πτώση της Χούντας το 1974, ήταν εκείνη του ανθυπασπιστή της Εθνικής Ασφάλειας Θεσσαλονίκης, Βασ. Καραμήτσου. Ο Βασ. Καραμήτσος συμμετείχε στην ομάδα που είχε κάνει το μπλόκο στα διόδια της Λεπτοκαρυάς για τη σύλληψη του Τσαρουχά και στη συνέχεια στην ανάκριση που ακολούθησε.

Σύμφωνα με τη μαρτυρία του, ο Τσαρουχάς μεταφέρθηκε από τα διόδια της Λεπτοκαρυάς στη Θεσσαλονίκη ζωντανός και πέθανε στα κρατητήρια της ΚΥΠ στο Γ’ Σώμα Στρατού από βασανιστήρια στη διάρκεια της ανάκρισης.
Με την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, το 1974, και με βάση αυτές τις αποκαλύψεις η οικογένεια του Γιώργου Τσαρουχά υπέβαλε μήνυση κατά παντός υπευθύνου για το θάνατό του από βασανιστήρια στα κρατητήρια της ΚΥΠ, στο Γ’ Σώμα Στρατού στη Θεσσαλονίκη, την 9η Μαΐου 1968.

Οι ανακρίσεις κράτησαν δύο χρόνια και οι υπεύθυνοι για τη δολοφονία του Τσαρουχά παραπέμφθηκαν σε δίκη, που μετά από δύο αναβολές, με διάφορες δικαιολογίες, πραγματοποιήθηκε στο Κακουργιοδικείο Θεσσαλονίκης την 16 Μαΐου 1979, έντεκα χρόνια μετά το θάνατό του.

Ο εισαγγελέας της έδρας, Σπ. Κανίνιας, ζήτησε να κηρυχθούν ένοχοι όλοι οι κατηγορούμενοι. Ο εισαγγελέας έκλεισε τη αγόρευσή του ως εξής: «… Ο φάκελος Τσαρουχά συμβολίζει τον πόνον ενός ανθρώπου που συνελήφθη και κακοποιήθηκε από την δικτατορία και πεθαίνει μέσα στα χέρια από τα χέρια της δικτατορίας… Με την δύσιν του ηλίου ο Τσαρουχάς ενταφιάζεται στην ελληνική γη. Όμως την ώρα εκείνη ηθικώς ενταφιάζεται η δικτατορία».

Οι ποινές που επεβαλε το δικαστήριο ήταν οι εξής:

- στον Στ. Καραμπέρη, 9 χρόνια και 10 μέρες κάθειρξη για ηθική αυτουργία στο έγκλημα.
- στον Φωκ. Καραπάνο, 5 χρόνια κάθειρξη για κατάχρηση εξουσίας
- στον Στ. Αναστασιάδη, 22 μήνες φυλάκιση για θανατηφόρες σωματικές κακώσεις
- στους Δημ. Τασόπουλο και Δημ. Σταματόπουλο 12 μήνες φυλάκιση για συνέργια στην κατάχρηση εξουσίας και ηθική αυτουργία.

 ***

Οι νεκροί του Πολυτεχνείου

1. Σπυρίδων Κοντομάρης του Αναστασίου, 57 ετών, δικηγόρος (πρώην βουλευτής Κερκύρας της Ένωσης Κέντρου), κάτοικος Αγίου Μελετίου, Αθήνα. Στις 16.11.1973, γύρω στις 20.30-21.00, ενώ βρισκόταν στη διασταύρωση οδών Γεωργίου Σταύρου & Σταδίου, προσβλήθηκε από δακρυγόνα αέρια που έριχνε η Αστυνομία κατά των διαδηλωτών, με αποτέλεσμα να υποστεί έμφραγμα του μυοκαρδίου. Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ., όπου διαπιστώθηκε ο θάνατος του.
2. Διομήδης Κομνηνός του Ιωάννη, 17 ετών, μαθητής, κάτοικος Λευκάδος 7, Αθήνα. Στις 16.11.1973, μεταξύ 21.30 και 21.45, ενώ βρισκόταν μαζί με άλλους διαδηλωτές στη διασταύρωση των οδών Αβέρωφ & Μάρνη, τραυματίστηκε θανάσιμα στην καρδιά από πυρά που έριξαν εναντίον του άνδρες της φρουράς του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως. Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ. και από εκεί, νεκρός πλέον, στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών (όπως λεγόταν τότε το Γενικό Κρατικό Νοσοκομείο).
3. Σωκράτης Μιχαήλ, 57 ετών, εμπειρογνώμων ασφαλιστικής εταιρείας, κάτοικος Περιστερίου Αττικής. Στις 16.11.1973, μεταξύ 21.00 και 22.30, ενώ βρισκόταν μεταξύ των οδών Μπουμπουλίνας και Σόλωνος, προσβλήθηκε από δακρυγόνα αέρια που έριχνε η Αστυνομία κατά των διαδηλωτών, με αποτέλεσμα να υποστεί απόφραξη της αριστεράς στεφανιαίας. Μεταφέρθηκε ημιθανής στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ. (F Σεπτεμβρίου), όπου και πέθανε.
4. Toril Margrethe Engeland του Per Reidar, 22 ετών, φοιτήτρια από το Molde της Νορβηγίας. Στις 16.11.1973, γύρω στις 23.30, τραυματίστηκε θανάσιμα στο στήθος από πυρά της φρουράς του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως. Μεταφέρθηκε από διαδηλωτές στο ξενοδοχείο «Ακροπόλ» και αργότερα, νεκρή ήδη, στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ι.Κ.Α. Ανακριβώς είχε αναφερθεί αρχικά από την Αστυνομία ως «Αιγυπτία Τουρίλ Τεκλέτ» και η παρεξήγηση αυτή επιβιώνει ακόμη σε κάποιους «καταλόγους νεκρών».
5. Βασίλειος Φάμελλος του Παναγιώτη, 26 ετών, ιδιωτικός υπάλληλος, από τον Πύργο Ηλείας, κάτοικος Κάσου 1, Κυψέλη, Αθήνα. Στις 16.11.1973, γύρω στις 23.30, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά της φρουράς του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως. Μεταφέρθηκε από διαδηλωτές στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ. και από εκεί, νεκρός πλέον, στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών.
6. Γεώργιος Σαμούρης του Ανδρέα, 22 ετών, φοιτητής Παντείου, από την Πάτρα, κάτοικος πλατείας Κουντουριώτου 7, Κουκάκι. Στις 16.11.1973 γύρω στις 24.00, ενώ βρισκόταν στην ευρύτερη περιοχή του Πολυτεχνείου (Καλλιδρομίου και Ζωσιμάδων), τραυματίστηκε θανάσιμα στον τράχηλο από πυρά της αστυνομίας. Μεταφέρθηκε στο πρόχειρο ιατρείο του Πολυτεχνείου, όπου απεβίωσε. Από εκεί μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ι.Κ.Α. Ανακριβώς είχε αναφερθεί αρχικά από την Αστυνομία ως «Χαμουρλής».
7. Δημήτριος Κυριακόπουλος του Αντωνίου, 35 ετών, οικοδόμος, από τα Καλάβρυτα, κάτοικος Περιστερίου Αττικής. Κατά τις βράδυνες ώρες της 16.11.1973 ενώ βρισκόταν στην περιοχή του Πολυτεχνείου, προσβλήθηκε από δακρυγόνα αέρια και στη συνέχεια κτυπήθηκε από αστυνομικούς με συμπαγείς ράβδους, συνεπεία των οποίων πέθανε, από οξεία ρήξη αορτής, τρεις ημέρες αργότερα, στις 19.11.1973, ενώ μεταφερόταν στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ.
8. Σπύρος Μαρίνος του Διονυσίου, επονομαζόμενος Γεωργαράς, 31 ετών, ιδιωτικός υπάλληλος, από την Εξωχώρα Ζακύνθου. Κατά τις βράδυνες ώρες της 16.11.1973, ενώ βρισκόταν στην περιοχή του Πολυτεχνείου, κτυπήθηκε από αστυνομικούς με συμπαγείς ράβδους, και υπέστη κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις. Μεταφέρθηκε στο Θεραπευτήριο Πεντέλης, όπου πέθανε τη Δευτέρα, 19.11.1973, από οξύ αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο. Τάφηκε στην ιδιαίτερη πατρίδα του, όπου στις 9.9.1974, έγινε τελετή στη μνήμη του.
9. Νικόλαος Μαρκούλης του Πέτρου, 24 ετών, εργάτης, από το Παρθένι Θεσσαλονίκης, κάτοικος Χρηστομάνου 67, Σεπόλια, Αθήνα, εργάτης. Κατά τις πρωινές ώρες της 17.11.1973, ενώ βάδιζε στην πλατεία Βάθης, τραυματίστηκε στην κοιλιά από ριπή στρατιωτικής περιπόλου. Μεταφέρθηκε στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών, όπου πέθανε τη Δευτέρα 19.11.1973.
10. Αικατερίνη Αργυροπούλου σύζυγος Αγγελή, 76 ετών, κάτοικος Κέννεντυ και Καλύμνου, Άγιοι Ανάργυροι Αττικής. Στις 10.00 της 17.11.1973, ενώ βρισκόταν στην αυλή του σπιτιού της, τραυματίστηκε στην πλάτη από σφαίρα. Διακομίστηκε στην κλινική «Παμμακάριστος» (Κάτω Πατήσια), όπου νοσηλεύτηκε επί ένα μήνα και κατόπιν μεταφέρθηκε στο σπίτι της, όπου πέθανε συνεπεία του τραύματος της μετά από ένα εξάμηνο (Μάιος 1974).
11. Στυλιανός Καραγεώργης του Αγαμέμνονος, 19 ετών, οικοδόμος, κάτοικος Μιαούλη 38, Νέο Ηράκλειο Αττικής. Στις 10.15 το πρωί της 17.11.1973, ενώ βρισκόταν μαζί με άλλους διαδηλωτές στην οδό Πατησίων, μεταξύ των κινηματογράφων «ΑΕΛΑΩ» και «ΕΑΛΗΝΙΣ», τραυματίστηκε από ριπή πολυβόλου που έριξε εναντίον τους περίπολος πεζοναυτών που επέβαινε ενός τεθωρακισμένου οχήματος. Μεταφέρθηκε στο Κ.Α.Τ., όπου πέθανε μετά από 12 μέρες, στις 30.11.1973.
12. Μάρκος Καραμανής του Δημητρίου, 23 ετών, ηλεκτρολόγος, από τον Πειραιά, κάτοικος Χίου 35, Αιγάλεω. Στις 10.30 περίπου το πρωί της 17.11.1973, ενώ βρισκόταν στην ταράτσα πολυκατοικίας επί της πλατείας Αιγύπτου 1, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά της στρατιωτικής φρουράς που ενέδρευε στην ταράτσα του Ο.Τ.Ε. (αυτουργός ο ανθυπολοχαγός Ιωάννης Αυμπέρης, 573ου Τάγματος Πεζικού). Μεταφέρθηκε στην κλινική «Παντάνασσα» (πλατεία Βικτωρίας), όπου διαπιστώθηκε ο θάνατος του.
13. Αλέξανδρος Σπαρτίδης του Ευστρατίου, 16 ετών, μαθητής, από τον Πειραιά, κάτοικος Αγίας Λαύρας 80, Αθήνα. Στις 10.30 με 11.00 περίπου το πρωί της 17.11.1973, ενώ βάδιζε στη διασταύρωση των οδών Πατησίων και Κότσικα, τραυματίστηκε θανάσιμα στην κοιλιά από πυρά της στρατιωτικής φρουράς που ενέδρευε στην ταράτσα του Ο.Τ.Ε. (αυτουργός ο ανθυπολοχαγός Ιωάννης Δυμπέρης, 573ου Τάγματος Πεζικού). Με διαμπερές τραύμα μεταφέρθηκε στο Κ.Α.Τ., όπου τον βρήκε νεκρό ο πατέρας του.
14. Δημήτριος Παπαϊωάννου, 60 ετών, διευθυντής ταμείου αλευροβιομηχάνων, κάτοικος Αριστομένους 105, Αθήνα. Γύρω στις 11.30 της 17.11.1973, ενώ βρισκόταν στην πλατεία Ομονοίας, προσβλήθηκε από δακρυγόνα αέρια που έριχνε η Αστυνομία. Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ., όπου διαπιστώθηκε ο θάνατος του, συνεπεία εμφράγματος.
15. Γεώργιος Γεριτσίδης του Αλεξάνδρου, 47 ετών, εφοριακός υπάλληλος, κάτοικος Ελπίδος 29, Νέο Ηράκλειο Αττικής. Στις 12.00 της 17.11.1973, ενώ βρισκόταν μέσα στο αυτοκίνητο του στα Νέα Λιόσια, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά που διέσχισαν τον ουρανό του αυτοκινήτου. Μεταφέρθηκε στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών, όπου πέθανε αυθημερόν.
16. Βασιλική Μπεκιάρη του Φωτίου, 17 ετών, εργαζόμενη μαθήτρια, από τα Αμπελάκια Βάλτου Αιτωλοακαρνανίας, κάτοικος Μεταγένους 8, Νέος Κόσμος. Στις 12.00 το μεσημέρι της 17.11.1973, ενώ βρισκόταν στην ταράτσα του σπιτιού της, τραυματίστηκε θανάσιμα στον αυχένα από πυρά. Μεταφέρθηκε στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών και στη συνέχεια στον «Ευαγγελισμό», όπου πέθανε αυθημερόν.
17. Δημήτρης Θεοδώρας του Θεοφάνους, 5 1/2 ετών, κάτοικος Ανακρέοντος 2, Ζωγράφου. Στις 13.00, της 17.11.1973, ενώ διέσχιζε με τη μητέρα του τη διασταύρωση της οδού Ορεινής Ταξιαρχίας με τη λεωφόρο Παπάγου στου Ζωγράφου, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά στρατιωτικής περιπόλου με επικεφαλής αξιωματικό (πιθανόν ο ίλαρχος Σπυρίδων Σταθάκης του Κ.Ε.Τ/Θ), που βρισκόταν ακροβολισμένη στο λόφο του Αγίου Θεράποντος. Εξέπνευσε ακαριαία και όταν μεταφέρθηκε στο Νοσοκομείο των Παίδων, απλώς διαπιστώθηκε ο θάνατος του.
18. Αλέξανδρος Βασίλειος (Μπασρί) Καράκας, 43 ετών, Αφγανός τουρκικής υπηκοότητας, ταχυδακτυλουργός, κάτοικος Μύρων 10, Άγιος Παντελεήμονας, Αθήνα. Στις 13.00, της 17.11.1973, ενώ βάδιζε με τον 13χρονο γιο του στη διασταύρωση των οδών Χέϋδεν και Αχαρνών, τραυματίστηκε θανάσιμα στην κοιλιά από ριπή μυδραλίου τεθωρακισμένου στρατιωτικού οχήματος. Μεταφέρθηκε απευθείας στο νεκροτομείο, όπου διαπιστώθηκε ο θάνατος του.
19. Αλέξανδρος Παπαθανασίου του Σπυρίδωνος, 59 ετών, συνταξιούχος εφοριακός, από το Κεράσοβο Αιτωλοακαρνανίας, κάτοικος Νάξου 116, Αθήνα. Στις 13.30 της 18.11.1973, ενώ βάδιζε με τις ανήλικες κόρες του στη διασταύρωση των οδών Δροσοπούλου και Κύθνου, απέναντι από το ΙΣΤ' Αστυνομικό Τμήμα, βρέθηκε εν μέσω πυρών, προερχομένων από τους αστυνομικούς του Τμήματος, με αποτέλεσμα να πάθει συγκοπή. Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών, όπου διαπιστώθηκε ο θάνατος του.
20. Ανδρέας Κούμπος του Στέργιου 63 ετών, βιοτέχνης, από την Καρδίτσα, κάτοικος Αμαλιάδος 12, Κολωνός. Γύρω στις 11.00 με 12.00 της 18.11.1973, ενώ βάδιζε στη διασταύρωση των οδών Γ' Σεπτεμβρίου και Καποδιστρίου, τραυματίστηκε στη λεκάνη από πυρά μυδραλίου τεθωρακισμένου στρατιωτικού οχήματος. Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ., κατόπιν στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών και τέλος στο Κ.Α.Τ., όπου και πέθανε στις 30.1.1974.
21. Μιχαήλ Μυρογιάννης του Δημητρίου, 20 ετών, ηλεκτρολόγος, από τη Μυτιλήνη, κάτοικος Ασημάκη Φωτήλα 8, Αθήνα. Στις 12.00 το μεσημέρι της 18.11.1973, ενώ βάδιζε στη διασταύρωση των οδών Πατησίων και Στουρνάρη, τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από πυρά περιστρόφου αξιωματικού του Στρατού (αυτουργός ο συνταγματάρχης Νικόλαος Ντερτιλής). Μεταφέρθηκε στο Σταθμό Πρώτων Βοηθειών του Ε.Ε.Σ. σε κωματώδη κατάσταση και κατόπιν στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών, όπου πέθανε αυθημερόν.
22. Κυριάκος Παντελεάκης του Δημητρίου, 44 ετών, δικηγόρος, από την Κροκέα Λακωνίας, κάτοικος Φερρών 5, Αθήνα. Στις 12.00 με 12.30 το μεσημέρι της 18.11.1973, ενώ βάδιζε στη διασταύρωση των οδών Πατησίων και Γλάδστωνος, τραυματίστηκε θανάσιμα από πυρά διερχομένου άρματος μάχης. Μεταφέρθηκε στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών, όπου και πέθανε στις 27.12.1973.
23. Ευστάθιος Κολινιάτης, 47 ετών, από τον Πειραιά, κάτοικος Νικοπόλεως 4, Καματερό Αττικής. Κτυπήθηκε στις 18.11.1973 από αστυνομικούς με συμπαγείς ράβδους, και υπέστη κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, συνεπεία των οποίων πέθανε στις 21.11.1973.
24. Ιωάννης Μικρώνης του Αγγέλου, 22 ετών, φοιτητής στο τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Πατρών, από την Άνω Αλισσό Αχαΐας. Συμμετείχε στην κατάληψη του Πανεπιστημίου Πατρών. Κτυπήθηκε μετά τα γεγονότα, υπό συνθήκες που παραμένουν ακόμη αδιευκρίνιστες. Συνεπεία της κακοποίησης του υπέστη ρήξη του ήπατος, εξαιτίας της οποίας πέθανε στις 17.12.1973 στο Λαϊκό Νοσοκομείο Αθηνών, όπου νοσηλευόταν. Σύμφωνα με ορισμένες ενδείξεις, ο τραυματισμός του συνέβη στην Πάτρα, άλλες όμως πληροφορίες τον τοποθετούν στην Αθήνα. Η περίπτωση του παραμένει υπό έρευνα.

Πολυτεχνείο 1973

Από το Φλεβάρη του 1972 οι φοιτητές βρίσκονται σε διαρκή κινητικότητα, όχι μόνο στην Αθήνα αλλά. και τη Θεσ\νίκη, τα Γιάννενα, την Πάτρα.Ζητούν ελεύθερες φοιτητικές εκλογές, αντιδρούν στο νόμο «περί στρατολογίας».
Με βάση αυτό το νόμο οι χουντικοί διέκοπταν την αναβολή για στράτευση και  καλούσαν στα «όπλα» όσους φοιτητές είχαν αντιδικτατορική δράση.Παρά τις μαζικές συλλήψεις και την πλατιά εφαρμογή της επιστράτευσης, η χούντα δεν κατάφερε να υποτάξει το φοιτητικό κίνημα.

Στις 2 Noέμβρη του 1973 ο uπoυργός Παιδείας δηλώνει ότι θα γίνουν «ελεύθερες» εκλογές στα Παν\μια, μετά τις βουλευτικές. Οι φοιτητές καταγγέλλουν τον ελιγμό και ζητούν άμεσα εκλογές, πραγματικά  ελεύθερες. Από κει κι έπειτα τα γεγονότα εξελίσσονται ραγδαία σα  χιονοστιβάδα που κυλά συμπαρασύροντας τα πάντα.

1972.Το καθεστώς στήνει στημένες φοιτητικές εκλογές, προκαλώντας ακόμη μεγαλύτερη ένταση που στη συνέχεια προσπαθεί να καταστείλει διακόπτοντας τις αναβολές στράτευσης λόγω σπουδών.

14/2/1973. Σε συγκέντρωση φοιτητών ενάντια στα νέα αυτά μέτρα, εισβάλλουν στο Πολυτεχνείο μπάτσοι και ασφαλίτες, καταστέλλουν, συλλαμβάνουν και βασανίζουν πολλούς φοιτητές και περνάνε από δίκη 11 από αυτούς.

21/2/1973. Συγκέντρωση στη Νομική πάνω από 5.000 φοιτητών από διάφορες σχολές της Αθήνας και αλληλέγγυων, που διαδηλώνουν στο κέντρο και καταλαμβάνουν τη Νομική. Η Χούντα στέλνει φασίστες για να σπάσουν την κατάληψη.  Η επιτροπή κατάληψης συμφωνεί με τον πρύτανη την λήξη της κατάληψης και την 10ήμερη αναστολή των κινητοποιήσεων, χωρίς να έχει αποφασίσει ή να γνωρίζει κάτι τέτοιο η συνέλευση της κατάληψης. Στη συνέχεια πάνω από 30.000 άτομα διαδηλώνουν στο κέντρο της Αθήνας και συγκρούονται με την αστυνομία. Μετά από μέρες θα ακολουθήσουν προσπάθειες για συγκεντρώσεις και καταλήψεις αλλά αντιμετωπίζοντας τη σκληρή καταστολή της Χούντας.

20/3/1973. Απόπειρα κατάληψης της Νομικής από 2.000 άτομα. Εισβολή αστυνομίας και παρακρατικών, άγριος ξυλοδαρμός  με δεκάδες τραυματίες και πάνω από 100 συλλήψεις. Είχε προηγηθεί τέσσερις μέρες πιο πριν άλλη απόπειρα κατάληψης του κτιρίου της Νομικής.

1/11/1973. Η Χούντα ανακοινώνει τις αποφάσεις της για τα φοιτητικά αιτήματα.

14/11/1973. Μεγάλος αριθμός εξεγερμένων  καταλαμβάνει το Πολυτεχνείο, παρά την ασφυκτική αστυνόμευση και την αντίθεση των κομματικών οργανώσεων. Μεταξύ αυτών και ένα μεγάλο μέρος της πορείας των περίπου 1.500 ατόμων που είχε ξεκινήσει στη Νομική και είχε χτυπηθεί από την αστυνομία στη Σόλωνος.  Έξω από το Πολυτεχνείο πολίτες συγκρούονται με τους αστυνομικούς.
Στο κατάμεστο αμφιθέατρο της αίθουσας Γκίνη γίνεται συνέλευση εργαζομένων με σαφές αντικαπιταλιστικό πλαίσιο αγώνα.

15/11/1973.  Η κυκλοφορία στην Πατησίων έχει διακοπεί, οι οδηγοί των τρόλευ τα έχουν παρατήσει έξω από το Πολυτεχνείο, με συνθήματα γραμμένα και χαρτιά με αυτοσχέδιες προκηρύξεις κολλημένα πάνω τους. Έρχονται μαθητές πολλών σχολείων που σπάνε τον κλοιό των αστυνομικών και μπαίνουν στο Πολυτεχνείο.

16/11/1973. Εκλέγεται μία ‘επιτροπή εργατικής κινητοποίησης’ με στόχο την προτροπή των εργατών σε απεργία. Η επιτροπή αυτή δε θα βγει ποτέ από το Πολυτεχνείο. Μαζί με τη Συντονιστική Επιτροπή εξέδωσαν προκηρύξεις με συνθήματα ενάντια στην ακρίβεια…Το βράδυ πέφτουν τα πρώτα δακρυγόνα μέσα στο Πολυτεχνείο και η γενική συνέλευση της κατάληψης διαλύεται. Λίγο πιο πριν μία μεγάλη διαδήλωση είχε αναγκάσει την αστυνομία σε υποχώρηση. Τοποθετούνται οδοφράγματα από οχήματα στη Λ. Αλεξάνδρας, τα οποία θα βρουν μπροστά τους τα άρματα μάχης του στρατού λίγο αργότερα πορευόμενα προς το Πολυτεχνείο.

17/11/1973, ξημερώματα. Τα τανκς του στρατού εισβάλλουν στο Πολυτεχνείο, ρίχνοντας στο έδαφος την κεντρική πύλη και όσους εκείνη τη στιγμή βρίσκονταν επάνω της. Ακολουθεί εισβολή ειδικών των δυνάμεων του στρατού και της αστυνομίας και πραγματική σφαγή με εκατοντάδες νεκρούς και πολλούς τραυματίες μέσα και έξω από το Πολυτεχνείο. Για δύο μέρες το κέντρο της Αθήνας γνωρίζει την πιο άγρια και αιματηρή καταστολή μετά τον εμφύλιο. 

Στις 15 Ιουλίου του 1974 η Χούντα οργανώνει πραξικόπημα στην Κύπρο ενάντια στον αρχιεπίσκοπο Μακάριο. Με τη δύναμη των τανκς διορίζουν πρόεδρο της Κύπρου το Σαμψών, πειθήνιο όργανό τους. Το σκηνικό είχε στηθεί. Με το πραξικόπημα αυτό η Χούντα άνοιξε τις πύλες της εισόδου για την εισβoλή των Τούρκων και τη διχοτόμηση της Κύπρου

Το ζήτημα των θυμάτων: Νεκροί και τραυματίες *

Το ζήτημα του ακριβούς αριθμού των νεκρών κατά τη διάρκεια της εξέγερσης του Πολυτεχνείου και την επιχείρηση καταστολής της, παραμένει ακόμη και σήμερα ένα δισεπίλυτο πρόβλημα. Πρόκειται για ένα θέμα με έντονη πολιτική και ψυχολογική φόρτιση, με αποτέλεσμα να αποφεύγεται γενικά η προσέγγιση του. Αλλά η χαώδης και ατεκμηρίωτη πληροφόρηση που υπάρχει γύρω από αυτό το ζήτημα, δεν είναι δυνατόν να απολαμβάνει εσαεί αυτή την ιδιότυπη «ασυλία», στο όνομα της δήθεν προστασίας της φήμης του Πολυτεχνείου. Αποτελεί βαθύτατη πεποίθηση μου ότι η κατάσταση αυτή δεν απαξιώνει μόνο την εξέγερση καθεαυτή, τις χιλιάδες των ανθρώπων που ρίχτηκαν στη φωτιά και, εν τέλει, εξευτελίζει τη μνήμη των πραγματικών θυμάτων, αλλά προχωρά πέραν αυτού: αφήνει το περιθώριο στους έμμεσους ή άμεσους υποστηρικτές του καθεστώτος και τους κάθε λογής «αναθεωρητές» της ιστορίας να μιλούν για «παραμύθια της Αριστεράς» και για «2-3 νεκρούς από αδέσποτες σφαίρες». 
Από τα μέσα του 2002 έχει ξεκινήσει μια ιστορική έρευνα στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών με τίτλο «Τεκμηριώνοντας τα γεγονότα του Νοεμβρίου 1973». Στο πλαίσιο αυτής της έρευνας επιχειρείται η συγκέντρωση και επεξεργασία με επιστημονικές μεθόδους τεκμηρίων που αφορούν  πολλές παραμέτρους των γεγονότων, όπως το χρονικό της εξέγερσης, το επιχειρησιακό σχέδιο για την καταστολή της, η εξέλιξη των γεγονότων έξω από το Πολυτεχνείο κ.ο.κ. Ένα από τα ζητούμενα είναι, φυσικά, ο αριθμός και η ταυτότητα των θυμάτων. Αν και η έρευνα βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη, θα επιχειρήσουμε στο σημείο αυτό μια συνοπτική παρουσίαση των πρώτων διαπιστώσεων, με έμφαση στη «γενεαλογία» του ζητήματος.

Οι ανακοινώσεις του καθεστώτος και οι φήμες

Αμέσως μετά την εισβολή του στρατού και την εκκένωση του Πολυτεχνείου, η χούντα ανακοίνωσε ότι κατά τη διάρκεια των αιματηρών επεισοδίων υπήρξαν 4 νεκροί. Στη συνέχεια ο κατάλογος συμπληρώθηκε σταδιακά, ώστε τελικά ο συνολικός αριθμός των επίσημα αναγνωρισμένων από τη χούντα νεκρών έφθασε τους 15. 
Ανεξάρτητα όμως του τι παραδεχόταν το καθεστώς, από την πρώτη στιγμή υπήρξαν φήμες για πολύ μεγαλύτερο αριθμό θυμάτων, φήμες που ήταν προϊόν της ζοφερής ατμόσφαιρας της περιόδου εκείνης και της πλήρους ανυποληψίας των κυβερνητικών ανακοινώσεων. Οι φήμες αυτές έκαναν λόγο για 100, 200, ακόμη και 500 νεκρούς, ομαδικούς τάφους στο νεκροταφείο Ζωγράφου και αλλού, ενώ αναφέρονταν και σε συγκεκριμένα περιστατικά, όπως το θάνατο τουλάχιστον 3 ατόμων που συνεθλίβησαν από το άρμα μάχης που εισέβαλε στο Πολυτεχνείο, την εκτέλεση των εκφωνητών του ραδιοσταθμού και των τραυματιών που νοσηλεύονταν στο πρόχειρο ιατρείο, κ.τ.λ. Συχνά στις περιγραφές αυτές αναμιγνύονταν πραγματικά γεγονότα με ανεπιβεβαίωτες εικασίες, αποτέλεσμα της σύγχυσης που επικρατούσε και της αδυναμίας ελέγχου των πληροφοριών μέσα σε συνθήκες παρανομίας του αντιδικτατορικού κινήματος αφενός, και της αχαλίνωτης καθεστωτικής τρομοκρατίας αφετέρου, με την αδιαμεσολάβητη πλέον εγκαθίδρυση της εξουσίας της Ε.Σ.Α. 
Αυτές οι φήμες δεν προέρχονταν μόνο από την πλευρά του αντιδικτατορικού κινήματος. Σε συνέντευξη του στην αμερικάνικη εφημερίδα«CincinnatiEnquirer»(27.5.1973), ο ταγματάρχης Γεώργιος Σφακιανάκης, στρατιωτικός ιατρός που είχε υποβάλει την παραίτηση του μετά τα γεγονότα, έκανε λόγο «για 400 ή 500 συνολικά νεκρούς στο Πολυτεχνείο». 
Μετά την μεταπολίτευση και υπό την πίεση της κοινής γνώμης, ανατέθηκε το Σεπτέμβριο του 1974 στον εισαγγελέα Δημήτριο Τσεβά, να διενεργήσει προκαταρκτική εξέταση. Όπως είδαμε, οι βάσεις της πεποίθησης για τον υψηλό αριθμό νεκρών είχαν τεθεί ήδη από την περίοδο της δικτατορίας. Αλλά η εδραίωση της συντελέστηκε στο πλαίσιο της εξέτασης Τσεβά, κυρίως μέσα από τις καταθέσεις ορισμένων ανθρώπων που έλαβαν τότε μεγάλη δημοσιότητα.

 Ο κατάλογος Παπαδάτου

Στις 17.11.1974, ο δημοσιογράφος Γρηγόριος Παπαδάτος υπέβαλε στον Τσεβά ένα κατάλογο 59 ονομάτων, που ισχυριζόταν ότι αντιστοιχούσαν σε νεκρούς των ημερών εκείνων. Στον κατάλογο αυτό συγκεντρώνο-νταν όλα σχεδόν τα ονόματα που είχαν κατά καιρούς ακουστεί μέσα στον κυκεώνα της φημολογίας επί δικτατορίας.
Ο Παπαδάτος προέκυψε στη συνέχεια ότι κυκλοφορούσε στην περιοχή του Πολυτεχνείου με ταυτότητα εφέδρου αξιωματικού και ότι διατηρούσε επαφές με παρακρατικούς και βαθμοφόρους του Στρατού και της Χωροφυλακής. Να συμπληρώσουμε το πορτραίτο του με το γεγονός ότι στο δημοψήφισμα του Δεκεμβρίου 1974 ήταν υπεύθυνος του γραφείου τύπου της «Βασιλικής Ενώσεως» και προπαγάνδιζε την ψήφο υπέρ του Κωνσταντίνου. 
Ο Τσεβάς διαπίστωσε, σύντομα, ότι ο κατάλογος που του παρουσίασε ο Παπαδάτος δεν ήταν αξιόπιστος, καθώς ορισμένα από τα αναφερόμενα ονόματα αφορούσαν σε τραυματίες, ενώ απουσίαζαν ονόματα αναμφισβήτητων νεκρών και γενικότερα «ουδέν ουδαμόθεν προσφέρεται προς επιβεβαίωσίν του». Ο ίδιος ο Παπαδάτος, καταθέτοντας στη δίκη του Πολυτεχνείου, δεν επέμεινε για την ακρίβεια των στοιχείων του. Απαντώντας στην ευθεία ερώτηση «σε ποιο αριθμό ανεβάζετε εσείς τους νεκρούς του Πολυτεχνείου;», δήλωσε ότι «με στοιχεία έχω διαπιστώσει ότι υπάρχουν 26 με 30 νεκροί. Αλλά υπολογίζω ότι είναι πολύ περισσότεροι».

Οι καταθέσεις Τσαγκουρνή 

Ο επόμενος μάρτυρας που προέβη σε «συνταρακτικές αποκαλύψεις» ήταν ο Παντελής Τσαγκουρνής, ένας στρατιώτης που κατά τη διάρκεια των γεγονότων υπηρετούσε στο Πεντάγωνο. Ο Τσαγκουρνής κατέθεσε ότι είχε δει στο Επιτελείο μια αναφορά του συνταγματάρχη Ντερτιλή, βάσει της οποίας «ο μέχρι τότε αριθμός των νεκρών ήταν 423». Στην κατρθεση αυτή δόθηκε μεγάλη δημοσιότητα από έναν δημοσιογράφο που δημοσίευσε ολόκληρο βιβλίο βασιζόμενο επάνω της. Στη συνέχεια, ωστόσο, ο Π. Τσαγκουρνής ανασκεύασε τους ισχυρισμούς του, υποστηρίζοντας ότι δεν ήταν σίγουρος αν το έγγραφο «έλεγε ότι υπήρχαν 423 νεκροί ή τραυματίαι», ενώ στη δίκη ανέφερε πλέον με βεβαιότητα ότι ο αριθμός αφορούσε σε νεκρούς και τραυματίες συνολικά. Είναι αντιληπτή βέβαια η αβυσσαλέα διαφορά μεταξύ των δύο εκδοχών: εάν στους 423 περιλαμβάνονταν νεκροί και τραυματίες, τότε ο αριθμός ήταν μάλλον συντηρητικός, αφού η προκαταρκτική έρευνα είχε ήδη πιστοποιήσει 1.103 τραυματίες!

Οι «αποκαλύψεις» Πίμπα 

Αιφνιδίως στις 9.10.1974, παρουσιάστηκε στον Τσεβά ο Δημήτριος Πίμπας, πρώην πράκτορας της Κ.Υ.Π. που είχε δράσει στο Πολυτεχνείο ως προβοκάτορας, ο οποίος και δήλωσε: «Οι τύψεις συνειδήσεως με οδήγησαν στο γραφείο σας, θα τα αποκαλύψω όλα», ενώ στη συνέχεια αναφέρθηκε σε «450 νεκρούς και ομαδικούς τάφους», για τους οποίους είχε, υποτίθεται, ακούσει να μιλάνε κάποιοι αξιωματικοί στην Κ.Υ.Π. 
Οι αναφορές του Πίμπα για ομαδικούς τάφους έδωσαν την αφορμή στον τότε δήμαρχο Ζωγράφου, Δημήτρη Μπέη, να προτείνει την ανασκαφή της βορειοανατολικής πλευράς του νεκροταφείου, προκειμένου να ανακαλυφθούν οι νεκροί του Πολυτεχνείου. Ποτέ δεν μάθαμε τα αποτελέσματα αυτών των ανασκαφών. 
Στο μεταξύ, ο Πίμπας βρέθηκε ο ίδιος κατηγορούμενος για τη δράση του σιο Πολυτεχνείο και στην απολογία του δεν αναφέρθηκε πλέον καθόλου σε νεκρούς και ομαδικούς τάφους, αρκούμενος στη δικαιολόγηση της προσωπικής του εμπλοκής. Να συμπληρώσουμε το πορτραίτο του με την πληροφορία ότι τον Φεβρουάριο του 2003 συνελήφθη και πάλι, κατηγορούμενος για απάτη κατ' επάγγελμα και κατά συνήθεια.


 Το πόρισμα Τσεβά 

 Στο πόρισμα του (14.10.1974), ο εισαγγελέας Δ. Τσεβάς σημείωνε εισαγωγικά ότι: 
«Ανεξιχνίαστος παραμένει εισέτι ο ακριβής αριθμός των νεκρών. Σύντονοι κατεβλήθησαν προς την κατεύθυνσιν αυτήν προσπάθειαι και πέραν των αμέσως ή εμμέσως περιερχομένων εις γνώσιν μου, έκκλησις δια του τύπου δημοσία διετυπώθη, όπως καταγγελθώσιν ή αναφερθώσι περιπτώσεις θανάτων ή και εξαφανίσεων ατόμων συνεπεία των γεγονότων του Πολυτεχνείου [...]. Κατά την διαδρομήν της ερεύνης εβεβαιώθησαν ή και απλώς επιθανολογήθησαν περιστατικά εδραιούντα παρ' εμοίτην πεποίθη-σιν ότι οι νεκροί εκ των γεγονότων του Πολυτεχνείου υπήρξαν περισσότεροι των επισήμως ανακοινωθέντων».

Ο Τσεβάς εκτιμούσε ότι ο αριθμός των νεκρών μπορεί να φθάνει τους 34 (18 επώνυμους και 16 ανώνυμους), τους οποίους διέκρινε σε τρεις κατηγορίες: * 
α) Επισήμως ανακοινωθέντες νεκροί, στους οποίους περιλάμβανε τους γνωστούς 15.
β) Νεκροί πλήρως βεβαιωθέντες, στους οποίους περιλάμβανε άλλους 3. 
γ) Νεκροί βασίμως προκύπτοντες, στους οποίους συγκατέλεγε 16 ανώνυμους νεκρούς, για τους οποίους υπήρξαν επώνυμες καταθέσεις. Σε αυτούς συγκαταλέγονται 10 που προέκυψε ότι διακομίστηκαν στο Ρυθμιστικό Κέντρο Αθηνών, χωρίς να καταχωρηθούν επισήμως

Η πρόταση Ζαγκίνη και η δίκη του Πολυτεχνείου 

Εισάγοντας τη δικογραφία στο Συμβούλιο Εφετών (28.7.1975), ο αντιεισαγγελέας Ιωάννης Ζαγκίνης πρότεινε την παραπομπή των κατηγορουμένων για 23 ανθρωποκτονίες και 126 απόπειρες ανθρωποκτονίας. Είναι αξιοσημείωτο ότι ο Ζαγκίνης πρόσθεσε 4 ακόμη επώνυμους νεκρούς και παρέλειψε έναν από τους 18 του πορίσματος Τσεβά, ενώ παράλληλα δέχθηκε μόνον 2 από τα 16 ανώνυμα θύματα που περιείχε το πόρισμα. 
Κατά τη διάρκεια της δίκης (Οκτώβριος-Δεκέμβριος 1975) κατατέθηκαν εκ νέου τα πλήρη στοιχεία του νεκρού που είχε παραλειφθεί από το βούλευμα, ανεβάζοντας έτσι τον αριθμό των τεκμηριωμένων θανάτων σε 24, χωρίς ωστόσο το δικαστήριο να δεχθεί ότι οι θάνατοι αυτοί συνεπάγονταν πάντοτε και συγκεκριμένες ποινικές ευθύνες των οργάνων του καθεστώτος. Στόχος του δικαστηρίου, όπως προέκυψε, ήταν αφ ενός να μειώσει στο ελάχιστο δυνατό τις ευθύνες της Αστυνομίας, και αφ ετέρου να επιρρίψει τις ευθύνες του Στρατού όχι τόσο στη φυσική του ηγεσία και τον τότε δικτάτορα Παπαδόπουλο, αλλά κυρίως στις συνωμοτικές ραδιουργίες του επικεφαλής της Ε.Σ.Α. και κατοπινού δικτάτορα Ιωαννίδη, στο πλαίσιο μιας θεωρίας που ήταν τότε της μόδας, σύμφωνα με την οποία το Πολυτεχνείο εξυπηρέτησε εξ αντικειμένου τα σχέδια του τελευταίου, αν δεν το οργάνωσε κιόλας! Πρέπει να υπογραμμιστεί στο σημείο αυτό η πλήρης απαξίωση στα μάτια της κοινής γνώμης, όλης της μετά από τον Τσεβά δικαστικής εκκαθάρισης της υπόθεσης του Πολυτεχνείου, ιδίως μετά την επανεκδίκαση της υπόθεσης το 1977, με τις αθωώσεις και τις εξευτελιστικές ποινές που καταλογίστηκαν.

Η επετειακή μνήμη 

Η απαξίωση αυτή των επίσημων στοιχείων επιβεβαιώνεται και από το γεγονός ότι, ενώ οι έρευνες πιστοποιούσαν 24 επώνυμους και, άλλους 16 (στη μέγιστη εκδοχή) ανώνυμους νεκρούς, η κοινή γνώμη και ιδιαίτερα οι υπεύθυνοι που διαχειρίζονταν τα επόμενα χρόνια την επετειακή μνήμη του Πολυτεχνείου, αρχικά από καχυποψία και αργότερα από αδιαφορία, άγνοια και αποξένωση από τα γεγονότα, παρέμεναν προσκολλημένοι σιις φήμες και τους ατεκμηρίωτους καταλόγους νεκρών που είχαν δει το φως μετά τη μεταπολίτευση. Ειδικότερα ο κατάλογος Παπαδάτου είχε τύχει εξαρχής και επί μακρόν γενικής αποδοχής και διαβαζόταν επί πολλά χρόνια στις επετείους του του Πολυτεχνείου. 
Σήμερα, παρατηρηρώντας κανείς τις εκδοχές που δημόσια εμφανίζονται απέναντι στο ζήτημα των νεκρών, διαπιστώνει τα εξής: 
α) Κάποιοι επιλέγουν να παραθέσουν τα αποτελέσματα της έρευνας Τσεβά, άλλοτε μνημονεύοντας μόνο τους 18 επώνυμους νεκρούς του πορίσματος και άλλοτε προσθέτοντας και τους 16 ανώνυμους, αναφερόμενοι έτσι σε 34 συνολικά νεκρούς. Αμφότερες όμως οι εκδοχές αυτές πάσχουν από το μειονέκτημα της βασικής επιλογής, καθώς αγνοούν και κατά συνέπεια παραλείπουν τα 4 επιπλέον τεκμηριωμένα ονόματα της μετά τον Τσεβά διαδικασίας. 
β) Κάποιοι άλλοι αναφέρονται σε 45 ή και 56 νεκρούς, σε αυθαίρετους δηλαδή αριθμούς, των οποίων είναι εξαιρετικά δυσχερές να εντοπιστεί η πηγή. 
γ) Η κυρίαρχη τάση, τέλος, επιλέγει να προβάλλει τον κατάλογο που έχει το κύρος της μέγιστης νομιμοποίησης, αφού εκφωνείται τα τελευταία χρόνια στην ετήσια επετειακή εκδήλωση, που οργανώνεται στο ίδιο το Πολυτεχνείο. 

Ο «επίσημος» κατάλογος 

Ο κατάλογος αυτός, που έχει συνταχθεί με μέριμνα κυρίως της Προοδευτικής Ένωσης Μητέρων Ελλάδας (Π.Ε.Μ.Ε.), περιλαμβάνει 88 ονόματα, που δεν αναφέρονται πλέον αποκλειστικά στην περίοδο του Νοεμβρίου 1973, αλλά σε όλο το χρονικό διάστημα της δικτατορίας 1967-1974. Ανάμεσα τους ξεχωρίζουν όλες οι γνωστές περιπτώσεις των θυμάτων της χούντας, από τα θύματα του πραξικοπήματος και τους λιγότερο ή περισσότερο ανεξιχνίαστους θανάτους επωνύμων αντιπάλων του καθεστώτος, μέχρι τους αγωνιστές που έχασαν τη ζωή τους προβαίνοντας σε πράξεις αντίστασης και, φυσικά, τους νεκρούς του Πολυτεχνείου. Σ' αυτούς τους τελευταίους θα επικεντρώσουμε το ενδιαφέρον μας. Τα ονόματα που εμφανίζονται στην κατηγορία αυτή είναι 52. Συγκρίνοντας τα* με τα αναφερόμενα στους παλαιότερους καταλόγους, παρατηρούμε ότι παραμένουν στη θέση τους 26 αταύτιστα ονόματα, τα οποία εξακολουθούν να εκφωνούνται κάθε χρόνο από τα μεγάφωνα του Πολυτεχνείου. Ανάμεσα τους 9 που πιθανότατα αφορούν σε άτομα τα οποία σε πρώτη φάση είχαν θεωρηθεί νεκροί, αλλά μετά τη μεταπολίτευση προέκυψε, όπως είδαμε, ότι είχαν μόνο τραυματιστεί. Δύο αποτελούν γνωστές παραφθορές ονομάτων και στοιχείων διαπιστωμένων νεκρών που είχαν διορθωθεί ήδη δύο ημέρες μετά τα γεγονότα, αλλά συνεχίζουν να αναφέρονται μαζί με τις σωστές εκδοχές τους, επαναλαμβανόμενα έτσι εις διπλούν: Υπό τον ανύπαρκτο «Αιγύπτιο» Τορίλ Τεκλέτ εξακολουθεί 30 χρόνια μετά να υποκρύπτεται η νορβηγίδα φοιτήτριαToril Margrethe Engeland,και υπό τον Γεώργιο Σαρμαλή, ο Γεώργιος Σαμούρης. Ως Διαμαντάκος πλέον εμφφανίζεται η Μαρία Διαμαντάκη των καταλόγων του 1974-1975, όνομα που θεωρούμε ότι πιθανότατα υποκρύπτει τη Μαρία Δαμανάκη, λόγω της αρχικής φήμης ότι η εκφωνήτρια του Πολυτεχνείου είχε εκτελεστεί. Πέντε ονόματα αφορούν σε αυτοκτονίες που καταγράφηκαν μεταξύ Νοεμβρίου 1973 και Μαρτίου 1974, και αμφισβητήθηκαν μετά την μεταπολίτευση, χωρίς όμως και να προκύψει ποτέ κάποιο χειροπιαστό στοιχείο ότι ήταν πολιτικές δολοφονίες και μάλιστα συνδεόμενες με τα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Ένα τουλάχιστον όνομα (Ιωάννης Φιλίνης) αντιστοιχεί σε πραγματικό νεκρό, του οποίου όμως ο θάνατος, σύμφωνα με την ίδια του την οικογένεια (συμπεριλαμβανομένου του αδελφού του και ιστορικού στελέχους της αριστεράς Κώστα Φιλίνη), οφείλεται σε παθολογικά αίτια. Εξακολουθούν, τέλος, να εκφωνούνται 14 ονόματα (από τα οποία τα 7 χωρίς καν βαπτιστικό), για τα οποία τίποτα περισσότερο δεν έγινε ποτέ γνωστό. 
Αλλά το πλέον αξιοσημείωτο είναι ότι στον επίσημο αυτό επετειακό κατάλογο, ενώ αναφέρονται όλοι αυτοί οι άγνωστοι «νεκροί», σημειώνονται μόνον 16 από τους 23 επώνυμους νεκρούς του Πολυτεχνείου!
Επτά άνθρωποι των οποίων γνωρίζουμε τα πλήρη στοιχεία και για τους οποίους έχει τεκμηριωθεί με τον πλέον αναμφισβήτητο τρόπο ότι έχασαν τη ζωή τους στα γεγονότα εκείνων των ημερών, ο Αλέξανδρος Μπασρί Καράκας, ο Ευστάθιος Κολινιάτης, ο Σπύρος Κοντομάρης, ο Ανδρέας Κούμπος, ο Σωκράτης Μιχαήλ, η Βασιλική Μπεκιάρη και ο Αλέξανδρος Παπαθανασίου, απουσιάζουν τελείως.

Προσωρινά αποτελέσματα της έρευνας του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών  

Η συγκέντρωση όλων αυτών των δεδομένων αποτέλεσε το πρώτο στάδιο της έρευνας μας στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών. Κάθε στοιχείο που είδε το φως της δημοσιότητας όλα αυτά τα χρόνια, οι επίσημες ανακοινώσεις του καθεστώτος, οι πληροφορίες που δημοσιεύτηκαν στον παράνομο τύπο της εποχής, οι αγγελίες κηδειών στις εφημερίδες, οι κάθε προέλευσης λίστες που έκαναν την εμφάνιση τους μετά τη μεταπολίτευση, οι προανακριτικές και ανακριτικές έρευνες, οι συνεντεύξεις συγγενών, οι καταθέσεις μαρτύρων στη δίκη του 1975, συγκεντρώνονται, αποδελτιώνονται, συσχετίζονται κριτικά, αναζητείται η γενεαλογία τους, εντοπίζονται οι αλληλοεπικαλύψεις, οι παρανοήσεις, τα λάθη στην αντιγραφή και οι μεταξύ τους παρεκκλίσεις. Η έρευνα προχωρά έτσι στη συγκρότηση ενός καταλόγου, ο οποίος παραμένει προσωρινός, καθώς εξακολουθεί συνεχώς να εμπλουτίζεται και να διορθώνεται. Για κάθε περίπτωση συγκροτείται ένας ιδιαίτερος φάκελος, με βιογραφικά στοιχεία, τις συνθήκες θανάτου και αναλυτική παράθεση όλων των πηγών που χρησιμοποιήθηκαν με συγκεκριμένα στοιχεία. 
Μέχρι τη στιγμή αυτή, έχουν καταγραφεί εικοσιτέσσερις (24) πλήρως τεκμηριωμένες περιπτώσεις, όπως καταγράφονται συνοπτικά στον συνημμένο κατάλογο. Παράλληλα, έχει συγκροτηθεί ένας κατάλογος δεκαέξι (16) ανωνύμων περιπτώσεων που είχε θεωρηθεί σε κάποια στιγμή της διαδικασίας ότι «προκύπτουν βασίμως» ως νεκροί, από επίσημες, επώνυμες και σχετικά αξιόπιστες καταθέσεις, με συγκεκριμένα στοιχεία. Τέλος, η έρευνα έχει θέσει στο μικροσκόπιο τριάντα (30) επώνυμες περιπτώσεις, που εμφανίζονται επίμονα στους περισσότερους καταλόγους από το 1974 μέχρι και σήμερα, χωρίς να έχουν ποτέ τεκμηριωθεί. Όλες αυτές οι ανώνυμες και οι αμφιλεγόμενες επώνυμες περιπτώσεις παραμένουν σε εκκρεμότητα, προκειμένου να διερευνηθούν περισσότερο, προτού αποφασιστεί οριστικά να υιοθετηθούν ή να απορριφθούν. 

Οι τραυματίες 

Ένα δεύτερο σκέλος της έρευνας προς την ίδια κατεύθυνση είναι η καταγραφή των τραυματιών. Όπως αναφέραμε ήδη, η προκαταρκτική έρευνα πιστοποίησε 1.103 τραυματίες, βάσει των καταστάσεων που απέστειλαν στον Δ. Τσεβά τα νοσοκομεία, οι κλινικές και ορισμένοι μεμονωμένοι ιατροί. Όπως όμως παραδέχεται και ο ίδιος ο εισαγγελέας, σε αυτούς πρέπει να προστεθεί και «ανεξακρίβωτον πλήθος ετέρων πολιτών», οι οποίοι «ή εφυγαδεύοντο υπό των ιατρών, ή ενοσηλεύοντο οίκοι, ή και ουδαμού προς νοσηλεία κατέφυγον, φοβούμενοι προφανώς δυσάρεστους δι' αυτούς ή τας οικογενείας των εξελίξεις». Είναι ενδεικτικό του κλίματος μέσα στο οποίο εξελίσσονταν τα δραματικά γεγονότα εκείνων των ημερών, το γεγονός ότι με σχετική διαταγή που εξέδωσε στις 17.11.1973, ο τότε επικεφαλής των Ενόπλων Δυνάμεων στρατηγός Ζαγοριανάκος έλαβε μέριμνα να απαγορεύσει ρητά «την προσωρινήν περιθαλψιν κατ' οίκον προσώπων μη ενοικούντων μετά της οικογενείας ήτις παρέχει την περίθαλψιν, εάν τούτο δεν δηλωθή- εντός τριών ωρών εις την οικείαν αστυνομικήν αρχήν». 
Ο αριθμός αυτών των θυμάτων που δεν νοσηλεύθηκαν επίσημα παραμένει προς διερεύνηση, να σημειώσουμε πάντως ότι ορισμένεςτιμήσεις ανεβάζουν το σύνολο των τραυματιών (νοσηλευθέντων και μη) σε 2.000 περίπου. Αν και είναι πρώιμο ακόμη στο παρόν στάδιο της έρευνας μας να μιλήσουμε με απόλυτους αριθμούς, είναι προφανές ότι οι εκτιμήσεις αυτές είναι μάλλον συντηρητικές και βρίσκονται σε δυσαρμονία με τα στατιστικά δεδομένα από τη διεθνή εμπειρία σε αντίστοιχες περιπτώσεις της περιόδου εκείνης (Γαλλικός Μάης του 1968, Αμερικάνικο Αντιπολεμικό Κίνημα 1968-1970). Σε όλες εκείνες τις περιπτώσεις, οι μη νοσηλευθέντες ήταν πάντοτε πολλαπλάσιοι των νοσηλευθέντων, και μάλιστα σε καθεστώταόπου το αντικίνητρο για τη νοσηλεία, το ενδεχόμενο δηλαδή διώξεων κατά των τραυματιών που θα προσέφευγαν για περίθαλψη, ήταν κατά τεκμήριο μικρότερο, απ' όσο στην περίπτωση της Ελλάδας του 1973.

Στο πλαίσιο της έρευνας του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών επιχειρείται και στο ζήτημα αυτό η συγκέντρωση, η αποδελτίωση και ο επιστημονικός έλεγχος όλου του υπάρχοντος υλικού, αλλά και ο εντοπισμός συμπληρωματικών στοιχείων. Το ζητούμενο βέβαια στην περίπτωση αυτή δεν είναι μόνον ο αριθμός ή η ταύτιση των ονομάτων, αλλά και οι πληροφορίες που προκύπτουν για το χρόνο, τον τόπο και τις συνθήκες τραυματισμού, καθώς και προσωπικά στοιχεία των θυμάτων (ηλικία, φύλο, απασχόληση κ.τ.λ.). Μια προκαταρκτική στατιστική επεξεργασία των στοιχείων που διαθέτουμε έως τη στιγμή αυτή, μας δίνει ενδιαφέρουσες εικόνες γύρω από το προφίλ των ατόμων που βρέθηκαν στα γεγονότα και, κατά τεκμήριο, πρωτοστάτησαν στις συγκρούσεις. Βλέπουμε ότι στον τομέα αυτό πλειοψηφούν τα άτομα που χαρακτηρίζονται ως εργατοτεχνίτες (26,7%) και έπονται οι φοιτητές (17,1%), οι ιδιωτικοί υπάλληλοι (15,8%) και οι μαθητές (10,3%). Ηλικιακά, πλειοψηφούν μεταξύ τους οι νέοι 22 χρονών (13,3%), 16 χρονών (12,8%) και 20 χρονών (12,7%), ενώ αμέσως μετά έπονται εκείνοι που ήταν 18 και 24 χρονών (9%). 
Η επεξεργασία εξάλλου των συνθηκών του τραυματισμού τους, μας δίνει μια παράμετρο για να παρακολουθήσουμε βαθμηδόν την εξέλιξη των διαδηλώσεων και την ένταση των συγκρούσεων χρονικά και τοπικά. Αλλά ο τόπος και ο χρόνος, σε συνδυασμό με τον τρόπο τραυματισμού (κλομπς, δακρυγόνα, σφαίρες κ.τ.λ.), μας δίνει και ένα νήμα για να παρακολουθήσουμε την εξέλιξη της συμπεριφοράς του καθεστώτος και την πορεία της επιχείρησης καταστολής. Είναι αξιοσημείωτο ότι ο αντιεισαγγελέας Ιωάννης Ζαγκίνης, στην εισήγηση του προς το Συμβούλιο Εφετών το 1975, χωρίς να διαθέτει πλήρη στοιχεία για το σύνολο των τραυματιών, θεώρησε ότι σε 124 τουλάχιστον περιπτώσεις υπήρξε σαφής ανθρωποκτόνος πρόθεση εκ μέρους των δυνάμεων καταστολής. Πρόκειται κυρίως για περιπτώσεις στις οποίες ο τραυματισμός προέκυψε από τη χρήση πυροβόλων όπλων. 

Η παρατήρηση αυτή μας φέρνει στην άλλη μεγάλη ενότητα που απασχολεί την έρευνα, δηλαδή τα γεγονότα που αφορούν την αντίπερα όχθη, το επίπεδο της πολιτικής, της στρατηγικής αλλά και της τακτικής. Μεταξύ των στοιχείων που αφορούν τους τραυματισμούς και τους φόνους, είναι και η ιδιότητα του αυτουργού (στρατιωτικός, αστυνομικός, κ.τ.λ.). Μια στατιστική επεξεργασία λοιπόν των αυτουργών υπό αυτή την άποψη, και μόνο όσον αφορά τις περιπτώσεις που, από την ανάκριση θεωρήθηκαν ανθρωποκτονίες και απόπειρες ανθρωποκτονιών, δίνει ένα ενδιαφέρον αποτέλεσμα, με τα Σώματα Ασφαλείας να προηγούνται έναντι του Στρατού και στα δύο αυτά πεδία (54% έναντι 46% στις ανθρωποκτονίες και 64% έναντι 36% στις απόπειρες). Εάν προσθέταμε και τους απλούς τραυματισμούς (κακώσεις κ.τ.λ.), η διαφορά θα ενισχυόταν πολύ περισσότερο. Συμπληρωματικά, η έρευνα περιλαμβάνει επίσης την αναλυτική προσέγγιση του πλούσιου φωτογραφικού και κινηματογραφικού υλικού καρέ-καρέ, τη χαρτογραφική απεικόνιση των διαδηλώσεων, των συγκρούσεων, των κινήσεων των δυνάμεων καταστολής, τη γεωγραφική και χρονολογική κατανομή των θυμάτων, κ.ο.κ.

Η ΕΚΘΕΣΗ ΤΣΕΒΑ

Προς
Τον κ. Προϊστάμενον της Εισαγγελίας
Πρωτοδικών Αθηνών

ΘΕΜΑ: «Υποβολή φακέλλου ενεργηθείσης προκαταρκτικής εξετάσεως».

Δια της υπ' αριθμ. 1868 / 5-9-1974 παραγγελίας υμών έλαβον την εντολήν όπως ενεργήσω προκαταρκτικήν εξέτασιν προς διακρίβωσιν τυχόν τελέσεως, αξιοποίνων πράξεων εξ αφορμής των περί το Πολυτεχνείον γνωστών αιματηρών εκδηλώσεων του Νοεμβρίου 1973. Επιληφθείς ούτω της ερεύνης εξήτασα πλήθος μαρτύρων, συνέλεξα έγγραφα, ενήργησα αυτοψίας και αλλάς έρευνας, ήκουσα μαγνητοταινίας και παρηκολούθησα την προβολήν κινηματογραφικών ταινιών, ληφθεισών κατά τας ερευνωμένας εκδηλώσεις. Υποβάλλων ήδη υμίν τον σχηματισθέντα ογκώδη φάκελλον αναφέρω τα ακόλουθα επί των εκ της ερεύνης ταύτης διαπιστωθέντων:

ΙΣΤΟΡΙΚΟΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ

Α) ΠΡΟΗΓΗΘΕΝΤΑ

Την 20ήν Νοεμβρίου 1972 είχον διεξαχθή αρχαιρεσίαι εις απαντάς τους φοιτητικούς Συλλόγους των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων προς ανάδειξιν νομίμων εκπροσωπήσεων. Αποτέλεσμα όμως των αρχαιρεσιών τούτο ήτο η εις τας περισσότερος Σχολάς, πλην των τοιούτων τοπογράφων και Χημικών Μηχανικών του Εθνικού Μετσοβείου Πολυτεχνείου, ανάδειξις εκπροσώπων ασχέτων και ξένων προς την αληθή βούλησιν των εκπροσωπουμένων. Δι' ο και σταθερόν, αμετάθετον και θερμόν ήτο το σύνθημα μεταξύ του σπουδαστικού κόσμου δια γνήσιας και αδιάβλητους αρχαιρεσίας. Το ειλικρινές και δίκαιον τούτο αίτημα απετέλεσε την απαρχήν των κατά Νοέμβριον 1973 γνωστών αιματηρών γεγονότων του Πολυτεχνείου. Από των αρχών ήδη του μηνός Νοεμβρίου, συμπληρουμένου του κατά νόμον ετησίου κύκλου των φοιτητικών εκπροσωπήσεων, το αίτημα τίθεται, καθίσταται γενικόν και εμφανίζεται σταθερόν, εμπνέον τους σπουδαστάς εις αποφασιοτικήν, προς ικανοποίησίν του, αγωνιστικότητα. Το έναυσμα του αγώνος δίδεται δια της υπό των Συλλόγων Τοπογράφων και Χημικών του ΕΜΠ δημοσιεύσεως δια του τύπου του από 8-11-1973 ψηφίσματος αναφερομένου εις σπουδαστικά μόνον ζητήματα και αιτήματα. Την 13ην Νοεμβρίου 1973 επισκέπτεται το Πολυτεχνείον ο τότε Υπουργός Παιδείας και Κυβερνήσεως Σπυρίδωνος Μαρκεζίνη Παναγιώτης Σιφναίος, όστις εις μάτην προσπαθεί να κατευνάση τα πνεύματα, να πείση περί των αγαθών του προθέσεων κα να αναβάλη προς καιρόν τας αρχαιρεσίας, ελπίζων προφανώς εις την δια των ενεργηθησομένων βουλευτικών εκλογών εκτόνωσιν της καταστάσεως. Απέρχεται του Πολυτεχνείου άπρακτος και ανήσυχος, μη δυνηθείς να εφοδιάση τον πρύτανιν δια του όπερ είχεν υποσχεθή διατάγματος περί αναβολής των αρχαιρεσιών, ίνα δυνηθή να αρνηθή την υπό των σπουδαστών αιτηθείσαν ήδη, εν τω πλαισίω του νόμου, άδειαν συγκλήσεως των συνελεύσεων, διότι το διάταγμα τούτο - κατά την χαρακτηριστικήν έκφρασιν του τότε Υπουργού - «περιεπλανάτο εισέτι μεταξύ Αγαθαγγέλου και Παρασκευά Ιωαννίδη, καίτοι υπογραφέν υπ' αυτού από δεκαημέρου και πλέον».

Β) ΤΕΤΑΡΤΗ, 14-11-1973

Και την 14-11-1973 αι επίφοβοι Γενικοί Συνελεύσεις των σπουδαστών πραγματοποιούνται νομίμως. Από 14.00 μέχρι 17.30 ώρας περίπου 3.000 σπουδασταί του Πολυτεχνείου συνέρχονται εις τα κτίρια των Σχολών των και πραγματοποιούνται Συνελεύσεις των Συλλόγων: Αρχιτεκτόνων, Πολιτικών Μηχανικών, Μηχανολόγων - Ηλεκτρολόγων και Χημικών Μηχανικών. Εις απάσας τας Συνελεύσεις ταύτας συνεζητήθησαν σπουδαστικά μόνον θέματα και απεφασίσθη η αποχή εκ των μαθημάτων μέχρι και της Δευτέρας 19-11-1973. Το προηγούμενον όμως των περί την Νομικήν, ιδία, Σχολήν, γεγονότων του Φεβρουαρίου 1973 και των εξ αυτών δυσμενών εξελίξεων, σοβαρός μεν προεκάλει εις τους τότε κρατούντος ανησυχίας, προάγγελος όμως ήτο ελπίδων πολλών δια τας νεανικάς καρδίας των σπουδαστών. Και το αντίθετον τούτο, δι' έκαστον των διισταμένων συναίσθημα σοβαρώς επετείνετο, τεχνιέντως εκατέρωθεν υπό ανησυχιών και ελπίδων τροφοδοτούμενον.

Τας απογευματινός ώρας της ιδίας ημέρας, Τετάρτης 14-11-1973, ρίπτεται υπό τίνων σπουδαστών η ιδέα της παραμονής και διανυκτερεύσεώς των εντός του Πολυτεχνείου, ενώ πλήθος φοιτητών εξ άλλων σχολών προσέρχονται εις το Πολυτεχνείον και συνενούνται μετά των αυτόθι παραμενόντων. Η τοιαύτη περί παραμονής απόφασις υπήρξεν αυθόρμητος και ήτο ξένη - αρχικώς τουλάχιστον - προς πάσαν ιδέαν πολιτικής εκμεταλλεύσεως των εκδηλώσεων. Περί την 18.00 ώραν πραγματοποιείται εκτός του Πολυτεχνείου και επί των οδών Πατησίων και Στουρνάρα συνάντησις του Πρυτάνεως του Πολυτεχνείου μετά του τότε Αστυνομικού Διευθυντού Αθηνών, παρισταμένου εκπροσώπου της Εισαγγελικής Αρχής και ζητείται άδεια του πρυτάνεως, δια την εντός του ιδρύματος είσοδον των αστυνομικών προς εκδίωξιν των σπουδαστών. Ο πρύτανις όμως αρνείται κατηγορηματικώς, διερμηνεύων εν τούτω και την ομόφωνον και ομόρρυθμον γνώμην της τε Συγκλήτου και του Συλλόγου των καθηγητών του Πολυτεχνείου. Η τοιαύτη υπεύθυνος θέσις των καθηγητών του Πολυτεχνείου εξεφράσθη και επισήμως δια της από 15-11-1973 αποφάσεως της Συγκλήτου, δι' ης κατηγορηματικώς απεκρούετο πάσα ιδέα επεμβάσεως διότι θα κατελύετο δι' αυτής το ακαδημαϊκόν άσυλον και σοβαρός υφίστατο κίνδυνο, αιματοχυσίας. Εξεφράζετο δε εν ταυτώ η ελπίς της υπό των ιδίων των καθηγητών, ως και κατά το παρελθόν, ειρηνικής αντιμετωπίσεως των γεγονότων. Νέα προσπάθεια της Αστυνομίας δι' απ' ευθείας συνεννοήσεως μετ' εκπροσώπων των σπουδαστών προς ειρηνικήν αποχώρησίν των εκ του Πολυτεχνείου αποτυγχάνει. Οριστικοποιείται ούτω η απόφασις της αυτόθι παραμονής των σπουδαστών και από 22.00 ώρας λαμβάνονται τα πρώτα του εκ των έσω αποκλεισμού των. Ουδέν όμως εκ των έξω η Αστυνομία πραγματοποιεί. Αποσύρεται και απρακτεί, οιονεί απαθώς θεωμένη των γιγνομένων, παρά τον σαφώς διαφαινόμενον κίνδυνον διεισδύσεως στοιχείων ξένων και επιρροών επιβλαβών ασχέτων προς τα σπουδαστικά αιτήματα, μεταξύ του φοιτητικού κόσμου, κίνδυνον, ον αντελήφθησαν ή θα έδει να αντιληφθούν πολυπλεύρως και ουχί μονομερώς αι υπηρεσίαι πληροφοριών της Αστυνομίας. (Οράτε σχετικήν αναφοράν αρμόδιας υπηρεσίας). Και ούτω δεν επιχειρείται ευθύς εξ υπαρχής το λογικώτερον και απλούστερο, ο αποκλεισμός δηλονότι του τετραγώνου του κτιριακού συγκροτήματος του Πολυτεχνείου και η απαγόρευσις ή ο έλεγχος, έστω, των εις το Πολυτεχνείον εισερχομένων και εξερχόμενων αυτού. Ούτω και το πανεπιστημιακόν άσυλον θα διετηρείτο και τα επακολουθήσαντα έκτροπα θα προελαμβάνοντο. Και το αποτέλεσμα υπήρξεν αληθώς τραγικόν. Στοιχεία ξένα, άσχετα και εχθρικά προς τους σπουδαστάς εισέρχονται εις το Πολυτεχνείον, ο ιερός χώρος του οποίου μεταβάλλεται εις αιματοβαφή οτίβον ενός απηνούς αγώνος φανατικών πολιτικών αντιθέσεων. Εκπρόσωποι των ποικίλων αποχρώσεων της αριστεράς διασταρούνται μετά πρακτόρων της ΚΥΠ και ανυποψίαστοι αγνοί σπουδασταί συνεργάζονται μετά πρακτόρων μυστικών υπηρεσιών. Και πάντες ούτοι ιδίας έχουν επιδιώξεις, αι οποίοι συμπορεύονται εις την προς ίδιον όφελος αδίστακτον εκμετάλλευσιντου αγνού ιδεαλισμού των νέων (κατάθεσις υπ' αρ. 176 και μαγνητοταινία).
Από του απογεύματος της Τετάρτης 14-11-1973, το καθαρών σπουδαστικών αιτημάτων φοιτητικόν κίνημα, μεταλλάσσεται εις πολιτικόν και εκφράζεται ως αντίθεσις προς την κρατούσαν τότε δικτατορίαν. Τα ριπτόμενα δε αρχικά συνθήματα δηλοποιούν την ενότητα εις αυτήν την αντίθεσιν «ψωμί - παιδεία - ελευθερία - δημοκρατία, Λαϊκή Κυριαρχία, έξω από το NATO, Δημοκρατική παιδεία, κάτω η Χούντα, όχι στον εμπαιγμό ενός τρελού» κ.ά. Η τοιαύτη προς τον πολιτικόν χώρον μετατόπισις του αγώνος σωρευτικά προκαλεί γεγονότα και ραγδαίας συνεπάγεται εξελίξεις.
Η βαρεία πολιτική ατμόσφαιρα της εποχής και η επί έτη συμπιεζομένη πολιτική βούλησις εύρον άνοιγμα εκτονώσεως έντονον εις τα δια των εκδηλώσεων προκαλούμενα ρήγματα εις τον δικτατορικόν μονολιθισμόν, ενώ ο κατά την ιδίαν εσπέραν τεθείς εις λειτουργίαν πρόχειρος ραδιοφωνικός σταθμός του Πολυτεχνείου μεταβάλλει εις κήρυγμα εύγλωττον, ισχυρών συγκινησιακών δονήσεων, γενεσιουργόν, την κραυγήν: «Εδώ Πολυτεχνείον, εδώ Πολυτεχνείον, εδώ ο ραδιοφωνικός Σταθμός των ελευθέρων αγωνιζόμενων Ελλήνων»! Η στιγμή ήτο κρίσιμος διότι η εκδήλωσις ήτο αυτόχρημα επαναστατική - και το έτι σπουδαιότερον - εξεδηλούτο εις χώρον ελευθερίας πνευματικής και κατέκλυζε τας ψυχάς αμετανόητων ιδεολόγων όλων των εποχών, των νέων! Απητείτο γνώσις του αναφυομένου ήδη προβλήματος και εχρειάζετο σύνεσις, αντικειμενικότης, διορατικότης και ψύχραιμος αποφασιστικότης δια την αντιμετώπισιν και επίλυσιν τούτου. Και ως προς μεν την γνώσιν σοβαρώς εδοκιμάσθη, διότι ουδείς των αναλαβόντων την ευθύνην των γεγονότων εκ των τότε κρατούντων εδείχθη ότι κατενόει σοβαρώς τα σπουδαστικά αιτήματα και την ιδιότυπον και ιδιόμορφον ψυχολογίαν των νέων, οι οποίοι εις τας προοδευτικός και ανακαινιστικός τάσεις των εμφανίζονται ανέκαθεν ως αντιφρονούντες, αντικυβερνητικοί και ουχί σπανίως επαναστατικοί. Ως προς δε την σύνεσιν, την ψυχραιμίαν και διορατικότητα τραγική επηκολούθησεν η εκ των εξελίξεων διάψευσις αυτής της ελπίδος.

Γ) ΠΕΜΠΤΗ 15-11-1973

Την Πέμπτην, 15-11-1973, η συγκέντρωσις λαμβάνει αμιγώς πολιτικόν χαρακτήρα. Πλήθη λαού κατέρχονται προς το Πολυτεχνείον, αι εκτός αυτού συγκεντρώσεις ογκούνται και αυξάνονται γεωμετρικώς οι εντός αυτού εισερχόμενοι σπουδασταί, αλλά και εργάται. Μαχητικά, αναρχικά και αριστερά στοιχεία επηρεάζουν προς στιγμήν το δια του Ρ / Σ και των μεγαφώνων ριπτόμενα συνθήματα, ενώ πράκτορες της ΚΥΠ, της ΕΣΑ και άλλων μυστικών υπηρεσιών νοθεύουν την καθαρότητα των φοιτητικών συνθημάτων δια της διαδόσεως αναρχικών και ανατρεπτικών τοιούτων όπως: ΚΚΕ - κάτω το Κράτος, Λαοκρατία, ζήτω η σεξουαλική επανάστασις κ.ά. (κακότεχνος προβοκάτσια κατά Σιφναίον και Δασκαλόπουλον) και προσπαθούν να εξωθήσουν και παρασύρουν τους σπουδαστάς εις παντοίας πράξεις βίας και δολιοφθορών. (Καταθέσεις υπ'αρ. 33, 61, 75, 130, 155, 159, 187, 202 και 213). Και οι σπουδασταί αμύνονται προς πάσαν κατεύθυσιν. Επαναφέρουν τον Ρ / Σ εις την ορθήν αντιδικτατορικήν θέσιν του, απαλείφουν αναρχικά και εξτρεμιστικά συνθήματα, αποκαλύπτουν και εκδιώκουν εκ του Πολυτεχνείου τους πράκτορας, τοποθετούν φρουράς εις άπαντα τα εργαστήρια και χώρους οργάνων προς διαφύλαξίν των έναντι πάσης φθοράς ή ζημίας, οργανώνουν επιμελώς την αυτόθι παραμονήν των δια του ορισμού ειδικών επιτροπών κατά τομείς, επιμελούμενοι και αυτής της καθαριότητος, καταστρέφουν όμως από συμφώνου οι ίδιοι το γραφείον του Κυβερνητικού Επιτρόπου και καλούν τον λαόν εις συμπαράστασιν και εξέγερσιν. (Οράτε καταθέσεις απάντων των καθηγητών του Πολυτεχνείου και του επιμελητού Ιατρίδη). Εκτός του Πολυτεχνείου η κατάστασις εμφανίζεται περισσότερον έκρυθμος, διότι η ευρύτης των χώρων και η εντεύθεν ελευθερία κινήσεων διευκολύνει τας μαζικός συγκεντρώσεις και μαχητικάς εκδηλώσεις εις διάφορα σημεία του κέντρου της πόλεως. Κινήσεις διαδηλωτών, συγκεντρώσεις, μικροσυμπλοκαί με αστυνομικούς, διανομή προκηρύξεων, επικόλλησις ή αναγραφή συνθημάτων εις αυτοκίνητα κ.λπ. μεταφοραί τροφίμων και φαρμάκων εις τους εντός του Πολυτεχνείου, μεμονωμένα περιστατικά προπηλακισμού εις βάρος αστυνομικών και στρατιωτικών και διακοπή της έμπροσθεν του Πολυτεχνείου κυκλοφορίας κατά τας εσπερινός ώρας είναι τα κύρια χαρακτηριστικά της ημέρας ταύτης. Από πλευράς υπευθύνων συνεχίζετο, περιέργως, η απραξία και εφεκτικότης. Πραγματοποιείται συνάντησις του Υπουργού Παιδείας μετά του Πρωθυπουργού και αμφοτέρων, ακολούθως μετά του τότε Προέδρου της Δημοκρατίας, παρισταμένου και του Υπουργού Δημοσίας Τάξεως. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας - καθ α υπό του Παν. Σιφναίου κατατίθεται - εξεδηλώθη αντίθετος προς πάσαν επέμβασιν εις το Πολυτεχνείον, συμφωνών εν τούτω με την απόφασιν της Συγκλήτου. Και εις την γενομένην προς αυτόν παρατήρησιν περί κινδύνου προκλήσεως μεγάλων καταστροφών απήντησεν: «Ας τα σπάσουν. Ας κάψουν και το Πολυτεχνείον. Έχομε λεπτά δια να τα ξαναφτιάξω μεν. Ας κατεβούν και στους δρόμους. Ας σπάσουν τις βιτρίνες». Επεδίωκε προφανώς - επιλέγει ο αυτός πάντοτε τότε Υπουργός Παιδείας - πολιτικά οφέλη. Ποια και πώς όμως; Ιδού το ερώτημα!

Δ) ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ, 16-11-1973

Το δράμα των γεγονότων του Πολυτεχνείου οδηγείται εις την τραγικήν του κορύφωσιν και την αιματηράν του κατάληξιν. Εντός μεν του Πολυτεχνείου η θέσις των ως είρηται, ποικιλώνυμων φατριών και πολιτικών τάσεων σκληρύνεται, ενώ τα δια του Ρ / Σ εκπεμπόμενα συνθήματα συγκινούν, προκαλούν, διεγείρουν και κινητοποιούν μάζας λαού εις ομαδικός συγκεντρώσεις. Κατά τας μεσημβρινός ώρας πραγματοποιούνται αι πρώτοι μεγάλοι πορείαι προς Ομόνοιαν και Πολυτεχνείον δια των μεγάλων αρτηριών: Αιόλου, Σταδίου, Πανεπιστημίου, Πατησίων και Αλεξάνδρας. Την 18.00 ώραν μέγα πλήθος διαδηλωτών πορεύεται προς το Σύνταγμα.
Ανακόπτεται όμως υπό αστυνομικών δυνάμεων η πορεία του και εις την συμβολήν των οδών Σταδίου - Δραγατσανίου και Κοραή επιχειρείται η βιαία διάλυσίς του. Κατά την επανακολουθήσασαν συμπλοκήν ρέει το πρώτον αίμα, διότι υπήρξαν εκατέρωθεν τραυματίαι. Κατά τινας μάλιστα μαρτυρίας, μη πλήρως εξελεγχθείσας, ετραυματίσθησαν θανασίμως νεαρά διαδηλώτρια και διαδηλωτής και επυροβολήθη δις Υπαστυνόμος ανεπιτυχώς (καταθέσεις υπ' αριθ. 215, 216 και 217). Στοιχεία ύποπτα και ανεύθυνα, ομαδικώς ή και ατομικώς ενεργούντα, προβαίνουν εις πράξεις βιαιοπραγίας κατά πολιτών και εις καταστροφάς περιουσιών (θραύσεις βιτρινών και προθηκών καταστημάτων - κατάθεσις 239). Ομάς διαδηλωτών επέτυχε και εισήλθε εις το επί της οδού Αιόλου αρ. 104 Μέγαρον της Νομαρχίας Αττικής και μετά κόπου εξεβλήθη υπό των αστυνομικών. Η κατάοτασις συνεχώς εκτραχύνεται και καθίσταται επικίνδυνος. Την 19.30 ώραν ζητείται υπό της Αστυνομίας η επικουρία της Χωροφυλακής, ήτις και αναλαμβάνει την φρούρησιν διαφόρων δημοσίων καταστημάτων, (έγγραφον της υπ' αρ. Ε 34356 Φ 0025 / 16-11-1973). Περί ώραν 20.30 αρχίζουν αι πρώτοι συγκεντρώσεις και επιθέσεις των διαδηλωτών κατά του επί της συμβολής των οδών Γ Σεπτεμβρίου και Μάρνη κτιρίου του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως, αίτινες και κατά τρεις διαδοχικός φάσεις συνεχίζονται μέχρι της 22.30 ώρας. Επιτυγχάνεται αρχικώς η απόκρουσις και διάλυσίς των διαδηλωτών δι' απλών απωθήσεων και χρήσεως αστυνομικών ράβδων, ως και δακρυγόνων αερίων. Κατά τας τελικάς όμως φάσεις των επιθέσεων τούτων γίνεται χρήσις πυροβόλων όπλων, τη εντολή του Διοικητού του Μικτού Επιτελείου του Υπουργείου Στρατηγού Βαρνάβα. Ως προς τον χαρακτήρα της τοιαύτης χρήσεως των όπλων τα υπό των αρμοδίων υποστηριζόμενα σοβαρώς προς την πραγματικότητα αντιτίθενται. Ομιλούν ούτω περί πυροβολισμών εις τον αέρα προς εκφοβισμόν ενώ οι δύο (2) πρώτοι νεκροί εκ του καταλόγου των γνωστών θυμάτων έπεσαν εις τον γύρωθεν χώρον και ακόμη υπήρξαν πολλοί τραυματίαι. Εν τη ερεύνη ακολούθως της νομιμότητος της ούτω γενομένης χρήσεως των όπλων σοβαρά διαπιστούται αντίθεσις απόψεων των τότε υπευθύνων υπηρεσιακών παραγόντων, των μεν υποστηριζόντων ότι νομίμως εγένετο η χρήσις των όπλων (κατάθεσις υπ' αρ. 151), των δε τουναντίον ότι μεταξύ των νομίμων μέσων δεν ήτο και η χρήσις των όπλων κατά του πλήθους (κατάθεσις υπ' αριθ. 180). Η κατά του πλήθους όμως χρήσις των όπλων διαπιστούται, ως ετονίσθη ήδη, κατά τρόπον αναμφισβήτητον. Πέραν των συγκεκριμένων και επωνύμων θυμάτων, τα επί των κατέναντι τοίχων και των αυτόθι επί των οδών εσταθμευμένων αυτοκινήτων διαπιστωθέντα και εισέτι υπάρχοντα ίχνη εκ προσκρούσεως βλημάτων πυροβόλων όπλων, εις μακρόν μάλιστα από του εδάφους ύψος καταδεικνύουν το έωλον του περί εκφοβιστικών βολών ισχυρισμού. Η ύπαρξις τέλος ελευθέρων σκοπευτών, ελευθέρως εις τον χώρον του Υπουργείου κινουμένων, καθιστά ύποπτον πάσαν αντίθετον θέσιν. Διότι υπήρξεν αληθώς τραγική εν τη ενεργηθείση ερεύνη η ακόλουθος αποκάλυψις: Άτομον εν πολιτική περιβολή, φέρον κόμην μακράν και γενειάδα, εκράτει μακρύκανον πυροβόλον όπλον και ου μόνον ελευθέρως και ανεμποδίστως ως εις οικείον και γνώριμον χώρον, εκινείτο μεταξύ των οργάνων του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως, αλλά και επυροβόλει δια του όπερ έφερε φονικού όπλου εκ διαφόρων σημείων του κτιρίου και από της ταράτσας, αλλά και εκτός αυτού, κατά του πλήθους ή και μεμονωμένων διαδηλωτών προς το Πολυτεχνείον και την οδόν Αβέρωφ. Τα στοιχεία ταυτότητος και η κακούργος συμπεριφορά του αδιαστάκτου τούτου φονέως βεβαιούνται εκ των συλλεγεισών αποδείξεων (οράτε καταθέσεις υπ' αρ. 25, 151, 181 και 251). Από της 20.00 ώρας περίπου ήρχισεν η εντός και εκτός του Πολυτεχνείου ρίψις βομβίδων δακρυγόνων υπό της Αστυνομίας, ενώ η ψυχραιμία και η υπευθυνότης είχον εγκαταλείψει πολλά από τα κατώτερα ιδία, όργανα της. Ου μόνον εκτύπων ανηλεώς και βαναύσως τους διαδηλωτάς, σοβαράς προκαλούντες εις τούτους κακώσεις, αλλά και επυροβόλουν δια των όπλων των (καταθέσεις υπ' αριθ. 209, 227, 228 και 258). Και είναι εύκολον να κρίνη τις και να παρακολούθηση την κατεύθυνσιν των υπό την δόνησιν παρομοίων ψυχικών εκρήξεων εξαπολυομένων βολίδων! Εις έτερα σημεία των οδών Πατησίων και Αλεξάνδρας πυραί ηνάπτοντο, οχήματα μετεκινούντο και ανετρέποντο, οδοφράγματα ανεγείροντο, φθοραί και καταστροφαί περιουσιών προεκαλούντο. Και μέσα εις τον ορυμαγδόν αυτόν της καταστροφής και του ελλοχεύοντας θανάτου έπιπτον οι πρώτοι νεκροί και τραυματίαι. Είναι έργον δικαιοσύνης δε εξ υπαρχής να τονισθή ότι η τραγωδία δεν υπήρξεν μονόπλευρος και δεν εβάρυνεν μόνον το άοπλον πλήθος και τους νέους διαδηλωτάς, διότι υπήρξαν και περιπτώσεις τραυματισμού αστυνομικών. Κατά δεκάδας οι τραυματίαι διακομίζονται εις τον πρόχειρον υγειονομικόν σταθμόν του Πολυτεχνείου και εκείθεν προς τον ΣΑΒ και το Ρυθμιστικόν Κέντρον Αθηνών. Πολλοί δε εξ αυτών εισήρχοντο εις τας γύρωθεν κατοικίας όπου ευγενείς συνάνθρωποι τους περιέθαλπον και προσέφεραν τας υπηρεσίας των. Είχεν αρχίσει ήδη η κίνησις των ασθενοφόρων. Δεν υπήρξεν όμως η αναμενόμενη, ούτε ανάλογος προς το μέγεθος της καταστροφής. Δισταγμός, επιφυλακτικότης, φόβος; Ίσως, διότι και ασθενοφόρα εβλήθησαν και παρημποδίσθησαν υπό ομάδων πολιτών και της Αστυνομίας να εκτελέσουν το έργον των (καταθέσεις υπ' αριθ. 68 και 227). Άγνωστον τι ακριβώς επηρέασε την βούλησιντων υγειονομικώς υπευθύνων. Υπήρξαν όμως και ενθαρρυντικοί εξαιρέσεις διακεκριμένων πράξεων φιλαλληλίας και αλτρουισμού. Ιατροί των γύρω περιοχών προσέτρεξαν εις το Πολυτεχνείον, υπείκοντες εις την φωνήν του ανθρωπιστικού και ιατρικού των καθήκοντος, άγνωστοι και ανώνυμοι ιδιώται κινητοποιούνται, αδελφοί νοσοκόμοι προσφέρονται και ιατροί εκ του Ρυθμιστικού Κέντρου κατέρχονται εις το Πολυτεχνείον δια να προσφέρουν τας υπηρεσίας των και παραλάβουν τραυματίας. Ότε όμως ήρχισεν η διακομιδή των πρώτων τραυματιών, εις το Ρυθμιστικόν Κέντρο Αθηνών η ανθρωπινή βαρβαρότης έδειξε το αληθές προσωπείον της, ημαύρωσε και διέσυρε πάσαν έννοιαν φιλαλληλίας και ανθρωπισμού. Οι τραυματίαι δεν απετέλουν εκεί αντικείμενον περιθάλψεως και μερίμνης, αλλά στόχον καννιβαλικών εκδηλώσεων εκ μέρους ευάριθμων, εκ των αυτόθι υπηρεσιακώς ευρισκομένων, αστυνομικών υπαλλήλων, υπό τας ευλογίας και παροτρύνσεις του τότε διοικητικού Διευθυντού του Νοσοκομείου, όστις κραδαίνων παρανόμως περίστροφον, υβρίζων και απειλών και βλάσφημων, περιεφέρετο εις τους χώρους του Νοσοκομείου ενσπείρων τον τρόμον (οράτε και κατάθεσιν του ιδίου). Υβρίζοντα αναιδώς και εκακοποιούντο βαναύσως ου μόνον οι τραυματίαι αλλά και οι συνοδοί των. Και υπήρξαν πολλοί περιπτώσεις βαρύτατων τραυματισμών, υπό των «γενναίων» αυτών αστυνομικών προκληθέντων. Το ανήκουστον όμως και φοβερόν είναι ότι εδολοφονήθη άνθρωπος εν ψυχρώ εκ της κακουργίας των ταύτης: «Γύρω στα μεσάνυχτα της Παρασκευής - κατατίθεται υπό υπαλλήλου του Ρυθμιστικού (κατάθεσις υπ' αρ. 78) - ένας νέος άνθρωπος, ήλθε στο Ρυθμιστικό, ζητώντας πληροφορίες για τους δικούς του. Πέσανε επάνω του τρεις αστυφύλακες που ήσαν στο Ρυθμιστικό και τον κομμάτιασαν κυριολεκτικώς στο ξύλο με αποτέλεσμα να πεθάνη. Τον μετέφεραν εν συνεχεία, στον νεκροθάλαμο». Του τραγικού περιστατικού υπήρξαν και άλλοι αυτόπται, οι οποίοι καταθέτουν ομοίως και αποκαλύπτουν μερικούς εκ των δολοφόνων (καταθέσεις υπ' αριθ. 69, 70, 77, 79, 86 και 94). Ιατρός χειρουργός Ρυθμιστικού καταθέτει ότι υπέκυψεν εις τας χείρας του τραυματίας δια πυροβόλου όπλου, συνεπεία βαρείας κρανιοεγκεφαλικής κακώσεως εκ ξυλοδαρμού (κατάθεσις υπ' αριθ. 86) και υπάλληλος του ιδίου Νοσοκομείου τονίζει ότι: «το θέαμα ήτο φοβερό και μας έκανε να ντρεπόμαστε για την κατάντια μας» (κατάθεσις υπ' αριθ. 79). Εν όψει της θλιβερός ταύτης πραγματικότητας οι μεν ιατροί εφυγάδευσαν τους τραυματίας ή κατεσκεύασαν ψευδώς τα στοιχεία της ταυτότητος των, ίνα αποφύγουν ούτοι τας εν συνεχεία βεβαίας κακοποιήσεις των, οι δε τραυματίαι απέφευγαν να μεταβούν εις Νοσοκομεία ή Κλινικός. Και ούτω την ενροπήν, περί ης η ανωτέρω κατάθεσις, διεδέχθη ο φόβος των ασθενών και η εκ των Ναών της Υγείας απομάκρυνσίς των! Δείγμα και τούτο της πολιτιστικής εξελίξεως μιας εποχής. Ποία όμως ήτο η εξέλιξις των γεγονότων κατά την ημέραν ταύτην υπό άποψιν υπευθύνου αντιμετωπίσεως των. Περί ώραν 11.00 πραγματοποιείται σύσκεψις εις το γραφείον του Πρωθυπουργού, παρισταμένων των Αντιπροέδρων της Δημοκρατίας και Κυβερνήσεως, των Υπουργών Παιδείας και Δημοσίας Τάξεως, του Υφυπουργού παρά τω Πρωθυπουργώ και του Αρχηγού της Αστυνομίας. Μετά ΊΟλεπτον προσέρχεται εις την σύσκεψιν και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Και κατά την σύσκεψιν ταύτην αποφασίζεται καθ' α υπευθύνως υπό τότε Κυβερνητικών παραγόντων υποστηρίζεται και κατατίθεται, ότι επ' ουδενί λόγω θα εχρησιμοποιούντο όπλα, αν προεβάλλετο αντίδρασις και μόνον εν εσχάτη ανάγκη θα επετρέπετο η χρήσις δακρυγόνων, απαγορευομένης όμως της ρίψεως τούτων εντός του Πολυτεχνείου. Η δια των γεγονότων όμως αναφανείσα ακολούθως πραγματικότης παρουσιάζεται άντικρυς αντίθετος των εκτεθέντων θεωρητικών εξορκισμών, διότι ισχυροί στρατιωτικοί δυνάμεις εκλήθησαν, χρήσις όπλων εγένετο και αληθής βομβαρδισμός δια δακρυγόνων των εντός του Πολυτεχνείου έλαβε χωράν. Και εις το ανάκυπταν εύλογον, εκ των ανωτέρω ερώτημα δίδεται η ακόλουθος - υπό του τότε αρχηγού της Αστυνομίας - απάντησις: «Αι υπάρχουσαι αστυνομικοί δυνάμεις, παρά την ενίσχυσιν της Χωροφυλακής, δεν ηδύνατο να ανταποκριθούν δια την αποκατάστασιν της τάξεως. Ενημερώθη σχετικώς το γραφείον Προέδρου Δημοκρατίας (ταξίαρχος Παρασκευάς Ιωαννίδης), όστις μετ' ολίγον και περί ώραν 23.15 μοι ανεκοίνωσε τηλεφωνικώς ότι απεφασίσθη υπό του Προέδρου της Δημοκρατίας η ενίσχυσις των αστυνομικών δυνάμεων υπό των Ενόπλων Δυνάμεων, ήτοι δια τριών ή τεσσάρων αρμάτων μάχης, άτινα δια της εντυπωσιακής εμφανίσεως των και μόνον εις τον χώρον του Πολυτεχνείου, θα εξηνάγκαζον ψυχολογικώς τους εντός ευρισκομένους να εγκαταλείψουν τας αίθουσας και το προαύλιον του ΕΜΠ» (οράτε κατάθεσιν ανωτέρω). Και ούτω η εις αδυναμίαν ευρισκομένη Αστυνομία δεν συνειδητοποιεί η ιδία την ανάγκην της ενισχύσεως της, αλλά της εμπνέεται άνωθεν και διατάσσεται να διαβίβαση το έγγραφον ίνα πληρωθή ο τύπος του νόμου, διότι - ως επιλέγει εις την κατάθεσίν του ο τότε Διευθυντής της Αστυνομίας - «είχεν αποφασισθή προ πολλού η επέμβασις του Στρατού και τα άρματα, ότε εγώ υπέγραφαν ήσαν έτοιμα, ή και εκινούντο» (οράτε κατάθεσιν) και προς την άποψιν ταύτην πλήρως στοιχείται και η υπό του τότε Αρχηγού Ενόπλων Δυνάμεων λαμβανομένη θέσις έναντι των γεγονότων (οράτε κατάθεσιν).
Εύγλωττοι και αληθώς αποκαλυπτικοί δια την έρευναν οι προεκτεθείσαι λογικοί και πραγματικοί αντιθέσεις! Υποβάλλει πράγματι, κατά διαταγήν του Αρχηγού, ο Διευθυντής της Αστυνομίας την 23.30 ώραν το υπ' αριθμόν Β 34258 Φ 0025 /16-11-1973 έγγραφον του προς την ΑΣΔΕΝ προς παροχήν αναλόγου ενισχύσεως, συμφώνως τω υπ' αριθ. 341 κανονισμώ «περί της εν πόλεσι και φρουρίοις υπηρεσίας των στρατευμάτων (Β.Δ. από 4-9-1949)». Και η προς ψυχολογικόν εκφοβισμόν αποβλέπουσα ανάλογος αύτη ενίσχυσις το μεν διέτρεξαν όλα τα από του Προέδρου της Δημοκρατίας μέχρι του ΣΔΑ ιεραρχικώς ανώτερα στρατιωτικά κλιμάκια, το δε περιελάμβανε τας ακολούθους στρατιωτικός δυνάμεις: α) Μίαν διλοχίαν του 28ου συντάγματος, εδρεύοντος εν Χαϊδαρίω με 10-12 τεθωρακισμένα οχήματα μεταφοράς προσωπικού του ΚΕΒΟΠ. Η κίνησις των μονάδων τούτων προς τα στρατόπεδα: Αυξεντίου, Σταθμού Λαρίσης και 951 Λόχου ΕΣΑ διετάχθη την 21.30 - 22.00 ώραν. (Ο τοιούτος χρόνος κινήσεως επιβεβαιοί το ανωτέρω κατατεθέν υπό του τότε Αστυνομικού Διευθυντού Αθηνών), β) Δυνάμεις καταδρομών και δη την Διοίκησιν του συντάγματος Αλεξιπτωτιστών, 1ην και 2αν μοίραν Αλεξιπτωτιστών, τμήμα της Σχολής Αλεξιπτωτιστών μετά τεθωρακισμένων ομοίως οχημάτων μεταφοράς προσωπικού. Η κίνησις των τμημάτων τούτων διετάχθη περί την 23.00 ώραν και γ) Ουλαμούς αρμάτων μάχης του ΚΕΤΟ, ανήκοντος πιθανώς εις την 30ήν ΕΜΑ. Ο συντονισμός κινήσεως των δυνάμεων τούτων ανήκεν εις τον Διοικητήν της ΑΣΔΕΝ, όστις και ώρισεν Συνταγματάρχην ως επικεφαλής δια την επί τόπου εφαρμογήν των διαταγών του. Αποστολή του, ως αύτη προσδιορίζεται υπό του τότε Αρχηγού Ενόπλων Δυνάμεων, ήτο η εν συνεργασία μετά του Διευθυντού της Αστυνομίας αποκατάστασις της τάξεως και η εκκένωσις του Πολυτεχνείου. Ο τρόπος εκτελέσεως της αποστολής ταύτης εναπέκειτο εις την διακριτικήν του ευχέρειαν κατ' ορθήν εκτίμησιν της ην αντιμετώπιζε καταστάσεως, εντός των πλαισίων πάντοτε του κυρίως επιδιωκομένου ψυχολογικού επηρεασμού και της μη χρήσεως όπλων. Εβεβαιώθησαν πλήρως υπό της ενεργηθείσης ερεύνης τα στοιχεία ταυτότητος απάντων των επικεφαλής των ανωτέρω στρατιωτικών τμημάτων Αξιωματικών, ως και του υπό του Διοικητού της ΑΣΔΕΝ ορισθέντος Συνταγματάρχου ως συνδέσμου, μεταξύ αυτού και της Αστυνομικής Διευθύνσεως Αθηνών (περί των στοιχείων τούτων και πάντων των εκτεθέντων οράτε καταθέσεις υπ' αριθ. 105, 110, 133 και 164 ως και 72, 76, 116 και 159).

Ε) ΣΑΒΒΑΤΟΝ, 17-11-1973

Οδηγούμεθα ήδη ραγδαίως εις την λύσιν του δράματος. Περί το μεσονύκτιον της Παρασκευής, 16-11-73, αι μεν αστυνομικοί δυνάμεις έχουν αποκλείσει το οικοδομικόν τετράγωνον του Πολυτεχνείου δια της τοποθετήσεως ανδρών εις επίκαιρα σημεία προσβάσεων υπό τους Αστυνομικούς Διευθυντάς, ο δε στρατός ευρίσκεται ήδη εν κινήσει εγγύς του Πολυτεχνείου. Το τριήμερον των συνεχών συγκρούσεων και ο κάματος έχουν υπερφορτίσει μέχρις εκρηκτικότητας την ψυχολογίαν των συμμετεχόντων εις την επιχείρησιν αστυνομικών υπαλλήλων. Περί την 01.30 ώραν του Σαββάτου, 17-11-73, τα εκ της Λεωφόρου Αλεξάνδρας κατερχόμενα άρματα εστάθμευσαν εις την πλατείαν Αιγύπτου, ενώ όγκος διαδηλωτών ευρίσκετο εις το ύψος των προ του ΟΤΕ κτισμάτων και καθ' όλον το πλάτος της Λεωφόρου Πατησίων. Νεαρός Αξιωματικός αγνώστου ταυτότητος, κατελθών ενός των αρμάτων μετά του οπλοπολυβόλου του, τοποθετείται εις το μέσον της Πατησίων και υβρίζων πυροβολεί προς την κατεύθυνσιν των διαδηλωτών (οράτε κατάθεσιν υπ' αριθ. 49). Και καθ' όλην όμως την εντός της πόλεως διαδρομήν των αρμάτων ρίπτονται πυροβολισμοί εξ αυτών. «Διεπίστωσα μετ' εκπλήξεως - καταθέτει ο τότε Διευθυντής της Αστυνομίας - ότι τα άρματα ήσαν ουχί 2 ή 3 αλλά ευάριθμα. Μερικά τούτων εκινήθησαν επί των πέριξ του Πολυτεχνείου οδών, έρριπτον δε ριπάς πολυβόλων. Τελικώς παρετάχθησαν προ του Πολυτεχνείου με ανημμένους τους προβολείς και τα πολυβόλα εστραμμένα προς το Πολυτεχνείον. Ερρίπτοντο παρ' αυτών εκφοβιστικαί βολαί. Επλησίασα Αξιωματικόν και του είπον ότι ο πυροβολισμός είναι επικίνδυνος δια τους εις τας παρυφάς του Λυκαβηττού και του λόφου Στρέφη κατοικούντας. Μου απήντησε: «Μην ανησυχείς είναι άσφαιρα».
Ο ίδιος όμως ακολούθως επείσθη εκ της αποκοπής ηλεκτροφόρων συρμάτων των τρόλεϊ, ότι ήσαν ένσφαιρα! (Οράτε κατάθεσίν του υπ' αριθ. 84). Την 01.45 ώραν τα άρματα ενούνται εις τον προ του Πολυτεχνείου χωράν και αι μονάδες καταδρομών τοποθετούνται καταλλήλως. Οι ισχυροί προβολείς των αρμάτων καταυγάζουν ολόκληρον την περιοχήν του Πολυτεχνείου και οι εντός αυτού εγκλεισμένοι αναρτώνται επί των κιγκλιδωμάτων και χειροκροτούν τους στρατιώτας ρίπτοντες διάφορα συνθήματα, όπως «αδέλφια μας φαντάροι, είμαστε άοπλοι, μη μας χτυπάτε, κ.ά.». Και άρχονται οι αγωνιώδεις διαπραγματεύσεις. Εκπρόσωποι των σπουδαστών, μέλη της Συντονιστικής Επιτροπής αυτών, προσέρχονται περί ώραν 02.30 εις την κεντρικήν πύλην του Πολυτεχνείου. Δηλούν ότι αποδέχονται την άμεσον και ειρηνικήν εκκένωσιν, υπό την εγγύησιν όμως και παρουσία εκπροσώπων της Εκκλησίας, της Δικαιοσύνης, των καθηγητών των, του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού και του τύπου. Προσπαθούν να αποφύγουν την μετά βεβαιότητας αναμενομένην κακοποίησιν και επιζητούν να σωθούν. Οι όροι των όμως απορρίπτονται και ακολουθεί ημίωρον περίπου εκνευρισμού, απειλών, αγωνίας, φόβου και απογοητεύσεων. Κατά τον ίδιον χρόνον εις τον προ του Πολυτεχνείου χώρον, έμπροσθεν του ξενοδοχείου ΑΚΡΟΠΟΛ, ευρίσκονται ο Υποστράτηγος Διοικητής της ΣΔΑ, ο Γενικός Γραμματεύς του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως και ο Αστυνομικός Διευθυντής Αθηνών. Ουδείς όμως εκπρόσωπος της πνευματικής ηγεσίας του τόπου είναι παρών. Και οι εγκλεισμένοι, ατακτήσαντες έστω, νέοι αισθάνονται ανασφαλείς, διότι πάντας τους εκτεθέντος θεωρούν διώκτας και αντιπάλους των. Ήτο ανάγκη επομένως οίκοθεν να ληφθή παν μέτρον διασφαλίσεως της ειρηνικής και αναίμακτου εξόδου. Πέραν όμως και ανεξαρτήτως οιασδήποτε πολιτικής, ηθικής και κοινωνικής δεοντολογίας ως εκ της φύσεως των εκδηλώσεων και της συμμετοχής νέων εις ταύτας, επεβάλλετο να τηρηθούν απαρεγκλίτως τα νόμιμα. Και ήσαν ταύτα τα υπό του Ν.Δ. 794 /1971 και του Β.Δ. 269 /1972 προσδιοριζόμενα: διάλυσις της παρανόμου ή εξελθούσης του σκοπού της δημοσίας συναθροίσεως υπό της Αστυνομίας δια της χρήσεως όλων των - κατ' εκτίμησιν της καταστάσεως - προσφορών προς τον σκοπόν τούτον μέσων, παρουσία όμως και μετά γνώμην των εκπροσώπων της Διοικητικής και Δικαστικής Αρχής ήτοι του Νομάρχου και Εισαγγελέως Πρωτοδικών. Και τα νόμιμα ταύτα δεν ετηρήθησαν. Δι' ο και επί του σημείου τούτου εζητήθησαν σαφείς διευκρινίσεις από τον έχοντα την κατά νόμον ευθύνην της αντιμετωπίσεως των γεγονότων τότε, Αστυνομικόν Διευθυντήν Αθηνών, όστις και κατέθεσεν τα ακόλουθα:

 «Επικείμενης της ενεργείας μας προς εκκένωσιν του Πολυτεχνείου, ητησάμην δια του ασύρματου την αποστολήν επιτόπου του Εισαγγελέως και του Νομάρχου. Έλαβα μετ' ολίγον την απάντησιντου Κου Αρχηγού, ότι ούτοι δεν ανευρίσκονται και ότι οφείλω να ενεργήσω άνευ της παρουσίας αυτών. Τούτο ανέφερα και εις τον παριστάμενον Γενικόν Γραμματέα του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως κ. Χαράλαμπον Παπαδόπουλον, ο οποίος προφορικώς μου έδωσε την εντολήν να ενεργήσω άνευ της παρουσίας των ειρημένων».

Πλήρως όμως εβεβαιώθη ότι ο Εισαγγελεύς από ενωρίς ευρίσκετο εις τους τόπους των επεισοδίων και εις την Αστυνομικήν Διεύθυνσιν και ειδικώς ερωτηθείς υπήρξεν ανενδοιάστως και απεριφράοτως αντίθετος προς πάσαν σκέψιν παραβιάσεως του Πανεπιστημιακού ασύλου (οράτε συμπληρωματικήν κατάθεσιν Δασκαλοπούλου). Αι εντεύθεν προκύπτουσαι διαπιστώσεις και η κατά την αντιμετώπισιν των διαδηλωτών εν τω Υπουργείω Δημοσίας Τάξεως εφαρμοσθείσα τακτική, ως ανωτέρω αύτη λεπτομερώς εξετέθη, καταδεικνύουν σαφώς τας πολλαπλός παραβιάσεις του Νόμου και το κατά την αντιμετώπισιν των γεγονότων κράτησαν πνεύμα αυτοσχεδιασμού και αυθαιρεσίας. Διότι ο νόμος είναι σαφής και η απαιτουμένη υπ' αυτού παρουσία του Νομάρχου και του Εισαγγελέως δεν είναι στοιχείον διακοσμητικόν, αλλ' ενέχει σημασίαν ουσιαστικήν, εφ' όσον «μετά γνώμην αυτών» διατάσσεται η διάλυσις της συναθροίσεως. Και δεν δύναται να υποστηριχθή ότι συνέτρεχαν προϋποθέσεις της παρ. γ του αρθρ. μόνου Β.Δ. 269 / 72, ήτοι ότι επρόκειτο περί περιστάσεως κατεπειγούσης και παρίστατο άμεσος κίνδυνος διασαλεύσεως της τάξεως, καθ' ας επιτρέπεται η εν απουσία των ανωτέρω εκπροσώπων της Διοικήσεως και της Δικαιοσύνης ενέργεια. Διότι το τριήμερον των γεγονότων αφαιρεί εξ αυτών πάσαν έννοιαν κατεπείγοντος, τουθ' όπερ και κατενοήθη υπό των υπευθύνων, δι' ο και εκλήθη αρχικώς ο Εισαγγελεύς και ήτο δεδομένη, γνωστή σε τοις πάσιν, η κατά την διαδρομήν ταύτην παρουσία Εισαγγελέως. Αποδεικνύεται τούτο εκ των εκτεθέντων και πιστοποιείται εκ των ανταλλαγέντων σημάτων μετά του κέντρου αμέσου δράσεως της Αστυνομικής Διευθύνσεως Αθηνών, καθ' α περί ώραν 02.30 της 17-11-1973 ευρίσκετο εις τι σημείον του γύρωθεν χώρου Αντεισαγγελεύς Πρωτοδικών ως εκπρόσωπος του Εισαγγελέως. Εις τα εκτεθέντα προσθετέον εισέτι ότι η δοθείσα εντολή προς τον Διευθυντήν της Αστυνομίας παρά του Αρχηγού της Αστυνομίας Πόλεων και του Γενικού Γραμματέως του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως είναι παρ' νόμος και εντεύθεν δεν καλύπτει αυτόν, διότι κατά την ρητήν επιταγήν της παρ. δ' της ως είρηται διατάξεως η μετά χρήσεως των όπλων, έστω και προς εκφοβισμόν, διάλυσις συναθροίσεων επικινδύνων δια την ζωήν και σωματικήν ακεραιότητα των συμμετεχόντων εις ταύτας, επιχειρείται πάντοτε και μόνον παρουσία και μετά γνώμην του Νομάρχου και του Εισαγγελέως, μη παρεχομένης εντεύθατης ευχέρειας ως κατά την παρ. γ' της άνευ αυτών ενεργείας! Ταύτα, όμως, πάντα προϋπέθετον ειλικρίνειαν προθέσεων, μετά συνέσεως, ψυχραιμίας και υπευθυνότητας εκδηλουμένων. Και δυστυχώς δεν συνέτρεξαν αι στοιχειώδεις αύται προϋποθέσεις αλλά το όλον πρόβλημα αντιμετωπίσθη υπό μορφήν στρατιωτικής επιχειρήσεως, αι κρισιμώτεραι φάσεις της οποίας εκτυλίσσονται εν απουσία, ως μη έδει, των εκπροσώπων της Διοικήσεως και της Δικαιοσύνης και βεβαίως ου μόνον άνευ γνώμης αυτών, αλλά και παρά την ρητώς εκφραθείσαν αντίθετον γνώμη του Εισαγγελέως δια τον σεβασμόντου πανεπιστημιακού ασύλου. Ο επικεφαλής των στρατιωτικών τμημάτων Αξιωματικός, αντί να προσφέρη την βοήθειάν του εις τον έχοντα την ευθύνην της όλης ενεργείας Διευθυντήν της Αστυνομίας Αθηνών, τον καταργεί και ενεργεί αυτοβούλως. Έκτοτε η Αστυνομία δεν έχει την πρωτοβουλίαν των κινήσεων, αλλ' ακολουθεί και αι προβλέπουσαι και ρυθμίζουσαι το πρόβλημα της συνεργασίας στρατιωτικών και αστυνομικών δυνάμεων διατάξεις της κειμένης νομοθεσίας αγνοούνται και παραβιάζονται. Διότι κατά τας παρ. 121 και 128 του Κανονισμού της εν πόλεσιν Υπηρεσίας των Στρατευμάτων, τα μεν στρατεύματα τίθενται υπό τας διαταγάς ή εις την διάθεσιν του προϊσταμένου της Δημοσίας Ασφαλείας ή του Διοικητού Χωροφυλακής, έχοντος πλήρη την ευθύνην απέναντι της Διοικητικής Αρχής δια την λήψιν πάντων των ενδεικνυομένων μέτρων προς τήρησιν της τάξεως και πρόληψιν των ταραχών, η εκτίμησις δε της ανάγκης προσφυγής εις την χρήσιν των όπλων παρά των προς τήρησιν της δημοσίας τάξεως προσεπικαλουμένων στρατευμάτων και η πρωτοβουλία της τοιαύτης ενόπλου επεμβάσεως, ανήκει εις την Διοικητικήν Αρχήν, αντιπρόσωπος της οποίας μεταβαίνει εις τον τόπον της συγκεντρώσεως. Και αποτέλεσμα της αυθαιρεσίας ταύτης υπήρξεν η αναστάτωσις, η σύγχυσις, η ανωμαλία και η εμφανής παρανομία, ως το σοβαρώς υπό της ερεύνης πιθανολογηθέν ότι Συνταγματάρχης του Στρατού εξετέλεσε εν ψυχρώ νέον ηλικίας 17 ετών έμπροσθεν του Πολυτεχνείου (οράτε καταθέσεις υπ' αριθ. 99 και 242 ένθα και τα στοιχεία ταυτότητος του Συνταγματάρχου αυτού).

Την 02.43 ώραν τάσσεται μικρά, ίσως 15λεπτος, προθεσμία εις τους σπουδαστάς δια να εξέλθουν. Μερικοί εκ των εγκλείστων ήρχισαν να απασφαλίζουν την είσοδον και τελικώς το επέτυχαν. Εδυσχεραίνετο όμως η έξοδος διότι όπισθεν της πύλης είχεν τοποθετηθή και ευρίσκετο αυτοκίνητον Μερσεντές. Και ενώ η μεν πρόθεσις των εγκλείστων προς έξοδον είχε καταστή εμφανής, προσπάθεια δε κατεβάλλετο δια την απομάκρυνσιν του φράσσοντας την πύλην αυτοκινήτου, ανυπόμονος Ίλαρχος, αυτόθι ιστάμενος, απώλεσε την ψυχραιμίαν του και εν οργή ανεφώνησεν: «Τσογλάνια ρεζιλεύετε το στράτευμα...» και αμέσως έδωσε την διαταγήν της εισόδου (οράτε κατάθεσιν του τότε Διευθυντού της Αστυνομίας - υπ' αριθ. 84). Το άρμα εκινήθη μετά δυνάμεως, συνεκλόνισε την πύλην, κατέστρεψε τους μαρμάρινους κίονας της εισόδου, συνέτριψε και κατέρριψε την εξώθυραν και ακολούθως κυριολεκτικώς ισοπέδωσεν το προεκτεθέν αυτοκίνητον, εισελθόν εις βάθος 10 περίπου μέτρων εντός του προαυλίου του Πολυτεχνείου. Δημοσιογράφος, επί ενός των κιόνων ευρισκόμενος, κατεκρημνίσθη μετ' αυτού εις το έδαφος, τραυματισθείς ελαφρώς (κατάθεσις υπ' αριθ. 172), νεαρός σπουδαστής επί των κιγλιδωμάτων της πύλης ιστάμενος εκτινάσσεται, άγνωστον που ενώ σιδηρούν αντικείμενον συνθλίβει τους πόδας νεαράς σπουδάστριας (κατάθεσις υπ' αριθ. 83). Και εις το αγωνιώδες ερώτημα περί του εάν συνεθλίβησαν ή ετραυματίσθησαν άνθρωποι εκ της εισόδου του άρματος διάφορα και αντίθετα προέκυψαν εκ της ερεύνης στοιχεία. Οι παριστάμενοι τότε επικεφαλής των δυνάμεων, στρατιωτικών και αστυνομικών, αρνητικήν, μετά κατηγορηματικότητος μάλιστα, δίδουν εις το ερώτημα τούτο απάντησιν (οράτε καταθέσεις), έτερος όμως αυτόπτης, δημοσιογράφος αυτός, καταθέτει τα εξής:
«Προσποιούμενος τον αδιάφορον ρώτησα έναν αστυνομικόν: Τι έγινε; Πατήσαμε πολλούς; Μου απήντησε: Δεν βαριέσει μόνον δύο - τρεις αλήτες». Και εις έτερον σημείον της καταθέσεως του προσθέτει: «Καθώς προχωρούσα σαστισμένος, λίγο έλειψε να σκοντάψω πάνω σε ένα σώμα που ήταν πεσμένο δίπλα από την Μερσεντές. Δύο μέτρα πιο πέρα ήταν πεσμένος άλλος ένας φοιτητής» (Κατάθεσις υπ' αριθ. 218 και 81 και 82).

Αι τελευταίοι αύται καταθέσεις έχουν βεβαίως υπέρ αυτών την λογικότητα των πραγμάτων, όταν ληφθή υπ' όψιν, ότι το άρμα εκινήθη αιφνιδίως και μετά δυνάμεως, καθ' ον χρόνον συνεχίζοντα αι διαπραγματεύσεις και πλήθος σπουδαστών ευρίσκοντο επί των κιγκλιδωμάτων ή όπισθεν αυτών και εν επαφή σχεδόν προς την πύλην. Παραμένει, όμως, μόνον λίαν πιθανή και ανεπιβεβαίωτος. Ομάς Αξιωματικών και άνδρες της δυνάμεως καταδρομών, ακολουθούντες το άρμα εισέρχονται εις το Πολυτεχνείον πυροβολούντες. Έντρομοι και εμβρόντητοι οι οπουδασταί κυριεύονται από την ενώπιον του εσχάτου κινδύνου φοβεράν αγωνίαν. Και άρχεται ακολούθως η έξοδος. Οι εγγύς της κατακρημνησθείσης πύλης ευρισκόμενοι εξέρχονται πρώτοι. Οι περισσότεροι, όμως, πηδούν εκ των παραθύρων και των κιγκλιδωμάτων. Υπό την πίεσιν πλήθους ανθρώπων καταρρίπτεται τμήμα των προς την οδόν Στουρνάρα κιγκλιδωμάτων. Και δια του δημιουργηθέντος ανοίγματος εξέρχονται οι σπουδασταί κατά μάζας. Κατευθύνονται προς όλα τα σημεία, απομακρυνόμενοι. Νέον, όμως, δι' αυτούς αρχίζει μαρτύριον. Ύβρεις κατ' αυτών εκτοξεύονται και καταδιωκόμενοι βαναύσως κακοποιούνται. Πολλοί εκ των κατωτέρων Αστυνομικών Υπαλλήλων, ως ετονίσθη ήδη, είχον απολέσει την ψυχραιμίαν των. Εις μάτην οι Αρχηγός και Διευθυντής της Αστυνομίας διατάσσουν να μη προβαίνουν εις βιαίας εκδηλώσεις κατά των εξερχόμενων. Πολλοί Αξιωματικοί και στρατιώται παρεμβαίνουν προς προστασίαν των φοιτητών. Και υπήρξε πηγαία και βαθεία η ευγνωμοσύνη πολλών εξ αυτών προς τους αγνώστους σωτήρας των, ως εις τας καταθέσεις των τους αποκαλούν με συγκίνησιν. Έμπροσθεν με την πύλη του Πολυτεχνείου δημιουργείται διάδρομος υπό των στρατιωτών μέσω του οποίου διέρχονται οι εξερχόμενοι, κατευθυνόμενοι προς την οδόν Τοσίτσα, εντός δε του Πολυτεχνείου βοηθούν, προστατεύουν και εις τους ώμους των πολλούς αδυνάτους κρατούν δια να δυνηθούν να υπερπηδήσουν το υψηλόν κιγκλίδωμα. Και επεισόδια μεταξύ στρατιωτικών και αστυνομικών λαμβάνουν χωράν εν τη προσπάθεια των πρώτων να προστατεύσουν τους φοιτητάς από το διωκτικόν μένος των άλλων. Απομακρυνόμενοι, όμως, του Πολυτεχνείου αγωνιώδεις τους αναμένουν εκπλήξεις. Από παντού τους καταδιώκουν και τους κτυπούν. Εις την γωνίαν των οδών Τοσίτσα και Μπουμπουλίνας άνδρες της ΚΥΠ εν πολιτική περιβολή τους κτυπούν ανηλεώς και πυροβολούν κατ' αυτών (καταθέσεις υπ' αριθ. 84α και 225), ενώ εις την ταράτσαν ενός των αυτόθι κτιρίων έχουν εγκαταστήσει πολυβόλον (κατάθεσις υπ' αριθ. 199). Εις την συμβολήν των οδών Πατησίων και Στουρνάρα άνδρες εν πολιτική περιβολή, κραδαίνοντες ρόπαλα, εξήλθον από ομάδα αυτόθι ευρισκομένων αστυνομικών και εκακοποίησαν σεβάσμιον καθηγητήν Πανεπιστημίου, την σύζυγόν του και νεαρόν σπουδαστήν διότι εξήρχοντο του Πολυτεχνείου, ένθα ο Καθηγητής - ιατρός και η σύζυγος του είχον μεταβή προς εκπλήρωσιν του ανθρωπιστικού και ιατρικού των καθήκοντος. Και οι ροπαλοφόροι ούτοι ήσαν άνδρες της ΕΣΑ εν πολιτική περιβολή (οράτε καταθέσεις υπ' αριθ. 30, αλλά και του τότε Διευθυντού της Αστυνομίας περί του ρόλου των ανδρών της ΕΣΑ γενικώτερον κατά τα επεισόδια της επταετίας και ειδικώτερον εις το Πολυτεχνείον). Εις τας ταράτσας των γύρω κτιρίων επισημαίνονται ελεύθεροι σκοπευταί υπό του ιδίου Διευθυντού της Αστυνομίας να επιτελούν το φονικόν έργον των (στοιχείον προκύπτον έκτων μαγνητοταινιών και κατάθ. υπ' αριθμ. 31), ενώ ομάδες ανεύθυνων και ανωνύμων «τραμπούκων» και επικινδύνων τρωκτικών της γαλήνης του τόπου εκδηλώνουν το εγκληματικόν μένος των κατά των ατυχών σπουδαστών που κατά μάζας εξέρχονται του Πολυτεχνείου. Και εις το πανδαιμόνιον τούτο της εξόδου των φωνών, των κραυγών, των οιμωγών, των καταδιώξεων και των πυροβολισμών έπεσαν οι περισσότεροι εκ του πλήθους των τραυματιών των αιματηρών αυτών γεγονότων. Ειδικώς δέον ενταύθα να σημειωθή ότι πολλά εκ των ριφθέντων βλημάτων ήσαν της κατηγορίας των εκρηκτικών τοιούτων ντουμ - ντουμ (κατάθ. υπ' αριθ. 122). Τη εντολή του Αρχηγού της Αστυνομίας Πόλεων ενεργούνται ακολούθως συλλήψεις «των πρωταιτίων και υπεύθυνων». Και επειδή ήτο αδύνατον να επισημανθούν οι πρωταίτιοι και υπεύθυνοι ούτοι εις το πλήθος των εξερχόμενων συνελήφθησαν 866 άτομα και μετήχθησαν αρμοδίως! Τέλος η όλη επιχείρησις λήγει για της εν άσμασιν αποχωρήσεως των στρατιωτικών τμημάτων συντεταγμένων υπό τα χειροκροτήματα των αστυνομικών (κατάθεσις υπ' αρ. 224 και 227). Μετά τινας ώρας κηρύσσεται ο στρατιωτικός νόμος και νέον ανοίγει κεφάλαιον δολοφονιών και αιμάτων. Αστυνομικοί πυροβολούν εν ψυχρώ ανύποπτους διαβάτας, ενώ τα επί των κεντρικών αρτηριών των Αθηνών κινούμενα άρματα μάχης σκορπίζουν τον θάνατον. Οι επ' αυτών πυροβοληταί ασκούνται εις την σκοποβολήν επί κινουμένων ανθρωπίνων στόχων. Πυροβολούντες κατά τρόπον σκληρόν και ανάγλητον. Οι επί του κτιρίου του ΟΤΕ, της οδού Πατησίων, εγκατεστημένοι στρατιώται πυροβολούν, προς πάσαν κατεύθυνσιν και δύο (2) τουλάχιστον νεκροί συγκαταλέγονται μεταξύ των θυμάτων των (οράτε κατωτέρω ειδικόν κεφάλαιον). Νεαρός Ανθυπίλαρχος, εις τα ανωτέρω περιπολίας των αρμάτων συμμετασχών, εκόμπαζε μεταξύ των συναδέλφων του Αξιωματικών, διότι «πολλούς εγάζωσε και μια κοπέλα την έκοψε στη μέση»! Τα στοιχεία ταυτότητος του Αξιωματικού τούτου βεβαιούνται πλήρως υπό της παρούσης ερεύνης (Κατάθ. υπ' αριθ. 241 και 242). Και όμως οι υπεύθυνοι, τότε, ηγέται του στρατεύματος ουδέν ήκουσαν και τεθέντες κατά την έρευναν προ της τραγικότητος των γεγονότων εξέφρασαν την έκπληξίν των και την οδύνην των. Δείγμα μικρόν της κρατούσης κατά έκπληξίν των και την οδύνην των. Δείγμα μικρόν της κρατούσης κατά τας φοβέρας εκείνος στιγμάς καταστάσεως αυθαιρεσίας και ανευθυνότητος αντλείται εκ της καταθέσεως του Αστυνομικού Διευθυντού Αθηνών.
Υποστηρίζονται ούτω υπ' αυτού, πλην άλλων και τα εξής: «Την 19ην ώραν της Κυριακής 18-11-1973 εκλήθην εις την ΑΣΔΕΝ, ίνα μετάσχω συσκέψεως. Με συνώδευσεν ο Αστυνομικός Διευθυντής Καραθανάσης. Συνεκεντρώθημεν περί τους 15 Αξιωματικοί Αστυνομίας και Στρατού. Παρευρέθησαν και οι επί κεφαλής στρατιωτικών μονάδων, εκ των διατεθέντων εις το Πολυτεχνείον. Της συσκέψεως προήδρευσεν ο Στρατηγός Μαυροειδής. Προ πάσης συζητήσεως ηγέρθην και διεμαρτυρήθην εντόνως δια τους άσκοπους πυροβολισμούς, ειπών ότι είναι απαράδεκτον να πυροβολούν τα τανκς στο γάμο του Καραγκιόζη και να σκοτώνεται ο κόσμος. Ο Στρατηγός εθύμωσεν με την διατύπωσίν μου και με παρετήρησεν αυστηρά, προσθέσας ότι δεν είναι αληθής ο ισχυρισμός μου και ότι έχει δώσει εντολήν και έχουν σταματήσει οι άσκοποι πυροβολισμοί. Την στιγμή εκείνην ηκούσθη ριπή πολυβόλου πλησίον μας εις την περιοχή Πλάκας. Τον ηρώτησα με σχετικήν αυθάδειαν «αυτό τι είναι Στρατηγέ»;. Έγινε ωχρός και διέταξεν άμεσον έρευναν. Διεπιστώθη ότι είχεν πυροβολήσει Ανθυπολοχαγός. Επείσθην ότι άλλα διέτασσεν ο Στρατηγός και άλλα εποίουν οι υπό τας διαταγάς του»! Ως απίθανα εμφανίζονται και είναι τω όντι απίστευτα, αλλά κατά τρόπον αναμφισβήτητον βεβαιούνται και πλήρως αποδεικνύονται! Ήσαν πολλά ομοίως τα θύματα του Σαββάτου, 17-11-1973 και της Κυριακής 18-11-1973. Το πλήθος των ληφθεισών μαρτυρικών καταθέσεων και τα συλλεγέντα έγγραφα στοιχεία παρέχουν την πλήρη επί του προκειμένου απόδειξιν. Τας αμέσως επομένως ημέρας συνελήφθησαν ο Πρύτανις του Πολυτεχνείου Κωνσταντίνος Κονοφάγος και οι καθηγηταί: Σκουληκίδης, Βέης, Κουμούτσος και Σακελλαρίδης, επί μακρόν στερηθέντες της ελευθερίας των εις τα κρατητήρια της ΕΣΑ και εις μαρτύρια υποβληθέντες. Ανεξαρτήτως ήδη της εκτάσεως των συγκεκριμένων ζημιογόνων αποτελεσμάτων εκ της εκτεθείσης συμπεριφοράς στρατιωτικών και αστυνομικών, δέον ιδιαιτέρως εν τω σημείω τούτω να τονισθή ότι ο επιλεγείς και εφαρμοσθείς τρόπος ενεργείας εν τη εκτελέσει της εντολής ούτε ψυχολογικόν εκφοβισμόν συνιστά, ούτε υπακοήν εις δοθείσης, δήθεν, αυστηρός διαταγάς δια μη πυροβολισμούς υποδηλοί. Και ανά μέσον του πλήθους των αντιφάσεων, αντιθέσεων και παλινωδών περί την αντιμετώπισιν του προβλήματος αγωνιώδες, αλλά και αμείλικτον ορθούται εις την ψυχήν παντός - όντος ανθρώπου - το ερώτημα: Ποία, τέλος, πάντων, ήτο η θέσις των τότε κρατούντων έναντι της εξεγέρσεως του Πολυτεχνείου; Διότι η πρόθεσις της ικανοποιήσεως των φοιτητικών αιτημάτων, περί ης ωμίλουν, είναι αντίθετος προς την απαγόρευσιν των φοιτητικών αρχαιρεσιών ή τις επηκολουθήσασαν απηνή καταδίωξιν. Η απαγόρευσις παντός πυροβολισμού, ως θεωρητική εντολή, εμυκτηρίσθη δεινώς από το όργιον των ριπτομένων βολών. Ο σεβασμός του Πανεπιστημιακού ασύλου, υπέρ ου οι πάντες εκόπτοντο, εξηυτελίσθη υπό τας ερπύστριας του παραβιάσαντος τας πύλας του Πολυτεχνείου άρματος μάχης. Η περί κινήσεως τριών ή τεσσάρων μόνον αρμάτων δήθεν εντολή του τότε πανίσχυρου Δικτάτορας κατεπνίγη εις τον ορυμαγδόν του πλήθους των κατελθόντων εις το Πολυτεχνείον αρμάτων. Ο επιδιωκόμενος δήθεν ψυχολογικός επηρεασμός μετεβλήθη εις οιονεί στρατιωτικήν επιχείρησιν εις βάρος αόπλων, η προστασία των εξερχόμενων του Πολυτεχνείου σπουδαστών δεν συμβιβάζεται με τας καταξιώσεις, τους προπηλακισμούς, τους εξευτελισμούς, τας κακοποιήσεις και το όργιον των συλλήψεων. Ο σεβασμός της αυτοτέλειας των Ανωτάτων Πνευματικών Ιδρυμάτων δια της συλλήψεως και του βασανισμού Ακαδημαϊκών Διδασκάλων, η διατυμπανισθείσα, τέλος, με πολλήν αυταρέσκειαν, αναίμακτος επιχείρησις κατεκλύσθη από το αίμα των αθώων θυμάτων της. Διατί λοιπόν πάντα ταύτα; Διότι το τότε καθεστώς και αι όπισθεν αυτού κρυπτόμεναι τάσεις επεδίωκαν μόνον να διατηρήσουν, αντί πάσης θυσίας, την εξουσίαν οι μεν, ή να επιβούν ταύτης οι δε και εμφανώς ηδιαφόρουν δια την τύχην των φοιτητών! Και τις πταίει; Πάντες αι εξαπολύσαντες τας δυνάμεις αυτάς του ολέθρου και εμπνεύσαντες την πολιτικοποίησιν της κινήσεως, οργανώσαντες ή εκμεταλλευθέντες την όλην επιχείρησιν εμφανείς ή αφανείς δράσται, περί ων, όμως, κατωτέρω.

II. ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ

Α. ΝΕΚΡΟΙ:
Βαρύς υπήρξεν ο φόρος του αίματος εις νεκρούς και τραυματίας ο καταβληθείς δια την καταστολήν δια την καταστολήν της εξεγέρσεως του Πολυτεχνείου. Και των μεν τραυματιών τον αριθμόν, ήγγισε, μετά βεβαιότητας μάλλον, η έρευνα. Ανεξιχνίαστος, όμως, παραμένει εισέτι ο ακριβής αριθμός των νεκρών. Σύντονοι κατεβλήθησαν προς την κατεύθυσιν ταύτην προοπάθειαι και πέραν των αμέσως η εμμέσως περιερχομένων εις γνώσιν μου έκκλησις δια του Τύπου δημοσία διετυπώθη, όπως καταγγελθώσιν ή αναφερθώσι περιπτώσεις θανάτων ή και εξαφανίσεων ατόμων συνεπεία των γεγονότων του Πολυτεχνείου. Και είναι αληθές ότι ουδέν περιοτατικόν κατηγγέλθη. Δεν αντλείται, όμως εντεύθεν απόδειξις περί ανυπαρξίας τοιούτων. Διότι κατά τη διαδρομήν της ερεύνης εβεβαιώθησαν ή και απλώς επιθανολογήθησαν περιστατικά εδραιούντα παρ' εμοί την πεποίθησιν ότι οι νεκροί εκ των γεγονότων του Πολυτεχνείου υπήρξαν περισσότεροι των επισήμως ανακοινωθέντων. Δι' ο και κατανοώ τα ελατήρια της σιωπής των παθόντων.
Περί πάντων τούτων, όμως, αναλυτικώτερον, ως ακολούθως, αφού προηγουμένως τονισθεί ότι ουδείς απολύτως εκ των σπουδαστών του Πολυτεχνείου εφονεύθη κατά το ανωτέρω τριήμερον (οράτε υπ' αριθμ. 33437 /11.10.74 έγγραφον της Συγκλήτου του Πολυτεχνείου προς υμάς).

α) Επισήμως ανακοινωθέντες νεκροί είναι οι ακόλουθοι:

1. Διομήδης Ιωάννου Κομνηνός, ετών 17, μαθητής. Εφονεύθη έξωθιτου Πολυτεχνείου περί ώρα 22.15' της 16.11.73. Βασίμως πιθανολογείται ότι δράστης του φόνου τούτου είναι ο προεκτεθείς Συνταγματάρχης.
2. Βασίλειος Παναγιώτου Φαμέλλος, ετών 26. Εφονεύθη εγγύς του υπουργείου Δημοσίας Τάξεως περί ώρα 22.30' της 16.11.73, βληθείς προφανώς υπό τίνος των εκ του υπουργείου πυροβολούντων.
3. Toril Engelend, σπουδάστρια, Νορβηγίς. Εφονεύθη εις την πλατείαν Αιγύπτου περί ώρα 23.30'της 16.11.1973 παρ' αγνώστου δράστου.
4. Γεώργιος Ανδρέου Σαμούρης, σπουδαστής, ετών 22. Εφονεύθη υπ' αγνώστου εις άγνωστον σημείον εξ επαφής περί το μεσονύκτιον της 16.11.1973 και το πτώμα του μετεφέρθη και απερρίφθη εις την διασταύρωσιν των οδών Καλλιδρομίου και Ζωσιμάδων (Κατάθεσις υπ' αριθμ. 137).
5. Αλέξανδρος Ευστρατίου Σπαρτίδης, ετών 16, μαθητής. Εφονεύθη επί της οδού Κότσικα (παρόδου Πατησίων) την 10.20 ώραν της 17.11.1973, βληθείς υπό στρατιωτών εκ του κτιρίου του ΟΤΕ.
6. Μάρκος Δημητρίου Καραμάνης, ετών 23. Εφονεύθη ευρισκόμενος εις την επί της οδού Πατησίων και Αιγύπτου 1 πολυκατοικίαν την 10.30 ώραν της 17.11.1973, βληθείς ομοίως υπό στρατιωτών εκ του κτιρίου του ΟΤΕ.
7. Βασίλειος Καράκας, Τούρκος υπήκοος, ετών 43. Εφονεύθη εις την πλατείαν Αιγύπτου περί ώραν 13.00' της 17.11.1973, βληθείς εκ διερχομένου άρματος μάχης.
8. Δημήτριος Θεοφ. Θεοδώρας, ετών 6. Εφονεύθη επί της οδού Ορεινής Ταξιαρχίας Ζωγράφου περί ώραν 13.30 της 17.11.1973, βληθείς υπό στρατιώτου ευρισκομένου έμπροσθεν του Ναού του Αγίου Θεράποντος.
9. Βασιλική Φωτίου Μπεκιάρη, ετών 17. Εφονεύθη ευρισκομένη εις την ταράτσα της επί της οδού Μεταγένους 8 - Νέος Κόσμος οικίας της περί ώρα 12.30' της 17.11.1973, δεχθείσα εις την κεφαλήν της βλήμα αδέσποτον άρματος.
10. Γεώργιος Αλεξάνδρου Γεριτσίδης, ετών 48, εφοριακός υπάλληλος. Εφονεύθη ευρισκόμενος εν Ν. Λιοσίοις προς εκτέλεσιν υπηρεσίας περί ώραν 12.15' της 17.11.1973 δεχθείς ομοίως βλήμα αδέσποτον άρματος μάχης εις την κεφαλήν.
11. Νικόλαος Πέτρου Μαρκουλής, ετών 25. Εφονεύθη παρά την πλατείαν Βάθης περί ώραν 11.00'της 17.11.1973, βληθείς εκ διερχομένου άρματος μάχης.
12. Στυλιανός Αγαμ. Καραγεώργης, ετών 19, εργάτης. Ετραυματίσθη θανασίμως επί της οδού Πατησίων, έμπροσθεν του κινηματογράφου ΕΛΛΗΝΙΣ, περί ώρα 10.00'της 17.11.1973, βληθείς εκ διερχομένου άρματος και απεβίωσεν εις το ΚΑΤ την 30.11.1973.
13. Ανδρέας Στεργίου Κουμπος, ετών 63. Ετραυματίσθη σοβαρώς διερχόμενος την οδό Καποδιστρίου περί ώρα 14.00' της 18.11.1973, βληθείς εκ διερχομένου άρματος και απεβίωσε την 30.1.1974.
14. Μιχαήλ Δημήτριου Μυρογιάννης, ετών 20. Εφονεύθη εις την διασταύρωσιν των οδών Πατησίων και Στουρνάρα περί ώραν 13.30' της 18.11.73, βληθείς δια περιστρόφου εις την κεφαλήν και
15. Κυριάκος Δημητρίου Παντελάκης, ετών 45, δικηγόρος. Ετραυματίσθη σοβαρώς επί της οδού Γλάδστωνος περί ώραν 12.40' της 18.11.1973, βληθείς εκ διερχομένου επί της οδού Πατησίων άρματος και απεβίωσεν την 18.12.1973.

β) Νεκροί πλήρως βεβαιωθέντες:

1. Σπύρος Κοντομάρης, δικηγόρος. Απεβίωσεν τας απογευματινός ώρας της 16.11.73 ευρισκόμενος επί της οδού Γεωργίου Σταύρου, συνέπεια θανατηφόρου επενέργειας των ριπτομένων υπό της αστυνομίας αερίων (κατάθ. υπ' αριθμ. 93).
2. Αικατερίνη Αργυροπούλου, ετών 75. Ετραυματίσθη σοβαρώς ενώ ευρίσκετο εις την εν Αγ. Αναργύροις οικίαν της περί ώραν 11.00' της 17.11.1973, δεχθείσα αδέσποτον βλήμα άρματος και απεβίωσεν κατά μήνα Μάιον 1974 και
3. Δημήτριος Παπαϊωάννου, ετών 60, ιδιωτικός υπάλληλος. Απεβίωσεν την μεσημβρίαν της 17.11.1973 εκ προσφάτου εμφράγματος του μυοκαρδίου κατά την ιατροδικαστικήν έκθεσιν σοβαρώς όμως, υπό της συζύγου του αμφισβητούμενης και υποστηριζούοης ότι ο σύζυγος της απεβίωσεν είτε βληθείς δι' όπλου, είτε υποστάς συγκοπήν εκ των ριπτομένων αερίων, καταθεσάσης δε ότι μόνον εις το Νεκροταφείον της επετράπη να πλησιάσει απλώς και να ατενίσει το πρόσωπον του νεκρού συζύγου της.

γ) Νεκροί βασίμως προκύπτοντες:

1. Ο ιατρός - χειρουργός Γεώργιος Γρηγοριάδης, μετά λόγου γνώσεως καταθέτει ότι ο ίδιος προσωπικώς αντελήφθη και διεπίστωσεν ιατρικώς τον θάνατον (2) δύο αγνώστων νέων, πληγέντων: Του μεν ενός εις την πλατείαν Βικτωρίας περί ώραν 11.00' της 17.11.1973 δια βλήματος περιστρόφου υπό Ανθυπασπιστού της Χωροφυλακής ριφθέντος, του δε ετέρου εις την οδόν Γ Σεπτεμβρίου περί ώραν 12.00' της 18.11.1973 δια βλήματος διερχομένου άρματος (κατάθ. υπ' αριθμ. 25).

2. Η μάρτυς Παναγ. Παπακυριακού καταθέτει περί θανάσιμου τραυματισμού μικράς κορασίδος, ηλικίας 9 περίπου ετών, εις την γωνίαν των οδών Πατησίων και Κλωναρίδου περί ώραν 14.00 της 17.1.1.1973 εκ βλημάτων διερχομένου άρματος, εξ ων και η ιδία ετραυματίσθη βαρύτατα (κατάθ. υπ' αριθμ. 168).

3. Ο φοιτητής Λεωνίδας Ανωμερίτης, καταθέτει περί θανάσιμου τραυματισμού νεαράς μαθήτριας, εντός του χώρου του Πολυτεχνείου ευρισκόμενης, περί ώρα 11.45' της 16.11.1973, δια βλήματος ριφθέντος εκ του εκτός του Πολυτεχνείου χώρου (κατάθ. υπ. αριθμ. 32).

4. Ο Φαρμακοποιός Αλέξανδρος Παναγόπουλος καταθέτει ότι, ότε προ του μεσονυχτίου της Παρασκευής 16.11.1973, επεσκέφθη μετά της συζύγου του το Πολυτεχνείον προς παροχήν υπηρεσιών εις τους τραυματίας και εισήλθεν εις το αυτόθι υπάρχον πρόχειρον ιατρείον, ιδίοις όμμασιν αντελήφθη την ύπαρξιν (3) τριών νεκρών και μιας γυναικός θανασίμως τραυματισθείσης, τα τραύματα των οποίων σαφώς περιγράφει. Προσθέτει δε ότι εκ μελών της Συντονιστικής Επιτροπής Φοιτητών έλαβε την πληροφορίαν ότι είχαν και οκτώ (8) εισέτι νεκρούς, τα πτώματα των οποίων είχον τοποθετηθεί και εφυλάσσοντο εις παρακείμενον χώρον ίνα μη υποπέσουν εις αντίληψιν των σπουδαστών και προκληθή πανικός (κατάθ. υπ' αριθμ. 245).

5. Περί των ανωτέρω νεκρών σαφώς καταθέτουν και σπουδασταί, μέλη της Συντονιοτικής Επιτροπής, οι οποίοι και περιγράφουν με ενάργειαν τα τραύματα τα οποία έκαστος των νεκρών συναδέλφων των έφερεν (Οράτε καταθέσεις υπ' αριθμ. 41,45 και 217). Και ναι μεν ο εις εκ των ανωτέρω μαρτύρων (217) καταθέτει και περί τα είκοσι δύο (22) πτωμάτων, άτινα ο ίδιος ούτος προσωπικώς αντελήφθη, περιστατικόν όπερ δεν επεβεβαιώθη, πλην σοβαροί διάτην αλήθειαν των κατατιθεμένων προκύπτουν ενδείξεις εκ της προεκτεθείσης καταθέσεως Αλέξ. Παναγοπούλου, όστις και αναφέρει ότι αντελήφθη θάλαμον υπό του περιβόητου Πίμπα - πράκτορας της ΚΥΠ (κατάθ. υπ' αριθμ. 29 και 176 μετά μαγνητοταινίας) - φρουρούμενον, εις ον υπήρχον άνθρωποι δήθεν κοιμώμενοι, ων, όμως, η στάσις και η όλη εμφάνισις εις πολλάς τον ανωτέρω μάρτυρα ενέβαλεν υποψίας (οράτε κατάθεσιν). Ανακήπτει βεβαίως το ερώτημα τι εγένοντο οι νεκροί αυτοί και σοβαρά δια τους αντιλέγοντας αντλούνται εντεύθεν επιχειρήματα. Όμως προσφέρουν ίσως απάντησιν τα υπό των φυλάκων του νεκροθαλάμου του Ρυθμιστικού Κέντρου Αθηνών κατατιθέμενα. Ο μεν Νικ. Νίκας καταθέτει ότι κατά την διάρκειαν της υπηρεσίας του μέχρι της 23.00' ώρας της 16.11.1973 παρέλαβε και ετοποθέτησε εις τον νεκροθάλαμον επτά (7) πτώματα νέων ανδρών, ηλικίας 22-25 ετών, τα οποία δεν συνωδεύοντο από πιοτοποιητικόν θανάτου και κάρταν περί της ταυτότητος του νεκρού (κατάθ. υπ' αριθμ. 80). Ο εκ του ανωτέρω παραλαβών ακολούθως υπηρεσίαν Ιωάννης Μάρας, καταθέτει ότι από της 23.00' ώρας της 16.11.1973 μέχρι 7.00' της 17.11.1973 παρέλαβεν και ετοποθέτησεν εις τον νεκροθάλαμον επτά (7) πτώματα, νέων ομοίως ανδρών, ηλικίας 20-35 ετών, έκτων οποίων τα τέσσερα (4) ήταν αγνώστου ταυτότητος (κατάθ. υπ' αριθμ. 89). Και ούτω κατά την τραγικήν εκείνην νύχτα των γεγονότων, 16 προς 17 Νοεμβρίου 1973, ένδεκα (11) πτώματα αγνώστων νέων διακομίζονται εις το Ρυθμιστικόν Κέντρον Αθηνών, άτινα, όμως, πλην ενός (κατά τα επίσημα στοιχεία του Νοσοκομείου) ουδαμού εμφανίζονται, ούτε καταχωρίζονται! Και η ανυπαρξία επισήμων στοιχείων εν τω Νοσοκομείω δεν αποδεικνύει βεβαίως την ανυπαρξίαν πτωμάτων, διότι αι καταθέσεις είναι κατηγορηματικοί και σαφείς και πλήρως εκ της ερεύνης εβεβαιώθη ότι ουδεμία εγένετο επίσημος εγγραφή του πλήθους των εισαγομένων τότε τραυματιών εις το Γενικόν βιβλίον της πύλης. Μόνον οι αυτόθι ευρισκόμενοι αστυνομικοί εμερίμνων δια τα καθ' εαυτούς περί τούτου και τα υπ' αυτών συλλεγέντα στοιχεία, κατά το μάλλον ακριβή, μετά των εν συνεχεία εις τα βιβλία των κλινικών του Νοσοκομείου εγγραφών, προσέφεραν ημίν αποδείξεις περί του αριθμού των διακομισθέντων εις το Ρυθμιστικόν τραυματιών! Θα ήτο μάταιον επομένως να ερευνηθή περαιτέρω, μολονότι επεχειρήθη, τι εγένοντο οι νεκροί ούτοι! Επισημαίνομεν μόνον το πρόβλημα και τονίζομεν ότι τα υπό των ανωτέρω κατατιθέμενα πλήρως εναρμονίζονται προς τα υπό των σπουδαστών υποστηριζόμενα ως προς τον αριθμόν των δέκα (10) περίπου νεκρών.

6. Πλήρως εκ των εκτεθέντων εβεβαιώθη η εν ψυχρώ δολοφονία νέου ανδρός εις το Ρυθμιστικόν Κέντρον Αθηνών υπό των αυτόθι υπηρετούντων, κατά την τραγικήν αυτήν νύκτα, αστυνομικών (καταθέσεις υπ' αριθμ. 69, 70, 77, 79, 86 και 94), αλλά και δευτέρα τοιαύτη θανατώσεως τραυματίου συνεπεία ξυλοδαρμού, εις χείρας του ιατρού χειρουργού Λέων. Παπασταματίου (κατάθ. υπ' αριθμ. 86) αποβιώσαντος. Τι εγένοντο οι δύο (2) ούτοι νεκροί; Διότι είναι πλήρως βεβαιωμένον ότι ουδείς εξ αυτών ευρίσκεται εις τον κατάλογον των εξ (6) επισήμων νεκρών του Ρυθμιστικού, εξ ων μάλιστα μόνον εις (ο άγνωστος αρχικώς και γνωστός ακολούθως Βασ. Φαμέλλος) διεκομίσθη κατά τον επίμαχον χρόνον της νυκτός της 16ης προς 17ην Νεομβρίου 1973. Επίτασις της αγωνίας εκ του τιθεμένου προβλήματος! Δι' ο και ο προεκτεθείς ιατρός - χειρουργός, προσωπικώς παρακολουθήσας τα γεγονότα εις το Ρυθμιστικόν και εις την επιχείρηση/ σωτηρίας, συμμετασχών ειδικώς περί του αριθμού των εν τω Ρυθμιστικοί νεκρών εκ των γεγονότων του Πολυτεχνείου ερωτηθείς, καταθέτει ότι πρέπει ν' ανέρχωνται εις είκοσι (20) ή είκοσι πέντε (25) και αιτιολογεί διατί (Οράτε κατάθεσιν ομοίως και τας 47 και 98). Εκ των εκτεθέντων δήλον καθίσταται ότι εις τους καταλόγους των επισήμως ανακοινωθέντων δέκα πέντε (15) νεκρών και υπό της ερεύνης βεβαιωθέντων τριών (3) τοιούτων δέον να προστεθούν και έτεροι δέκα έξι (16) τουλάχιστον βασίμως προκύπτοντες, οίτινες, τονιστέον και πάλι, ουδεμίαν έχουν, ως προς την ταυτότητα, σχέσιν με τους επισήμως ανακοινωθέντος. Παραμένει βεβαίως πάντοτε το ερώτημα: Τι εγένοντο τα πτώματα των νεκρών τούτων και διατί οι οικείοι των εξακολουθητικώς σιωπούν; Δεν είναι εύκολος η απάντησις εις τον χαράσσοντα τας γραμμάς ταύτας. Είναι υποχρέωσις, όμως, η έναντι του προβλήματος θέσις και η κατανόησις των ανερμήνευτων ή αδυνάτων. (Οράτε σχετικώς κατάθεσιν Δημ. Πίμπα, υπ. αριθμ. 71).

δ) Νεκροί εκ διαδόσεων πιθανολογούμενοι:

Πολλά τω όντι περί μεγάλου αριθμού νεκρών διαδίδονται και θρυλούνται. Διάφοροι κατάλογοι περί τούτων κυκλοφορούν, δύο των οποίων αναφερόντες ονόματα νεκρών 46 και 59, αντιστοίχως, περιήλθαν εις χείρας μου και απετέλεσαν αντικείμενον ειδικής, επισταμένης και αγωνιώδους ερεύνης. Αμφότεροι εκυκλοφόρησαν το πρώτον εις την αλλοδαπήν και ο εις εξ αυτών επιμέλεια πολλών γνωστών Ελλήνων, εις το εξωτερικόν κατά την εποχήν της Δικτατορίας ευρισκομένων. Είναι αμφότεροι ελλιπείς κατά τα στοιχεία των και η επ' αυτών έρευνα εις ουδέν το συγκεκριμένον απέληξε. Βεβαίως ο πρώτος αυτών κατετέθη παρά προσώπου λίαν αξιόπιστου, βεβαιώσαντος περί της σοβαρότητος της ερεύνης και της εγκυρότητος των πορισμάτων αυτής εν τη αναγραφή των ονομάτων του καταλόγου. Εξ ουδενός, όμως, ετέρου στοιχείου ενισχύθη η άποψις αυτή και των αναγραφομένων ονομάτων η συμπλήρωσις δεν επετεύχθη, ίνα διευκλυνθή ακολούθως η έρευνα εν τη αναζητήσει της αληθείας. Ο έτερος των καταλόγων κατά πολύ ελλιπέστερος εμφανίζεται κατά το περιεχόμενόν του και ουδέν ουδαμόθεν προσφέρεται προς επιβεβαίωσίν του. Ο υιοθετήσας τούτον μάρτυς επί της υποθέσεως και μηνυτής Γρηγόριος Παπαδάτος, ειδικώς εφ' ημών κληθείς όπως προσκόμιση ή κατονομάση έστω στοιχεία ενισχυτικά των απόψεων του, ουδέν περί του αντικειμένου τούτου κατέθεσεν. Σοβαρώς εξ ετέρου εκ της ερεύνης ημών επιθανολογήθη ότι εξ (6) εκ των αυτώ αναφερομένων ονομάτων αφορούν τους τραυματίας των γεγονότων, ενώ πλήρως εβεβαιώθη ότι όνομα αναμφισβητήτως νεκρού, του Αλεξ. Σπαρτίδη, δεν αναφέρεται εν αυτών (οράτε το από 20.7.74 ενημερωτικόν σημείωμα Γεν. Ασφαλείας και της υπ' αριθμ. 51075 Φ. 680 /15 /14.10.74 αναφοράν της προς υμάς). Ουδείς βεβαίως δύναται να αποκλείση το ενδεχόμενον μήνυμα αληθείας εκ των καταλόγων τούτων να εκπορεύεται και πολλοί ή και άπαντες οι προαναφερθέντες, αριθμητικώς μόνον ως βασίμως προκύπτοντες, νεκροί να αποτελούν μέλη των εν αυτοίς αναγραφομένων ομάδων ή και να αναφέρονται εις αυτούς αι υπό ετέρων μαρτύρων κατατιθέμενοι, ανεπιβεβαίωτοι όμως παραμένουσαι περιπτώσεις πιθανών νεκρών (οράτε καταθέσεις υπ' αριθμ. 183, 209, 218, 255, 50 και 55). Τα ενδεχόμενα όμως ταύτα πόρρω αφίστανται του ασφαλούς και βέβαιου, όπερ και μόνον δύναται να αποτελέση στοιχείον αποδεικτικόν. Οίκοθεν νοείται ότι η αυτή προσήκει απάντησις και υπεύθυνος θέσις και έναντι των περί υπάρξεως ομαδικών τάφων διαθρυλουμένων, μολονότι σκληρά δια τον γράφοντα υπήρξε δοκιμασία η λήψις της καταθέσεως ατόμου, στρατιώτου όντος κατά την ερευνωμένην περίοδον, όστις, δια των κατατεθέντων του και της όλης του τραγικής - αληθώς - εμφανίσεως, πολλάς και συγκλονιστικός μοι προεκάλεσεν ανησυχίας και απορίας (κατάθεσις υπ' αριθμ. 190).

Β. ΤΡΑΥΜΑΤΙΑΙ:

Είναι αληθώς μέγας ο αριθμός των τραυματιών. Κατά τα υπό της ερεύνης ημών συλλεγέντα στοιχεία και δη τας υπό των Νοσοκομείων, Κλινικών και Ιατρών υποβληθείσας καταστάσεις, οι επισήμως γνωσθέντες τραυματίαι του από 16ης μέχρι και 19ης Νοεμβρίου 1973 αιματηρού τριημέρου ανέρχονται εις χίλιους εκατόν τρεις (1.103) πολίτας και 61 αστυνομικούς. Εις τούτους δέον να προστεθούν και ανεξακρίβωτον πλήθος ετέρων πολιτών οίτινες ή εφυγαδεύοντο υπό των ιατρών ή ενοσηλεύοντο οίκοι, ή και ουδαμού προς νοσηλείαν κατέφευγαν, φοβούμενοι προφανώς δυσάρεστους δι' αυτούς ή τας οικογενείας των εξελίξεις. Τα πλήρη στοιχεία ταυτότητος των τραυματιών τούτων απολύτως βεβαιούνται εκ των υποβληθεισών τη ερεύνη και συνημμένων τη παρούση σχετικών καταστάσεων. Ελαχίστων εκ των τραυματιών τούτων ελήφθησαν καταθέσεις, καθ' όσον η εξέτασις απάντων θα απήτει χρόνον μακρόν, η διάθεσις του οποίου κείται εκτός των πλαισίων της υπ' εμού ενεργηθείσης προκαταρκτικής ερεύνης.

Γ. ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΑΙ ΚΑΙ ΦΘΟΡΑΙ:

Θλιβερός και προς την κατεύθυνσιν ταύτην υπήρξεν των ερευνωμένων γεγονότων ο απολογισμός εντός και εκτός του Πολυτεχνείου. Και δια τας μεν εντός του Πολυτεχνείου καταστροφάς και φθοράς συνετάγη η από 18.11.73 έκθεσις των συναδέλφων Εισαγγελέων Πρωτοδικών Ιωάννου Κυριαζή και Βασιλείου Παπά, ήτις και εμπεριέχει συγκεκριμένος, κατά περιγραφήν, όμως μόνον και ουχί κατ' εκτίμησιν, διαπιστώσεις, ως προς δε τας εκτός του Πολυτεχνείου τοιαύτας προέβησαν εις απολογισμόν τα κατά περιφερείας αρμόδια Αστυνομικά Τμήματα, αι διαπιστώσεις των οποίων εμπεριέχονται εις το παράρτημα Α' της υπ' αριθμ. 18148 Φ. 650.10/21.11.73 αναφοράς της Αστυνομικής Διευθύνσεως Αθηνών προς το υπουργείον Δημοσίας Τάξεως (οράτε τα στοιχεία ταύτα). Αναγκαίον ήδη καθίσταται όπως εις τα πλαίσια της παρούσης ερεύνης και επί τω τέλει της και επί του παρόντος αντικειμένου διακριβώσεως αξιοποίνων πράξεων, μη εμπιπτουσών εις την δια του Π.Δ. 519/74 αμνηστίαν, ως και της επισημάνσεως δραστών, ύπαρξη συγκεκριμένη και υπεύθυνος θέσις, ίνα ακολούθως ενεργηθούν τα περαιτέρω νόμιμα. Εντονίσθη ανωτέρω και είναι πεποίθησις του γράφοντος εκ της εκτιμήσεως των ανά χείρας στοιχείων απορρέουσα ότι πλήθος εξωφοιτητικών στοιχείων και πράκτορες μυστικών και άλλων υπηρεσιών ευρίσκοντο μεταξύ των σπουδαστών εντός και εκτός του Πολυτεχνείου κατά το περί ου πρόκειται αιματηρόν προσιδιάζουσα, αλλ' ηρωική αληθώς η προσπάθεια των σπουδαστών να διαφυλάξουν, προστατεύσουν να περιφρουρήσουν το ίδρυμα και τα περιουσιακά του στοιχεία. Είναι ομόθυμος, συγκινητική και λίαν αποκαλυπτική η επί του θέματος τούτου θέσις απάντων των εξετασθέντων καθηγητών του Πολυτεχνείου. Προσωπικώς πολλοί εξ αυτών διεπίστωσαν την ανησυχίαν και αληθή αγωνίαν των σπουδαστών να προστατεύσουν το ίδρυμα, αίτινες και υλοποιήθησαν εις λήψιν συγκεκριμένων υπ' αυτών μέτρων. Ειδικοί πινακίδες εφιλοτεχνήθησαν και ανηρτήθησαν εις τας θύρας εργαστηρίων διάτων φράσεων: «Συνάδελφοι προσοχή» και «απαγορεύεται η είσοδος» και σκοποί ειδικώς προ αυτών ετοποθετήθησαν. «Προσωπικώς - γνωρίζω - καταθέτει ο καθηγητής Θεόδωρος Σκουλικίδης - ότι οι σπουδαοταί εφρούρουν οι ίδιοι τα εργαστήρια, έναντι ξένων στοιχείων που επεχείρησαν να εισδύσουν εντός αυτών και μέχρι της 4ης απογευματινής της 16.11.73 ουδεμία απολύτως ζημία ή φθορά είχε προκληθή εις αυτά. Πεποίθησις μου είναι ότι αι εμφανισθείσαι εις το ίδρυμα ζημίαι και διατυμπανισθείσαι, αφ' ενός δεν ήσαν όσαι ανεκοινώθησαν, ως επισήμως εβεβαιώθη υπό ειδικής επιτροπής εκ καθηγητών, αφ' ετέρου δε προεκλήθησαν υπό στοιχείων ξένων προς τους οπουδαστάς. Επί του σημείου τούτου είμαι κατηγορηματικός, διότι γνωρίζω την ανωτερότητα, την ωριμότητα και τον σεβασμόν των σπουδαστών προς το ίδρυμα» (κατάθεσις υπ' αριθμ. 10). Υπό το αυτό πνεύμα και μετά κατηγορηματικότητος καταθέτουν ο πρύτανις Κων. Κονοφάγος και οι καθηγηταί: Περ. Θεοχάρης, Παν. Λαδόπουλος, Γεώργιος Βέης, Νικόλαος Κουμούτσος, Παύλος Σακελλαρίδης, Θεοχ. Πολυχρονόπουλος και ο Επιμελητής Βασίλειος Ιατρίδης. Ο τελευταίος μάλιστα ούτος, προσωπικώς μοχθήσας και μετά των σπουδαστών συνεργασθείς δια την προστασίαν του ιδρύματος και την περιφρούρησιν των περιουσιακών του στοιχείων, αναλυτικώς εις ειδικόν υπόμνημα εξιστορεί την ηρωικήν ταύτην προσπάθειαν και επιλέγει ότι «εγκατέλειψα το Πολυτεχνείον περί ώραν 22.15' αφήνοντας τα πάντα εις την αυτήν κατάστασιν εις ην τα εύρον την Πέμπτην το πρωί» (οράτε καταθέσεις, υπ' αριθμ. 10, 11, 12, 16, 22, 37, 39, 132 και 175). Και περί πάντων τούτων καταθέτουν διακεκριμένοι ακαδημαϊκοί διδάσκαλοι και η μαρτυρία των προς την αλήθειαν αναμφισβητήτως στοιχείται. Δι' ο και είναι εύλογον, στοιχειώδους, καλής πίστεως επακόλουθον, να σκεφθή τις περαιτέρω ότι εάν τοιούτον πνεύμα ανωτερότητας και πολιτισμού εχαρακτήριζε τας εκδηλώσεις των σπουδαστών μέχρι της ως είρηται ώρας, θα ήτο ψυχολογικώς αδιανόητον και πραγματικώς αδύνατον το ούτω πως εκδηλώθεν υψηλόν αγωνιστικόν ήθος να μεταβληθή την υστάτην στιγμήν, ότε ο φόβος πλέον συνείχε τα πάντα, εις βάρβαρον ηροστράτειον μένος. Αλλά και δια τον παραμένοντα τυχόν δύσπιστον και μεμψίμοιρον υφίσταται και ετέρα, καταλυτική πάσης αμφιβολίας απάντησις.

Προέρχεται εκ της καταθέσεως του καθηγητού Θεοχ. Πολυχρονοπούλου η εξής:

Την πρωίαν του Σαββάτου 17.11.73, ότε οι «βάνδαλοι» είχον εκδιωχθή του Πολυτεχνείου, επεσκέφθη το γραφείον του και με πολλήν ικανοποίησιν και ανακούφισν διεπίστωσεν ότι «δεν είχεν υποστή ζημίας εκ των γεγονότων και τα προσωπικά του αντικείμενα ευρίσκοντο εις τας θέσεις των». Ότε όμως μετά μίαν εβδομάδα μετά την υπό των Αρχών Παράδοσιν του Πολυτεχνείου εις την Σύγκλητον, επεσκέφθη και πάλιν το γραφείον του ευρέθη προ καταστάσεως εντελώς διαφόρου και αντιθέτου της προηγουμένης. Πολλά προσωπικά του αντικείμενα και υπηρεσιακά τοιαύτα, όπως εις προβολεύς διαφανειών, είχον εξαφανισθή και «ενώπιον του παρουσιάσθη εικών γραφείου λεηλατημένου»! Ποιοι άραγε είναι οι δράσται του βανδαλισμού τούτου; Όχι βεβαίως οι οπουδασταί, οίτινες εις την γενικότητα, των τότε λεκτικών διανθισμάτων και δια το αντικείμενο τούτου, ατυχώς, εδέχθησαν ρύπους και έσυρον της αποδοκιμασίας την κατακραυγήν! Και το συμπέρασμα είναι ότι κλοπαί διεπράχθησαν και φθοραί διακεκριμένοι εις βάρος της περιουσίας του Πολυτεχνείου προεκλήθησαν, υπό προσώπων μη συνδεομένων προς τον σπουδαστικόν κόσμον. Ως προς το ύψος ήδη της ούτω προξενηθείσης εις βάρος του Πολυτεχνείου ζημίας βεβαιούται ότι ανέρχεται εις το ποσόν του 1.268.153 (οράτε τα υπ' αρθ. Ε.Π. 804 / 74 έγγραφον του Πρυτάνεως μετά της συνημμένης αυτώ επισήμου εκθέσεως εκτιμήσεως).

III. ΝΟΜΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΙΣ ΔΙΑΠΙΣΤΩΘΕΝΤΩΝ

Α' ΑΞΙΟΠΟΙΝΟΙ ΠΡΑΞΕΙΣ:

Τα εκτεθέντα πραγματικά περιστατικά, αναγόμενα ήδη εις την του προσήκοντος κανόνος δικαίου εφαρμογήν, στοιχειοθετούν, κατά τη γνώμην ημών, τας ακολούθως αξιοποίνους πράξεις:
1. Ανθρωποκτονίας εκ προθέσεως εν συρροή (αρ. 94 παρ. 1 και 299 παρ. 1 Π.Κ.).
2. Απόπειρας ανθρωποκτονιών κατά συρροήν (αρ. 42.94 παρ. 1 και 299 παρ. 1 Π.Κ.).
3. Επικίνδυνους σωματικάς βλάβας κατά συρροήν (αρ. 94 παρ. 1, 308 και 309 Π.Κ.).
4. Παρανόμους κατακρατήσεις (αρ. 325 Π.Κ.).
5. Φθοράς πραγμάτων χρησιμευόντων εις κοινόν όφελος (αρ. 381 παρ. 1 και 382 εδ. α' Π.Κ.).
6. Πρόκλησιν εις τέλεσιν κακουργήματος ή πλημμελήματος (αρ. 186 Π.Κ.).
7. Συμμετοχή εις τας πράξεις ταύτας (ως ηθικής αυτουργίας ή συνεργείας - αρ. 46 και 47 Π.Κ.).
8. Παράνομον οπλοφορίαν (αρ. 1 και 6 παρ. παρ. 1 και 3 Ν.Δ. 542 / 80).
9. Απειλάς (αρ. 333 Π.Κ.) και
10. Βλασφημίας (αρ. 198 παρ. 1 Π.Κ.).

Β. ΑΜΝΗΣΤΙΑ εκ του Π.Δ. 519 / 74 και αι ανωτέρω πράξεις:

Κατά την εν αρχή της παρούσης μνημονευομένην παραγγελίαν η ερευνά μου θα έδει να περιορισθή εις μονάς τας πράξεις, τας μη εμπίπτουσας εις την δια του ως είρηται Π.Δ/τος χορηγηθείσαν αμνηστίαν. ο προσδιορισμός όμως των υπό της αμνηστίας καλυπτομένων πράξεων και η χάραξις της ορθής περαιτέρω πορείας έρευνης, θέτει προ ημών σοβαρόν ερμηνευτικόν πρόβλημα, η αντιμετώπισις του οποίου παρίσταται αναγκαία, επί τω τέλει διαμορφώσεως υπευθύνου γνώμης. Είναι αληθές ότι το γράμμα του ως είρηται νόμου παρέχει απόψεις ευχερείς υπέρ της παραδοχής της αμνηστεύσεως και δια τας ως είρηται πράξεις. Και ίδιου αύται:

1. Η διατύπωσις της διατάξεως είναι σαφής και ευρύτατον το χαραχθέν περίγραμμα των εις την αμνήστευσιν υπαγομένων αδικημάτων. Αμνηστεύονται ούτω «τα καθ' οιονδήποτε τρόπον τελεσθέντα μέχρι και της δημοσιεύσεως του παρόντος εγκλήματα, τα προβλεπόμενα και τιμωρούμενα υπό των διατάξεων του Π. Κωδικός ως και τα προς αυτά συναπτόμενα ή συναφή, εφ' όσον πάντα ταύτα έχουν σχέσιν προς την κατάστασιν την δημιουργηθείσαν από της 21ης Απριλίου 1967». Είναι εμφανές ότι το προκύπτον εντεύθεν εννοιολογικόν πλαίσιον καλύπτει και τας περί ων πρόκειται, ανωτέρω δε προσδιορισθείσας, αξιοποίνους πράξεις (εγκλήματα... τα προς αυτά συναπτόμενα η συναφή... σχέσιν έχοντα προς την δημιουργηθείσαν από της 21ης Απριλίου 1967 κατάστασιν).

2. Η αντιπαραβολή και η σύγκρισις του παρόντος νομοθετήματος προς το αποτέλεσαν πρότυπον αυτού Ν.Δ. 168/73 πρόσθεταν υπέρ της γνώμης ταύτης παρέχει επιχείρημα. Διότι ενώ το Ν.Δ. 168 / 73 χαρακτηρίζει ως αμνηστευόμενα τα προεκτεθέντα αδικήματα μόνον αν «έτειναν ή οπωσδήποτε απόλβεπον εις την ανατροπήν της καθεστηκυίας τάξεως» κατά τη διατύπωσιν του περί ου πρόκειται Π .Δ. 519 / 74 απηλειωθη η τελευταία αυτή περικοπή. Και η απάλειψις δεν δύναται να θεωρηθή συμπτωματική και τυχαία, διαφυγούσα κατά την τεχνικήν διατύπωσιν του νομοθετήματος, καθ' όσον ευθύς αμέσως ολόκληρος χρησιμοποιείται κατά τον προσδιορισμόν των εις αμνήστευσιν υπαγομένων και προ της 21 Απριλίου 1967 τελεσθεισών αξιοποίνων πράξεων, ως ακολούθως: «Ομοίως, αμνηστεύονται τα αυτά ως άνω εγκλήματα τελεσθέντα προς της 21ης Απριλίου 1967 και τα προς αυτά συναπτόμενα ή συναφή εφ' όσον οπωσδήποτε απέβλεπαν προς την ανατροπήν της καθεστηκυίας τάξεως».
Και η ταύτη απάλειψις ολοκλήρου περικοπής, προσδιοριστικής της εννοίας και του είδους του αμνηστευομένου εγκλήματος δεν καθιστά τόσον πρόδηλον το υποστηριχθέν ότι «το περί ου πρόκειται Π.Δ. αφορά περιοριστικώς και μόνον τας εναντίον του κρατούντος μέχρι του Ιουλίου 1974 καθεστώτος πράξεις». Αλλά περί των εγκλημάτων τούτων ουδέν τίθεται θέμα δι' ο και δεν απετέλεσαν αντικείμενον της παρούσης ερεύνης.

3. Το περιεχόμενον του υπ' αριθ. 106/73 Ν.Δ/τος πλήρως προς το υπ' αριθ. 168 / 73 εναρμονιζόμενον, καλύπτει δια της υπ' αυτού καθιερουμένης παραγραφής τας πράξεις των οργάνων της πολιτείας, εφ' όσον αύται εξηρούντο της δια του Ν.Δ. 168 / 73 χορηγούμενης αμνηστίας. Παρόμοιον όμως μέτρον δεν ηκολούθησε το Π.Δ. 519 / 74. Και ευλόγως ερωτάται: Διατί; Διότι η απάλειψις της εκτεθείσης περικοπής κατέστησε περιττήν την τοιαύτην πρόβλεψιν, ή διότι παρόμοιον μέτρον εκείτο εκτός της βουλήσεως του νομοθέτου. Κατά το αρ. 52 παρ. 3 του δια της υπ' αριθ. 1 / 74 συντακτικής πράξεως επαναφερθέντες εν ισχύι Συντάγματος του 1952 αμνησία χορηγείται μόνον επί πολιτικών εγκλημάτων.
Και ως τοιαύτα νοούνται μόνον αι κατά της πολιτείας απευθυνόμενοι και προσβάλλουσαι δικαιώματα αυτής, εις ανατροπήν δε ή αλλοίωσιν της εν αυτή καθεστώσης κατά το ισχύον πολίτευμα πολιτικής τάξεως τείνουσαι πράξεις (Α.Π. 238 / 30, 648 /_46, 457 / 47, 237 και 311 / 50, εν Θεμ. ΜΑ' σελ. 607, ΝΣΤ σελ. 360, ΝΗ' σελ. 342, ΞΑ' σελ. 738 και 904 και 228 54 Π. Χρ. ΙΔ' σελ. 410). Δεν συγκαταλέγονται συνεπώς μεταξύ των εγκλημάτων τούτων και τα περί ων πρόκειται των κοινών ανθρωποκτονιών, τετελεσμένων και εν απόπειρα, των σωματικών βλαβών, των διακεκριμένων φθορών κ.λπ. Παραδοχήν της αντιθέτου απόψεως οδηγεί αναποτρέπτως εις ανεπίτρεπτον διεύρυνσιν της παραδεδεγμένης εννοίας του πολιτικού εγκλήματος δια του χαρακτηρισμού ως τοιούτων και των κοινών δολοφονιών! Εν προκειμένω όμως τίθεται πρόσθεταν ερμηνευτικόν πρόβλημα: το εξής: Πολιτικά μόνον εγκλήματα αμνηστεύονται. Και εδηλώθη ότι το Π.Δ. 519 / 74 αφορά μόνον και περιοριστικώς τας εναντίον του δικτατορικού καθεστώτος πράξεις. Τούτων δοθέντων ερωτάται: τι προσδιορίζουν εννοιολογικώς, ως προς το πολιτικόν πάντοτε έγκλημα, αι φράσεις του Π.Δ. «και τα προς αυτά συναπτόμενα ή συναφή»; Αι πράξεις των οργάνων της πολιτείας κατά την εποχήν ταύτην, αι στρεφόμενοι κατά των πολιτικών δρώντων - εν τη εκτεθείση έννοια - ατόμων δεν είναι συναφείς προς τα τοιαύτας των καθ' ων τα όργανα στρέφονται, εφ' όσον Εγκλήματα συναφή θεωρούνται, κατ' άρθρον 129 ΚΠΔ πλην άλλων και «όσα πράττονται υπό πολλών κατ' αλλήλων, είτε συγχρόνως, είτε εις διαφόρους τόπους και χρόνους»; Και εξ ετέρου ποία η έννοια των εν προκειμένω με τα βασικά πολιτικά εγκλήματα «συναπτομένων» τοιούτων;
Η επί των ανωτέρω ερωτημάτων γνώμη ημών είναι η ακόλουθος: 
Δέον να γίνη απαραιτήτως διάκρισις μεταξύ πολιτικών και κοινών εγκλημάτων. Και η διάκρισις αύτη συνάγεται εκ της φύσεως του προσβαλλόμενου δικαίου κατά την πραγμάτωσιν εκατέρου τούτων, εκ των ωθούντων τον δράστην και κατευθυνόντων την εγκληματικήν βούλησίν του ελατηρίων και εκ του επιδιωκομένου σκοπού. Υφίσταται βεβαίως έννοια συναφής εις τον χώρον του πολιτικού αδικήματος, αλλά αύτη αναφέρεται εις το αδίκημα το καθ' εαυτό μεν εις το κοινόν δίκαιον υπαγόμενον μετά τίνος όμως πολιτικού αδικήματος συνδεόμενον. Και ως τοιαύτη σύνδεσις νοείται μόνον η χρησιμοποίησις των κοινών εγκλημάτων ως μέσου πραγματώσεως καθαρώς πολιτικού αδικήματος.
Εκ των εκτεθέντων αβιάστως προκύπτει ότι, παρά την εκ πρώτης όψεως ευμενή γραμματικήν ερμηνείαν του νόμου, τα περί ων πρόκειται εγκλήματα των οργάνων της τότε κρατούσης πολιτειακής τάξεως δεν υπάγονται εις την δια του Π.Δ. 519 / 74 χορηγηθείσαν αμνηοτίαν.
Προσθετέον τέλος ότι τα εγκλήματα ταύτα ούτε ως σύνθετα ή μικτά πολιτικά εγκλήματα δύνανται να θεωρηθούν. Σύνθετον πολιτικόν έγκλημα υφίσταται όταν δια της εγκληματικής δράσεως προσβάλλεται ή τε Πολιτεία και ιδιωτικά δικαιώματα και υφίσταται τοιαύτη προς άλληλα σχέσις, ώστε η επερχόμενη κατ' ιδιώτου προσβολή να έχη ως άμεσον αποτέλεσμα την προπαρασκευήν, την διευκόλυνσιν και την επιτυχίαν εγκλήματος πολιτικού. Αλλά το τοιούτον υφίσταται μόνον εις τα πλαίσια της αυτής και ενιαίας εγκληματικής δράσεως, ουχί δε και εις την αντίρροπον τοιαύτην. Ούτω τα κατά του τότε δικτατορικού καθεστώτος στρεφόμενα εγκλήματα των πολιτικώς δρώντων ατόμων προσέβαλλαν ου μόνον την τότε κρατούσαν πολιτειακήν τάξιν αλλά και ιδιωτικά δικαιώματα (καταστροφαί περιουσιακών στοιχείων, κ.λπ.).
Εν προκειμένω όμως πρόκειται περί πράξεων των οργάνων της πολιτείας. Και είναι λογικώς απαράδεκτον και νομικώς αοτηρικτον να θεωρήσωμεν ότι είτε τα ελατήρια (υποκειμενική θεωρία), είτε η κατεύθυνσις της εγκληματικής βουλήσεως (αντικειμενική θεωρία) των οργάνων τούτων - ενεργούντων, σημειωθήτω, προς προάσπισιν και ουχί προς κατάλυσιν της καθεστηκυίας τάξεως - ήσαν πολιτικά! Ήσαν τουναντίον καθαρώς εγκληματικά! Υφ' οιανδήποτε όθεν εκδοχήν τα περί ων πρόκειται και ερευνώμενα ώδε εγκλήματα, δεν αμνηστεύονται. Θα ήτο και αδιανόητον άλλωστε το τοιούτον, εν όψει του είδους και της βαρύτητας των εγκλημάτων τούτων, των συνθηκών της θεσμοθετήσεως της αμνηστεύσεως, του αιτίου και του σκοπού του νομοθετήματος.

Γ. ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΠΡΟΣ ΚΟΛΑΣΜΟΝ

Α) Γενική ανάλυσις

Η εκ των εκτεθέντων πραγματικών περιστατικών επισήμανσις των προς τα γεγονότα και τα τραγικά επακόλουθα τούτων συνδεομένων υπευθύνων προσώπων δεν παρίσταται εύκολος. Διότι, ως και εν αρχή της παρούσης ετονίσθη, πάντες πλην των φοιτητών εξεμεταλλεύθησαν το λεγόμενον σπουδαστικόν κίνημα και ο χώρος του Πολυτεχνείου μετεβλήθη εις αιματοβαφή στίβον ενός απηνούς και εξοντωτικού αγώνος φανατικών πολιτικών αντιθέσεων. Και ακόμη διότι ουδεμίαν προς τα τραγικά επακόλουθα των γεγονότων τούτων είχε σχέσιν το καθ' ύλην υπεύθυνον και αρμόδιον Υπουργείον Παιδείας και κατ' επέκτασιν η Κυβέρνησις Σ. Μαρκεζίνη. Επιβάλλεται όθεν η δια μέσου του περιβάλλοντος την όλην υπόθεσιν ιδιόμορφου, περιέργου και εν πολλοίς σκοτεινού κλίματος αναζήτησις των πράγματι υπευθύνων και η εν συνεχεία κατονομασία τούτων. Τονιστέον κατ' αρχήν ότι ουδεμία, καθ' ημάς, βαρύνει ποινική ευθύνη μέλος της τότε πολιτικής Κυβερνήσεως, δια τους κάτωθι λόγους: Κατά το τότε ισχύον Σύνταγμα άπασαι αι εις τα Υπουργεία Εθνικής Αμύνης και Ασφαλείας αφορώσαι αρμοδιότητες ανήκον εις τον Πρόεδρον της Δημοκρατίας. Εις τούτον ομοίως υπήγοντο και αι υπηρεσίαι πληροφοριών.

Με τον φοιτητικόν κόσμον και τα ζητήματα των ησχολούντο πέντε (5) ειδικώτεραι υπηρεσίαι πληροφοριών, αι εξής:

α) Η Διεύθυνσις Νεότητοςτου Υπουργείου Προεδρίας,
β) Το «Σπουδαστικόν Τμήμα» της Γενικής Ασφαλείας,  
γ) Η ΓΔΕΑ (YEA), δ) Η ΚΥΠ και ε) Η ΕΣΑ δια του ειδικού Ανακριτικού Τμήματος της.

Άπασαι αι ανωτέρω Υπηρεσίαι, τελείως ασυντόνιστοι μεταξύ των, είχον σωρείαν πρακτόρων μεταξύ του φοιτητικού κόσμου. Και το μόνον Υπουργείον, όπερ εστερείτο οιασδήποτε τυπικής αρμοδιότητος ήτο το Υπουργείον Παιδείας (Οράτε κατάθεσιν Παν. Σιφναίου).
 Απληροφόρητον επομένως παρέμενε το μόνον αρμόδιον Υπουργείον και ουδέν ο τότε Υπουργός εγνώριζεν επί των τεκταινομένων εις τον υπ' αυτού ελεγχόμενον χώρον κυβερνητικής δραστηριότητος. Δι' ο και εις την ενώπιον ημών κατάθεσίν του τονίζει τα εξής: «Έντιμος υπάλληλος της ΚΥΠ με εβεβαίωσεν ότι κατά την Πέμπτην και Παρασκευήν 15 και 16 Νοεμβρίου 1973, ευρίσκοντο εντός του Πολυτεχνείου στελέχη της ΚΥΠ και έτερον λίαν αξιόπιστον πρόσωπον μου είπεν ότι είδεν εντός του Πολυτεχνείου δεκάδας ανθρώπων... της ΕΣΑ (εξ επισήμων ούτω χειλέων επιβεβαιούνται τα υπό του πράκτορος της ΚΥΠ Δ Πίμπα κατατιθέμενα).
Πιστεύω ότι οι κινηθέντες τον Νοέμβριον ελάχιστοι φοιτηταί δεν είχον την παραμικράν συνείδησιν του τι ετεκταίνετο. Ουδέ και εγώ το εγνώριζον, αλλ' ενόμιζον μόνον ότι θα εματαιούντο αι εκλογαί και η αποκατάστασις της ελευθερίας υπέρ ης εκόπτοντο... Το συμπέρασμα μου είναι ότι η οργάνωσις μικροεπαναστάσεως της 16-11-1973 ήτο εξωφοιτητική, έφερε μάλιστα και κάποιον επιτελικήν σφραγίδα. Οι οργανωταί Έλληνες ή ξένοι ή και αμφότεροι εγνώριζον βεβαίως τας αντικαθεστωτικάς διαθέσεις των νέων, πιθανόν δε και εντέχνως να υπεκίνησαν ή να επέσπευσαν την εκδήλωσιν, δια να την χρησιμοποιήσουν ως κάλυμμα της ιδικής των προμελετημένης εκδηλώσεως.
 Στόχος των άμεσος ήτο «η πρόληψις των δηλώσεων Μαρκεζίνη και η ματαίωσις των εκλογών» (οράτε κατάθεσιν). Προς την άποψιν ταύτην πλήρως στοιχείται και ο τότε Πρωθυπουργός, όστις και ειδικώτερον την πηγην της ανωμαλίας ταύτης προσδιορίζων μετά σαφήνειας τονίζει ότι αι τοιαύται απόψεις και σκέψεις του «δεν αναφέρονται βεβαίως εις τους ιδεολόγους ή θερμόαιμους νέους ή τας παρασυρόμενος μάζας». Χαρακτηριστικόν της αγνοίας του τότε Πρωθυπουργού περί της κινήσεως των αρμάτων και του στρατού και της αναπτύξεως της όλης επιχειρήσεως είναι το ότι ούτος επληροφορήθη περί πάντων τούτων κατά την 1ην πρωινήν ώραντης 17-1-1973 παρά του παρ' αυτώ υφυπουργού, όστις τυχαίως ομοίως αντελήφθη την κίνησιν των αρμάτων, κατερχομένων ήδη προς το Πολυτεχνείον. Ευλόγως δε, διότι ολίγας μόνον ώρας προηγουμένως, αλλά, ως και ανωτέρω ετονίσθη, είχον συμφωνηθή. Η κατά την 13.30 ώραντης 16.11.1973 τερματισθείσα επίσημος σύσκεψις των υπευθύνων κυβερνητικών παραγόντων, είχε χαράξει σαφώς τον τρόπον της αντιδράσεως έναντι των φοιτητικών ταραχών και των περί το Πολυτεχνείον εκδηλώσεων: ήπιος τρόπος, αποφυγή βίας, απαγόρευσις δακρυγόνων και μόνον εν εσχάτη ανάγκη ρίψις αυτών και αυστηρά απαγόρευσις πυροβολισμών.

Παραλλήλως, όμως, προς ταύτα ή και προηγουμένως άλλαι εις άλλους χώρους ελαμβάνοντο αποφάσεις: Αι πάσης φύσεως πολιτικοί τάσεις και αποχρώσεις από της δεξιάς μέχρι της αριστεράς των ποικίλων ήδη και πολλών αποχρώσεων διεισδύουν εις το κίνημα των φοιτητών και το πολιτικοποιούν ενούμενοι εις την κατά της δικτατορίας αντίθεσιν και την δια την πτώσιν της κοινήν επιδίωξιν. «Το Κόμμα μας - γράφει ο παρανόμως τότε εκδιδόμενος «Ριζοσπάστης» εις το φύλ. υπ' αρ. 65 - πάλευε να μετατρέψη την οργή τους σε κινητοποίηση, έτσι που να οξυνθούν οι αντιθέσεις... να δημιουργηθούν καλύτεροι όροι πάλης για τις επικείμενες συγκρούσεις με την δικτατορία... στάθηκαν σοβαρός παράγοντας του φοιτητικού κινήματος...».
Δι' ο και η βίαια αντίδρασις της ΕΣΑ μετά την επικράτησιν του Αρχηγού της, δια της από 12-12-1973 γνωστής ανακοινώσεως της, δι' ης κατηγορεί τους Καθηγητάς του Πολυτεχνείου, στηλιτεύει την συμπεριφοράν της Συγκλήτου, η οποία «επιμένει να ομιλή περί ασύλου του Πολυτεχνείου κατά μίαν αδιανόητον αντίληψιν», ομιλεί περί αναρχικών στοιχείων και λαϊκών κινητοποιήσεων και το σπουδαιότερον αποκαλύπτει τας κατά την εποχήν των γεγονότων προθέσεις και διαθέσεις της δια των φράσεων:
 «Οι αναρχικοί εκμεταλλευόμενοι... και την χλιαράν αντιμετώπισιν της όλης καταστάσεως υπό των αρμοδίων οργάνων της πολιτείας και ενθαρρυνόμενοι και υποκινούμενοι υπό παραγόντων του εξωτερικού (αιδημόνως αποσιωπάται ο ρόλος της ιδίας και των άλλων!) εξήλθον του Πολυτεχνείου και προέβησαν εις εμπρησμούς και καταστροφάς, δημιουργήσαντες εικόνα Δεκεμβριανών εις το Κέντρον των Αθηνών» (οράτε ταύτην μεταξύ των εγγράφων του Ε.Μ. Πολυτεχνείου).
Η ΚΥΠ εξαπολύει τους πράκτορας της, οι οποίοι παρατηρούν, παρακολουθούν και εις παντοίας πράξεις βιαιότητας εξωθούν τους ανύποπτους σπουδαστάς. (Οράτε καταθέσεις Σιφναίυο και Πίμπα). Ο τελευταίος ούτος αποκαλύπτει χαράκτηριστικώς ότι μέγα ήτο το πλήθος των εις το Πολυτεχνείον πρακτόρων της ΚΥΠ, οι οποίοι εφωτογράφιζον τους πρωτεργάτας της κινήσεως και κατέγραφαν εις μαγνητοταινίας τας συνομιλίας των, διένειμαν προκηρύξεις μεταξύ των σπουδαστών προς επηρεασμόν των, εναντίον της τότε καταστάσεως, παρημπόδιζον την εντός του Πολυτεχνείου εισαγωγήν τραυματιών προκειμένου να διακομίζωνται ούτοι εις το Ρυθμιστικόν ή αλλαχού, ένθα η αστυνομία ήτο παρούσα δια τα περαιτέρω, κατέστρεφαν διάφορα αντικείμενα του Πολυτεχνείου και εξωθούν ακολούθως τους φοιτητάς να οπλισθούν δια ξύλων και σιδήρων «για να χτυπήσουν τους μπάτσους της χούντας», επεζήτησαν να προμηθευθούν χημικά προϊόντα εκ των εργαστηρίων του Χημείου του Πολυτεχνείου δια να κατασκευάσουν εκρηκτικός ύλας, έρριψαν την ιδέαν προμήθειας όπλων εις τους φοιτητάς, κ.λπ., προσκρούσαντες όμως εις την αποφασιστικήν και σθεναράν άρνησιν των νέων της Συντονιστικής Επιτροπής Σπουδαστών.
Η ΕΣΑ διαθέτει άνδρας εν πολιτική περιβολή εντός και εκτός του Πολυτεχνείου, οίτινες ομοίως παρακολουθούν αλλά και βαναύσως κακοποιούν τους πολίτας. Στρατιωτικαί υπηρεσίαι πληροφοριών ειδικούς των πράκτορας αποστέλλουν εντός του Πολυτεχνείου. Αι στρατιωτικοί δυνάμεις ευρίσκονται από νωρίς εν επιφυλακή ενώ παρά του τότε Προέδρου της Δημοκρατίας, δίδεται η εντολή να κινηθούν δυνάμεις στρατιωτικοί προς ενίσχυσιν της ενταλθείσης προς υποβολήν της αιτήσεως και εν συνεχεία καταλυθείσης ουσιαστικώς αστυνομίας. Και η επιχείρησις σμικρύνεται μεν περιγραφικώς ως προς τας διαστάσεις της και την ισχύν των δυνάμεων (ολίγαι δυνάμεις και τρία ή τέσσερα άρματα μάχης), ως ενέργεια δε ψυχολογικού επηρεασμού και εκφοβισμού εξακολουθεί να χαρακτηρίζεται! Παραδόξως όμως και μελαγχολικώς ήδη πάντα ταύτα ηχούν εις τα ώτα όλων, όσων έζησαν την τραγικότητα των στιγμών ή ητένισαν το μέγεθος της καταστροφής! Διότι, ανεξαρτήτως των περί του περιεχομένου της αποφάσεως Παπαδόπουλου υποστηριζόμενων, το μεν σαφώς υπό των τότε στρατιωτικών ηγητόρων κατατίθεται ότι «απεφασίσθη από κοινού μετά των αρχηγών όπως το διατεθησόμενον εις το Πολυτεχνείον συγκρότημα των Ενόπλων Δυνάμεων είναι ισχυρόν εις μέσα» (κατάθ. υπ' αριθ. 133), το δε εκ των διαδραματισθέντων και των αιματηρών αποτελεσμάτων ελεγχόμενη η προϋπάρξασα διάφορος δήθεν απόφασις κρίνεται ανακριβής. Εάν υπήρξεν παρέκκλισις η ανυπακοή θα έδει εγκαίρως να επισημανθή, να στηλιτευθή και να κολασθή. Δεν είναι δε δυνατόν να υποστηριχθή ότι εις το κύμα αυτό της βιαιότητας και το πανδαιμόνιον των πυροβολισμών δεν κατέστη δήλη οιαδήποτε παρέκκλισις εκ της αποφάσεως του Προέδρου, ούτε ανεφάνησαν εκδηλώσεις ανυπακοής, δια να επέλθη άμεσος, αυστηρά και οργίλη η αντίδρασις του πανίσχυρου τότε εκφραστού της πολιτειακής βουλήσεως. Το αυτό ομοίως λεκτέον και δια τους τότε υπευθύνους στρατιωτικούς ηγήτορες, οίτινες ωσαύτως υποστηρίζουν τα περί προθέσεως ψυχολογικού επηρεασμού και εκφοβισμού και υπάρξεως αυστηρών διαταγών δια την μη ρίψιν πυροβολισμών, εκφράζουν δε την οδυνηράν έκπληξίν των διότι εφονεύθησαν άνθρωποι εκ των ριπτομένων βολών. Πιστεύομεν βεβαίως ότι οι περί ων πρόκειται στρατιωτικοί ηγήτορες δεν υπήρξαν ομόψυχοι, των επιδιωξάντων τότε την βίαν και την χρήσιν των όπλων, είχον όμως υποχρέωσιν να πράξουν τα καθ' εαυτούς δια να την αποτρέψουν, δι' ο και άλλως εκτιμάται η ευθύνη αυτών. Ώφειλον, εφ' όσον αύτη ήτο η επί του προβλήματος θέσις των και τοιαύτη η αληθής πρόθεσίς των, να κινήσουν την κατά των παραβατών των διαταγών των πειθαρχικήν αλλά και ποινικήν δίωξιν επί τη κατηγορία της στάσεως (αρθρ. 63 παρ. 1 εδ. γ' ΣΠΚ - βιαιοπραγίαι κατά προσώπων ή πραγμάτων), της απείθειας (άρθρον 64 παρ. 1 εδ. α' ΣΠΚ - άρνησις υπακοής εις τας διαταγάς ανωτέρων), της παραβάσεως στρατιωτικής εντολής (αρ. 72 παρ. 1 γ' ΣΠΚ) και των άσκοπων πυροβολισμένων (αρ. 103 εδ. β' ΣΠΚ) εφόσον διεπιστώθη ότι στρατιωτικοί επυροβόλουν αυτοβούλως και άνευ ευλόγου αιτίας, πλήθος ανθρώπων φονεύσαντες και περισσοτέρους σοβαρώς τραυματίσαντες. Ουδέν όμως τούτων, των πολύ φυσικών και αναμενόμενων εγένετο, αλλ' άντικρυς αντίθετος συμπεριφορά επεδείχθη. Ούτω ο μεν τότε πρόεδρος της Δημοκρατίας απηύθυνε διάγγελμα προς τον ελληνικόν λαόν, εις ο αναγγέλλων την επαναφοράν του στρατιωτικού νόμου, ωμίλει περί αναρχικών εκδηλώσεων και περί συνωμοσίας των εχθρών της Δημοκρατίας και της ομαλότητας και διεβεβαίου περί της αποφάσεως του να προάσπιση την γαλήνην, τας κατακτήσεις και την ασφάλειαν του ελληνικού λαού (εφημερίδες της 18.11.1973), ο δε τότε Αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων, υποδεχόμενος τον Πρωθυπουργόν εις το Μέγαρον του Αρχηγείου, ωμίλησεν ομοίως περί αναρχικών εκδηλώσεων εις τον φοιτητικόν χώρον και απεκάλυψεν ότι διαβλέπουσαι αι ένοπλοι δυνάμεις τας πιθανάς εξελίξεις, ηύξησαν την ετοιμότητα των και διετάχθησαν να παρέξουν την υποστήριξίν των προς αποκατάστασιν της τάξεως, αναλαβούσαι την εκκαθάρισιν του Πολυτεχνείου και του πέριξ χώρου (εφημερίδες της 21-11-1973). Αμφότεροι δε περί αναίμακτου ωμαλουν επιχειρήσεις και ως ασύστολα ψεύδη εχαρακτήριζαν τα περί πυροβολισμών «διαδιδόμενα»!
Αι τοιαύται θέσεις υπεστηρίχθησαν και εκαλύφθησαν ακολούθως και υπό του τότε Πρωθυπουργού δια δηλώσεων του εις το Αρχηγείον Ενόπλων Δυνάμεων. Φρονούμεν όμως, εν όψει, πάντων, των εκτεθέντων, ότι η τοιαύτη εκδήλωσις συνιστά καθαράν πολιτικήν πράξιν και δεν θεμέλιοι, ούτε βεβαίως αποδεικνύει, οιανδήποτε ποινικήν ευθύνην, αυτού τε και των Υπουργών του: Εθνικής Αμύνης, Δημοσίας Τάξεως και Εθνικής Παιδείας, οίτινες ομοίως δεν έσχον ανάμιξιν ενεργόν εις τα γεγονότα και την αντιμετώπισιν τούτων, ούτε παράλειψίς τις αξιόποινος τους βαρύνει. Η ουσιαστική θέσις του τότε Πρωθυπουργού ήτο αντίθετος προς πάσαν έννοιαν βίας, δι' ο και ευλόγως, αλλά και ευστόχως, παρατηρεί ότι «εάν είχα προλάβει να κάμω την συνέντευξιν της 17-11-1973 ίσως άλλη θα ήτο η εξέλιξις των πραγμάτων και ιδίως δεν θα είχομεν θρηνήσει τα θύματα δια τα οποία κάθε ελληνική ψυχή βαθυτάτην αισθάνεται οδύνη» (οράτε κατάθεσιν). Και το συμπέρασμα είναι ότι υπεράνω των αφηρημένων και αορίστων πλατωνικών εξορκισμών κείται η εκ της πραγματικότητας αναφαινομένη αλήθεια.
Ο Γεώργιος Παπαδόπουλος, ζηλώσας ίσως δόξαν Ντε Γκωλ, δια την εκμετάλλευσιν του φοιτητικού κινήματος, απηγόρευσεν εις την Αστυνομίαν την έγκαιρον προς πρόληψιν των γεγονότων επέμβασιν και διεκήρυσσεν: «Ας τα σπάσουν. Ας κάψουν και το Πολυτεχνείον. Ας κατεβούν και στους δρόμους. Ας σπάσουν και βιτρίνες» (κατάθεσις Σιφναίου). Αιφνιδίως όμως και άγνωστον διατί και πώς η γνώμη του καταστρέφεται και διατάσσει την κινητοποίησιν των Ενόπλων Δυνάμεων, βοηθούμενος εν τούτω υπό των τότε υπευθύνων ηγητόρων του Στρατεύματος και δη των: Αρχηγού Ενόπλων Δυνάμεων και Διοικητών ΑΣΔΕΝ και ΣΔΑ. Και η επί μίαν 7ετίαν ζηλοτύπως κλειστή παραμείνασα πυξίς της Πανδώρας ανοίγεται! Αντελήφθη προφανώς την εις βάρος του από του Αυγούστου ήδη 1973 υποβόσκουσαν κίνησιν των Ρουφογάλη, Ιωαννίδη, Μπονάνου (κατάθεσις Σιφναίου) και προσπαθεί να αντίδραση δια της εγκαίρου καταστολής της υπό των άλλων ήδη εκμεταλλευόμενης προφανώς εξεγέρσεως, έχων αποφασίσει ενδεχομένως, και αναβολήν των υπό τηςΚυβερνήσεως Μαρκεζίνη υπεσχημένων εκλογών. Και εις την κίνησιν όμως ταύτην υπερφαλαγγίζεται. Διότι το σχέδιον ήτο έτοιμον και οι εκτελεστοί του πλήρως προετοιμασμένοι και αποφασιστικοί. Δεν ήτο βεβαίως συμπτωματική και τυχαία η εις το κέντρον της Αμέσου Δράσεως της Αστυνομίας παρουσία των Αξιωματικών Λουπάση, Λούκουτου και Ντερτιλή, πιστών εις τον Δημήτριον Ιωαννίδην, ως εδείχθη μετά την κατά την 25-11-1973 επικράτησιν τούτου, ούτε άνευ σημασίας η έκδηλος ανησυχία του τελευταίου, συνεχώς ερωτώντας αν έφθασαν τα άρματα εις το Πολυτεχνείον και επενέβησαν και η εσπευσμένη εκ του Κέντρου αναχώρησίς του ίνα μεταβή ο ίδιος προσωπικώς εις το Πολυτεχνείον, διότι - καθ' α εδήλωσεν εις επήκοον πάντων «αργούνε πολύ και θα πάω μόνος μου». Και μετέβη τω όντι σημαντικόν διαδραματίσας εις την όλην επιχείρησιν ρόλον (οράτε καταθέσεις υπ' αριθμ. 99, 159, 221 και 268). Παρά ταύτα ο τότε Διοικητής ΑΣΔΕΝ καταθέτει ότι ούτος ήτο απλώς σύνδεσμος μεταξύ της Αστυνομίας και της ΑΣΔΕΝ και ουδεμίαν είχεν αρμοδιότητα να επέμβη καθ' οιονδήποτε τρόπον! Ο Στρατηγός αμετανοήτως επίστευεν ότι ο περί ου πρόκειται Συνταγματάρχης θα εσέβετο την έννοιαν της στρατιωτικής πειθαρχίας. Μετ' ολίγον όμως τραγικώς διεψεύσθη διότι ο ίδιος, υπό κατωτέρων του συνελήφθη! Οι Ιωαννίδης και Ρουφογάλης, δια των εις αυτούς πιοτών Αξιωματικών και πρακτόρων, επηρεάζουν σοβαρώς και σαφώς την όλην επιχείρησιν, εξαπολύοντες κύμα βιαιοτήτων και πυροβολισμών, επί τω τέλει της δημιουργίας ευνοϊκών δια την προαποφασισθείσαν κίνησιν συνθηκών ασφαλείας, αναταραχής και συγκρούσεων. Και εις το καταλλήλως ήδη προετοιμασθέν και κράτησαν ιδιόμορφον κλίμα συγχύσεως, πανικού και συγκρούσεων, οργιάζουν οι κοινοί δολοφόνοι ενσπείροντες αδιστάκτως τον θάνατον εις βάρος αθώων και αόπλων νέων ανθρώπων, το μέγα αμάρτημα των οποίων ήτο ότι εζήτουν «Ελευθερίαν και Δημοκρατίαν». Και περιέργως ο μηδεμίαν έχων αναλάβει αποστολήν εις την επιχείρησιν τότε Διευθυντής της ΕΣΑ Δημήτριος Ιωαννίδης, μεταβαίνει περί ώραν 04.00 της 17-11-1973 εις τον χώρον του Πολυτεχνείου. Και ουδείς, ούτε και ο ίδιος αποκαλύπτει διατί! Διότι είναι αστείον το λεχθέν ότι μετέβη απλώς εκ... περιέργειας! Ειδικώς δέον ενταύθα να σημειωθή ότι δεν είναι άμοιρον σημασίας τινός το πλήρως εκ της ερεύνης βεβαιωθέν ότι οι νέοι ούτοι του Πολυτεχνείου, ως αναρχικοί, ευκόλως και ανενδοιάστως χαρακτηριζόμενοι, δεν εφόνευσαν, δεν εκακοποίησαν και ουδένα σοβαρώς ετραυμάτισαν, αλλ' οι ίδιοι και το ανώνυμον πλήθος υπήρξαν τα εξιλαστήρια θύματα των περί «Δημοκρατίας» περιέργων αντιλήψεων των «ηρώων» της εποχής και των αδίστακτων οργάνων των!
Και η Αστυνομία ποίον ρόλον διεδραμάτισεν εις την όλην αυτήν επιχείρησιν; Συνήργησε δια της συμπεριφοράς των υπευθύνων τότε ηγητόρων της εις την επιβολήν της θελήσεως τρίτων. Ούτω μολονότι εις αυτήν ανήκεν η ευθύνη, αλλά και η κατά νόμον δικαιωματικότης, δια την αντιμετώπιση/ των συγκεντρώσεων και των εξ αυτών ταραχών, κατ' αρχήν μεν απρακτεί και τηρεί στάσιν εφεκτικότητος, ευνοούσαν την οργάνωσιν και διόγκωσιν του κινήματος, εξ ετέρου διατηρεί εις συνεχή και εξαντλητικήν επιφυλακήν και εγρήγορσιν τους αστυνομικούς υπαλλήλους, με συνέπειαν την επικίνδυνον ως εκ καμάτου και της συσσωρευμένης αγανακτήσεως - ως εκ των επιθέσεων και των προπηλακισμών - φόρτισιν του ψυχισμού των και τέλος δέχεται να υποβάλη την αίτησιν δια την επέμβασιν των Ενόπλων Δυνάμεων και συμμετέχει εις σειράν ενεργειών και εκδηλώσεων, παρανόμων, των ακολούθων: την κατά παράβασιν των κειμένων διατάξεων βιαίαν διάλυσιν των συναθροίσεων, την δυναμικήν παραβίασιν του Πανεπιστημιακού ασύλου, παρά την ρητώς εκφρασθείσαν αντίθετον άποψιν του Προϊσταμένου της Εισαγγελίας και την άνευ γνώμης των εκπροσώπων της Διοικήσεως και της Δικαιοσύνης χρήσιν των όπλων. Τέλος δια του τότε Αρχηγού της διέταξεν τη σύλληψιν πλήθους ατόμων, οι περισσότεροι των οποίων αναμφισβητήτως δεν ήσαν ούτε «πρωταίτιοι» ούτε «υπεύθυνοι» της συναθροίσεως και των εκδηλώσεων και αίτινες παρανόμως κατεκρατήθησαν. Υπήρξαν ομοίως και μεμονωμένα αστυνομικά όργανα, υπό της ερεύνης - εις το πλήθος των αγνώστων - εντοπισθέντα, τα οποία υπήρξαν δράσται συγκεκριμένων αξιοποίνων πράξεων.

Δια την κατά νόμον θεμελίωσιν της υπαιτιότητος των καθ' ημάς υπευθύνων τονιστέα και τα ακόλουθα:

1) Η κατά νόμον αποστολή των Ενόπλων Δυνάμεων και των Σωμάτων Ασφαλείας, πλην άλλων, περιλαμβάνει και το καθήκον προστασίας της ζωής, της σωματικής ακεραιότητος, της τιμής, της ελευθερίας και της περιουσίας των πολιτών. Συνεπώς οι τότε ηγέται του Στρατού και της Αστυνομίας είχαν ως εκ του νόμου και της αποστολής των, το ιερόν καθήκον να προασπίσουν την ζωήν και σωματικήν ακεραιότητα των εις την συνάθροισιν πολιτών έναντι των πάσης φύσεως κακοποιών ή των εγκληματικώς δρώντων οργάνων των κατά το περί ου πρόκειται αιματηρόν τριήμερον. Και τούτο μη πράξαντες, ήτοι τους γνωστούς και αγνώστους δράστας μη παρεμποδίσαντες εις το φονικόν έργον των, εγένοντο υπαίτιοι απλής συνεργείας εις τας κυρίας πράξεις αυτών αρνητικώς εκδηλωθείσης, ήτοι δια παραλείψεως εκτελέσεως του εκ του νόμου και της αποστολής των τεκτομένου καθήκοντος (αρ. 15 και 47 ΠΚΝ Χωραφά: Γεν. Αρχαί Π.Δ. παρ. 98 III Α σελ. 328, Αγγ. Μπουροπούλου: Ερμ. Π.Κ. υπ' αρ. 47 σελ. 148 ομοίως σχετικώς Α.Π. 248 / 68 Π. Χρ. ΙΣΤ σελ. 511 επ.).
2) Ουδέν ουδαμόθεν τίθεται πρόβλημα «προσταγής», συνεπαγόμενης άρσιν του αδίκου χαρακτήρας των εξ αιτίας των πυροβολισμών ιδία τελεσθεισών αξιοποίνων πράξεων. Και τούτο διότι δεν συνέτρεξαν αι κατ' αρ. 21 Π.Κ. προϋποθέσεις εν τη εκτελέσει των περί ων πρόκειται εγκληματικών πράξεων. Οι πάντες ούτω αρνούνται την ύπαρξιν διαταγής προς ρίψιν και εκφοβιστικών, έστω, βολών. Και υπάρχουσα όμως τοιαύτη, όπερ απολύτως αληθές, καθ' ημάς και πλήρως εξακριβωμένον ως προς τα έμπροσθεν του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως διαδραματισθέντα, «δεν εδόθη κατά τους νομίμους τύπους και παρά της αρμοδίας Αρχής» ως ανωτέρω αναλυτικώς ετονίσθη. Δεν συνεπάγεται όθεν τα κατά νόμον καταλυτικά του αξιοποίνου, αποτελέσματα.

β) Ειδικωτέρα επισήμανσις

Δύνανται ήδη να κατονομασθούν προς διευκόλυνσιν του ανακριτικού έργου, οι εκ της ερεύνης προκύπτοντες και κατά την γνώμην ημών υπεύθυνοι της περί ης πρόκειται τραγωδίας, κατά νομικήν αξιολόγησιν του ρόλου εκάστου εις ταύτην.

1) Γεώργιος Χρ. Παπαδόπουλος, τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας.
2) Δημήτριος Αριστοτ. Ιωαννίδης, Υποστράτηγος, ε.α. τότε διοικητής της ΕΣΑ και
3) Μιχαήλ Ρουφογάλης, Υποστράτηγος ε.α., τότε Αρχηγός της ΚΥΠ. Φέρονται ως ηθικοί αυτουργοί ανθρωποκτονιών εκ προθέσεως (τετελεσμένων και εν απόπειρα) επικινδύνων σωματικών βλαβών, διακεκριμένων φθορών και προκλήσεων εις τέλεσιν κακουργημάτων ή πλημμελημάτων, πράξεων υπό γνωστών και αγνώστων - τη ερεύνη - δραστών, τελεσθεισών (ως κατωτέρω). Παρατηρητέον ενταύθα ότι ο ηθικός αυτουργός δεν δρα κατά του αντικειμένου του εγκλήματος, αλλά επιδρά επί της βουλήσεως του υποκειμένου, ίνα προκολέση απόφασιν αυτού προς εκτέλεσιν της αδίκου πράξεως. Και ως γνωστόν δεν είναι απαραίτητον να προκαθορισθή εν ταις λεπτομερείαις της η υπό εκτέλεσιν πράξις, ουδέ το πρόσωπον εις βάρος του οποίου θα τελεσθή (ΑΠ 334 / 58 Π. Χρ. Α' 151). Ομοίως δεν είναι απαραίτητον όπως αποκαλυφθή και γνωσθή ο αυτουργός του εγκλήματος (ΑΠ 37 / 1969 Γ. Χρ. Ιθ' 208).
4) Νικόλαος Ντερτιλής, Ταξίαρχος, τότε επιτελάρχης ΑΣΔΕΝ, αυτουργός ανθρωποκτονίας εκ προθέσεως εις βάρος νεαρού σπουδαστού και ηθικός αυτουργός ετέρων ανθρωποκτονιών (τετελεσμένων και εν απόπειρα) ως και σωματικών βλαβών.
5) Δημήτριος Ιωάννου, Ζαγοριαννάκος, Αντιστράτηγος ε.α. τότε Αρχηγός Ενόπλων Δυνάμεων, διατάξας την κίνησιν των τμημάτων στρατού.
6) Κωνσταντίνος Ιωάννου Μαυροειδής, Αντιστράτηγος ε.α. τότε Δ / ντής ΑΣΔΕΝ, έχων τον συντονισμόν και το γενικόν πρόσταγμα της επιχειρήσεως.
7) Νικόλαος Κων. Ραφαηλάκης, Αντιστράτηγος ε.α., τότε Δ / ντής της ΣΔΑ, παριστάμενος κατά την εκτέλεσιν της επιχειρήσεως και εποπτεύων ταύτης.
8) Νικόλαος Αριστ. Δασκαλόπουλος, τότε Αρχηγός Αστυνομίας, εποπτεύων των Αστυνομικών Δυνάμεων.
9) Λουκάς Γεωργίου Χριστολουκάς, τότε Διευθυντής της Αστυνομίας Αθηνών, υπεύθυνος των ενεργειών των αστυνομικών δυνάμεων ως προς την αντιμετώπισιν των εκδηλώσεων.
10) Θρασύβουλος Γιοβάνης, Ταξίαρχος, τότε Συνταγματάρχης, επικεφαλής των στρατιωτικών τμημάτων εις την κατά του Πολυτεχνείου επιχείρησιν.
Άπαντες εμφανίζονται ως απλοί συνεργοί του ως είρηται, του ηθικού αυτουργού, δια της παροχής θετικής συνδρομής εις αυτόν εν τω πλαισίω της αρμοδιότητος εκάστου, απλοί ομοίως συνεργοί των γνωστών και αγνώστων εγκληματιών εν τη διαπράξει των ανθρωποκτονιών και σωματικών βλαβών, της τοιαύτης συνδρομής των εκδηλωθείσης, ως ετονίσθη ήδη αρνητικώς, ήδη δια παραλείψεως εκτελέσεως του εκ του νόμου και της αποστολής των τικτομένου ιερού καθήκοντος προασπίσεως της ζωής και σωματικής ακεραιότητος των πολιτών έναντι των πάσης φύσεως κακοποιών και των εγκληματικώς δρώντων οργάνων των. Ο εξ αυτών Νικόλαος Δασκαλόπουλος, τυγχάνει ομοίως και έμμεσος αυτουργός παρανόμου συλλήψεως και κατακρατήσεως των συλληφθέντων.
11) Σπυρίδων Σταθάκης, Ίλαρχος τεθωρακισμένων, διατάξας την είσοδον του άρματος εντός του Πολυτεχνείου, αυτουργός αποπειρών ανθρωποκτονίας των επί των κιγκλιδωμάτων της πύλης του Πολυτεχνείου ευρισκομένων σπουδαστών, ιδία δε της διαφυγούσης τον θάνατον και βαρύτατα μόνον τραυματισθείσης Π. Ρηγόπουλου.
12) Σταύρος Βαρνάβας, Αντιστράτηγος ε.α., Δ / ντής του εν τω Υπουργείω Δημοσίας Τάξεως Μικτού Επιτελείου. Ηθικός αυτουργός ανθρωποκτονιών (μιας τετελεσμένης και πολλών εν απόπειρα) ως διατάξας την χρήσιν των όπλων κατά του πλήθους.
13) Ηλίας Τσιαούρας ή Τσαπούρης, αυτουργός ανθρωποκτονιών (μιας τετελεσμένης και πολλών εν απόπειρα) και παρανόμου οπλοφορίας δια πολεμικού όπλου.
14) Ευάγγελος Κων. Μαντζώρος, Ανθυπίλαρχος τότε τεθωρακισμένων, αυτουργός αποπειρών ανθρωποκτονίας και επικινδύνων σωματικών βλαβών (κατάθ. υπ' αριθμ. 241 και 242).
15) Υπίλαρχος Μιχαήλ Γουνελάς, Ανθυπασπιστής Λάμπρος Κωνσταντέλλος, Αξιωματικοί του ΚΕΤΘ, λαβόντες μέρος εις την κατά του Πολυτεχνείου επιχείρησιν. Φέρονται ως αυτουργοί ή ηθικοί αυτουργοί αποπειρών αυτοκτονίας και επικινδύνων σωματικών βλαβών (καταθέσεις υπ' αριθμ. 72, 76 και 116).
16) Αστυφύλαξ υπό στοιχεία Λ 21 Ηλίας Καραδήμας και δεύτερος τοιούτος υπό το μικρόν όνομα Νικόλαος, εκτελούντες υπηρεσίαν εν τω Ρυθμιστικά) Κέντρω Αθηνών την νύκτα της 16ης προς 17ην Νοεμβρίου 1973, τυγχάνουν συναυτουργοί μετ' άλλων αγνώστων, ανθρωποκτονίας εκ προθέσεως και επικινδύνων σωματικών βλαβών εις βάρος τραυματιών και των συνοδών τους (καταθ. υπ' αριθμ. 72, 76 και 116).
17) Βασίλειος Γεωργίου Μπουκλάκος, τότε Διοικητικός Δ / ντής του Ρυθμιστικού, απλούς συνεργός, δια της παροχής υλικής και ψυχικής συνδρομής, εις τους υπό στοιχ. 15 κατηγορουμένους και αυτουργός παρανόμου οπλοφορίας, απειλών και βλασφημίας εις βάρος των τραυματιών και των συνοδών του.
18) Δημήτριος Κων. Κατσούλης, Ταγματάρχης Χωροφυλακής, τότε στέλεχος της ΚΥΠ, απλούς μεν συνεργός του υπό στοιχ. 3 ηθικού αυτουργού, δια της παροχής θετικής εις αυτόν συνδρομής εν των πλαισίω της αρμοδιότητος τους και απλούς ομοίως συνεργός των γνωστών και αγνώστων εγκληματιών εν τη διαπράξει ανθρωποκτονιών και σωματικών βλαβών, δια παραλείψεως ως ανωτέρω της τοιαύτης συνδρομής του εκδηλωθείσης.
19) Δημήτριος Παναγ. Πίμπας, αυτουργός προκλήσεων εις διάπραξιν κακουργήματος ή πλημμελήματος.
20) Ο υπ' αριθμ. 472 αστυφύλαξ (κατάθ. υπ' αρ. 229), αυτουργός απόπειρας ανθρωποκτονίας νεαρού μαθητού έμπροσθεν του Μητροπολιτικού Ναού την 17-11-1973.
21) Αγνώστων στοιχείων αστυφύλαξ του Γ' Αστυνομικού Τμήματος, ευρισκόμενος εν υπηρεσία περί ώραν 14.30 της 17-11-1973 αυτουργός επικινδύνου σωματικής βλάβης εις βάρος του Δημοσθένους Σαμούρη, ιατρού (καταθ. υπ' αριθμ. 145), μεταβάντος αυτόθι κατά την διαδικασίαν παραλαβής του νεκρού αδελφού του.
22) Ιωάννης Νικ. Καλύβας, Υπαστυνόμος, αυτουργός επικινδύνων σωματικών βλαβών εις βάρος των εξερχόμενων του Πολυτεχνείου σπουδαστών (κατάθ. Θεοδ. Καλούδη, υπ' αριθμ. αρ. 104).
23) Σάκης Ταμπούρης, Ιωάννης Κουρής και Σωτήριος Νάνος, αρχιφύλακες του ΛΖ' Αστυνομικού Τμήματος, συναυτουργοί επικινδύνου σωματικής βλάβης, εις βάρος του Ιωάννου Χρα (κατάθ. υπ' αριθ. 142).
24) Πλήθος αγνώστων δραστών όλων των αναφερθεισών πράξεων, μεταξύ των στρατιωτών, αστυνομικών και απλών πολιτών.

IV. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Εκ των εκτεθέντων δήλον καθίσταται ότι η δίωξις των ως είρηται πράξεων και ο κολασμός των αποδειχθησομένων ενόχων είναι υποχρέωσις της δικαιοσύνης. Επιτρέψατε όθεν όπως εισηγηθώ προς Υμάς την άμεσον άσκησιν ποινικής διώξεως και την εις τακτικήν ανάκρισιν παραπομπήν της υποθέσεως ως προς απαντάς τους εκτεθέντος στρατιωτικούς και αστυνομικούς, εις την αρμοδιότητα των κοινών ποινικών δικαστηρίων υπαγόμενους ένεκεν της αναπτυχθείσης ανωτέρω συμμετοχής εγκληματικής δράσεων των (αρ. 248 παρ. 1 ΣΠΚ). Οίκοθεν νοείται ότι τα ανακύπτοντα περί την ορθότητα του τε χαρακτηρισμού των πράξεων και τον προσδιορισμόν των υπευθύνων, προβλήματα αληθούς ερμηνείας και ορθής αξιολογήσεως πρεπέστερον θα αντιμετωπισθούν κατά την διαδρομήν της δικαστικής ερεύνης.
Η υπ' εμού ενεργηθείσα ταχεία και αναλυτική - όση μοι δύναμις - έρευνα και τα εκ ταύτης προκύψαντα, κατά τα εκτεθέντα, στοιχεία εντάσσονται εις το προπαρασκευαστικόν και διερευνητικόν πάντοτε πλαίσιον της απλής προκαταρκτικής εξετάσεως, σκοπός της οποίας ως γνωστόν είναι να κριθή αν συντρέχη περίπτωσις ποινικής διώξεως (αρ. 31 παρ. 1 εδ. α ΚΓΔ) και ουχί να ερευνηθή εν πληρότητι και εμπεριστατωμένους η υπόθεσις.
Αναφέρω τέλος ότι εις την παρούσαν δικογραφίαν έχουν ενσωματωθή και αι μηνύσεις των: Γρηγορίου Τρυφ. Παπαδάτου, Κυριάκου Νικ. Σπηριούνη και Δημητρίου Παπαδοπούλου.
Εν Αθήναις τη 14 Οκτωβρίου 1974 Ο ενεργήσας την προκαταρκτικών εξέτασιν Εισαγγελεύς

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΤΣΕΒΑΣ
ΕΙΣΑΓΓΕΛΕΥΣ ΠΡΩΤΟΔΙΚΩΝ

[...]Φορτωμένος τις μηχανές μου περιφερόμουν, φωτογραφίζοντας τα πάντα. Από θωρακισμένα αυτοκίνητα ρίχνονταν βόμβες δακρυγόνων, οι διαδηλωτές άναβαν φωτιές για να εξουδετερώσουν τα δακρυγόνα, φωνάζοντας: "Λαέ, πολέμα, σου πίνουνε το αίμα". Από τις πολυκατοικίες οι ένοικοι πετούσαν λογής λογής χαρτιά για να ενισχύσουν τις φωτιές.
Στις 16 του Νοέμβρη ο χώρος του Πολυτεχνείου μέσα και έξω ήταν γεμάτος κόσμο που συμπαραστεκόταν στα παιδιά. Βέβαια κι οι αστυνομικοί, ένστολοι ή με πολιτικά, ήταν πάρα πολλοί. Οι πρώτοι πυροβολισμοί έπεσαν γύρω στις 6.30 μ.μ.. Μέχρι αργά το βράδυ περιφερόμουν φωτογραφίζοντας τη βίαιη προσπάθεια της αστυνομίας να απομακρύνει τον κόσμο από το Πολυτεχνείο.
Κατά τις 00.15, πρωί της 17 Νοέμβρη, μου τηλεφωνούν από την εφημερίδα "ΤΑ ΝΕΑ" με τα οποία συνεργαζόμουν, ότι βγήκαν τανκς στους δρόμους. Στις 00.30 ένα δεύτερο τηλεφώνημα, ότι τα τανκς ήταν μπροστά στο ξενοδοχείο Χίλτον. Τρέχοντας σχεδόν βγήκα γωνία Πανεπιστημίου και Χρήστου Λαδά και τα ακολούθησα μέχρι το Πολυτεχνείο. Εκεί πήρα θέση ξανά στη γωνία Πατησίων και Στουρνάρη. Οι σκηνές που ξετυλίχτηκαν ήταν σπαρακτικές. Τα παιδιά κρεμασμένα στα κάγκελα φώναζαν στους φαντάρους: "Είμαστε αδέλφια, είμαστε άοπλοι". . [...]  2

Σημειώσεις

Γιάννης Χαλκίδης:  Την ιστορία του διηγήθηκαν στο Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων με συγκλονιστικές λεπτομέρειες η αδελφή του Σοφία Πεχλιβανίδου, η Φίκα, όπως την ξέρουν όλοι, και ο σύντροφός του στην Αντίσταση ο Νάντης (Φερδινάνδος) Χατζηγιάννης εκφράζοντας την πίκρα τους που αυτοί που σκότωσαν το Γιάννη δεν τιμωρήθηκαν.

Χρονολόγιο: Το χρονολόγιο δημοσιεύτηκε στον ''Ιό'' της Ελευθεροτυπίας στις 21Απριλίου 1997 με
τίτλο: '' Η Γνωστή-Άγνωστη αντίσταση στη χούντα.''

*Πολυτεχνείο 1973: Το κείμενο είναι του Ιστορικού Λεωνίδα Καλλιβρετάκη.Ο Λεωνίδας Καλλιβρετάκης , μέλος τότε της Φοιτητικής Επιτροπής Αγώνα και πρόεδρος της συνέλευσης της Φιλοσοφικής Σχολής στο Πολυτεχνείο στις  6 Νοεμβρίου 1973 , είναι σήμερα διευθυντής ερευνών στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών.

Πηγή:

http://thehistoryofgreece.blogspot.gr/2013/09/1967_5.html